به نام خالق آسمان ها این تاپیک ترجمه ای نه چندان کامل از مقاله Shlomo aloni در مورد جنگنده های F-16I Sufa نیروی هوایی رژیم صهیونیستی در مجله Air International چاپ شده در ژوئن 2014 است. جنگنده های F-16I Sufa نیروی هوایی رژیم صهیونیستی زمانی که نیروی هوایی رژیم صهیونیستی جنگنده F-16I Sufa را در سال 2000 سفارش داد (مدل مخصوصی از جنگنده Lockheed Martin F-16 برای رژیم صهیونیستی است) از بدست اوردن پلتفرمی اماده و موثر برای یک حضور طولانی مدت مطمئن شده بود. از انجا که این هواپیما برای 4500 ساعت پرواز عملیاتی و عمر عملیاتی حداقل 30 سال طراحی شده بود ، برنامه ریزان نیروی هوایی ارتش رژیم صهیونیستی این عقیده را در نظر گرفتند که مهمترین مشخصه باید انعطاف پذیری باشد. 10 سال از حضور در خدمت Sufa ها از 19 فوریه 2004 میگذرد و مجله air international به بررسی خدمات هواپیما و مقایسه دیدگاه اولیه نسبت به واقعیت امروز پرداخته است. ظهور تهدیدات جدید دشمن اصلی رژیم صهیونیستی پس از اعلام استقلال در سال 1948 کشور مصر بود. این دو در 5 جنگ باهم درگیر بوده اند . اما بعد از امضای قرار داد صلح در مارس 1979 نیروهای دفاعی رژیم صهیونیستی IDF مواجه شدند با جستجو کردن برای تعیین یک هسته تهدید جدید به منظور توجیح انجام نوسازی و گسترش مداوم توان نظامی. ارتش رژیم صهیونیستی متعاقبا نظریه دایره های تهدید برای توصیف رویکردش در دفاع توسعه داد. دایره اول شامل کشور های هم مرز با رژیم صهیونیستی بود شامل : مصر ، اردن ، سوریه و لبنان. دایره دوم شامل کشور های متخاصم که مرز مشترک با رژیم صهیونیستی ندارند و یک دولت بین انها قرار دارد نظیر عراق و لیبی . دایره سوم هم شامل کشورهایی نظیر ایران بود که مرز مشترک ندارند و دو دولت بین انها و رژیم صهیونیستی قرار دارد. بدترین وضع برای رژیم صهیونیستی مواجه شدن با اتحادی از کشور های شرقی نظیر عراق اردن و سوریه و جنگ با انها بود. ترکیب نیروهای این سه کشور حداقل به اندازه مصر قوی خواهد بود. در خلال جنگ اول خلیج فارس عراق به تنهایی رژیم صهیونیستی را با 40 موشک هدف قرار داد که باعث مواجه ارتش رژیم صهیونیستی با دایره دوم تهدید علیه خودش شد که رژیم صهیونیستی را به فکر انجام حملات تلافی جویانه هوایی بر علیه تهدید موشک های بالستیک عراق انداخت. صاعقه و توفان (sufa & Raam) ضربه جدید به اهداف در دایره دوم درگیری بدین معنی است که مسئله برد تبدیل شده است به معیار اصلی برای جنگنده جدید نیروی هوایی ارتش رژیم صهیونیستی. رژیم صهیونیستی در سال 1994 21 نمونه از جنگنده F-15I Raam (صاعقه) را سفارش داد به عنوان گزینه ای برای بیش از چهار سال بعد. حضور در خدمت این مدل جدید در ماه ژانویه سال 1998 شروع شد زمانی که اسکادران شماره 69 Hammer واقع در پایگاه Hatzerim در صحرای نقب اولین دسته دو فروندی را تحویل گرفت. بعد از ان پروژه تعیین جنگنده دوم در راه بود. نیروی هوایی ارتش رژیم صهیونیستی درخواست اطلاعاتی از کارخانه ها در سپتامبر 1997 داشت. دو رقابت بین F-15I و F-16I شکل گرفت. سال بعد آژانس همکاری دفاعی امنیتی امریکا DSCA اعلام کرد که احتمال فروش 60 فروند F-16C/D ویا 30 فروند F-15I به ارزش 2.5 میلیارد دلار به رژیم صهیونیستی وجود دارد. در ارتش رژیم صهیونیستی شکافی بوجود امد در مورد خرید F-16 و یا F-15 که باعث ایجاد یک اسکادران دیگر F-15I در Hatzerim و یا دو اسکادران جدید F-16 می شود. ولی در جولای 1999 ارتش رژیم صهیونیستی اعلام کرد که فقط F-16I را انتخاب کرده است. قرارداد سفارش خرید 50 فروند F-16I بین ارتش رژیم صهیونیستی و DCSA در سپتامبر 1999 امضا شد. قرار داد رسمی که به نام Peace Marble V شناخته میشود در 14 ژانویه 2000 امضا شد. 10 ماه بعد ارتش رژیم صهیونیستی اعلام کرد لقب Sufa را برای F-16I انتخاب کرده است. بعد از ان در 19 دسامبر 2001 قرارداد خرید 52 فروند دیگر از جنگنده F-16I امضا شد. بنابراین با مجموع 102 فروند جت در قرارداد Peace Marble V نیروهای هوایی رژیم صهیونیستی بزرگترین و گران ترین قرارداد خود تا ان زمان به ارزش 4.5 میلیارد دلار را ثبت کرد. f-15I Raam متعلق به اسکادران 69 و F-16I Sufa متعلق به اسکادران 107 که هر دو در پایگاه Hatzerim مستقر هستند هواپیما جنگنده F-16I با ارتقا هایی که بر روی ان انجام شده است تبدیل به سنگین ترین مدل از جنگنده F-16 با حداکثر وزن برخاست 23600 کیلوگرم شده است. نسبت حداکثر قدرت موتور به وزن آن ( وزن خالی به علاوه سوخت و سلاح ) 0.56 است ، که کمتر از 1.02 که نسبت مدل اصلی F-16A در سال 1970 است. داشتن نسبت قدرت به وزن بیشتر باعث چالاکی بیشتر جنگنده خواهد شد. نیروی هوایی ارتش رژیم صهیونیستی میتوانست داشته باشد اندکی نسبت قدرت به وزن بیشتر با انتخاب موتور Pratt & Whitney F110-GE132 با قدرت 147 کیلونیوتون که بر روی جنگنده های سبک تر F-16E متعلق به نیروی هوایی امارات متحده عربی نصب شده است. با این حال موتور F100-PW229I برای Sufa انتخاب شد که با F-15I Raam مشترک است . نسبت قدرت به وزن در F-15I Raam بین 1.83 الی 0.72 در وزن خالص و در حداکثر وزن برخاست است . مخازن سوخت تطبیقی بیشترین وزن اضافی به F-16I تحمیل میکند اما همه هواپیما ها دارای محدودیت در حجم و وزن هستند بنابراین سیستم تولید اکسیژن نصب شده در ان با بطری های اکسیژن به منظور پایداری در ماموریت های طولانی جایگزین شده است. یکی از ویژگی های خاص موتور F110-GE132 حالت استفاده دوگانه عملیاتی است ( اموزش و عملیات) که موجب افزایش عمر عملیاتی ان میشود. خدمه Sufa ادعا میکنند که تاثیرمخازن سوخت تطبیقی F-16I بر روی مانور پذیری کمتر از نمونه مشابه ان بر روی F-15I Raam است . (تحویل نخستین دسته دوفروندی از F-16I و ورود انها به پایگاه هوایی Ramon بعد از پرواز از ایالات متحده امریکا در سال 2004) مشارکت رژیم صهیونیستی مشارکت صنایع هوافضا رژیم صهیونیستی در توسعه این جنگنده شامل کارخانجات IAI در مخازن سوخت تطبیقی با بدنه ، RSL Electronics در استارتر سوخت جت و کنترل کننده های ترمز، Elbit Systems در مخازن خارجی سوخت نصب شده زیر بال است. همچنین هردو شرکت IAI و Elbit در ساخت بخش هایی از بدنه مشارکت داشته اند. تقریبا حدود 50 درصد از اویونیک ( الکترونیک پروازی ) F-16I در اصل ساخت رژیم صهیونیستی است. Elbit یک کامپیوتر اویونیک مرکزی 512kb ، پردازنده صفحه نمایش رنگی ( برای تولید اطلاعات بر روی صفحه نمایش کابین خلبان ) ، افزودن واحد اتصال مرکزی و نقشه رنگی متحرک که نقشه هوایی و تصویر ماهواره ای زمین را تهیه میکند ، عرضه کرد. Rafael سیستم تشخیص زمین دیجیتال DTS Digital Terrain System و واحد مرکزی دریافت اطلاعات هوا از فضا و نمایشگر های رنگی چند منظوره ( دوعدد در هر کابین ) را تولید کرد. این نمایشگر ها دارای ابعاد 10*10 سانتی متر و با کیفیت 484*484 پیکسل هستند. شرکت Rada با مشارکت Smiths تجهیزات پیشرفته انتقال اطلاعات و ضبط کننده ویدیویی دیجیتال برای بارگذاری اطلاعات قبل از پرواز، ذخیره سازی و بارگذاری اطلاعات پس از پرواز برای ارزیابی را عرضه کردند. جنگنده F-16I دفترچه راهنمای پرواز چاپ شده ندارد و تمام اطلاعات در لپتاپ های شخصی ذخیره شده است ، که خدمه هواپیما قادر خواهند بود اطلاعات ماموریت را به همراه اطلاعات مختصر زمینی را در کامپیوتر های خود پخش کنند. 25 فروند اول از F-16I به نماشگر سربالا کابین HUD ساخت شرکت BAE Systems مجهز بودند و باقی F-16I ها به نمایشگر های ساخت Elbit مجهز شدند. در تمام Sufa ها یک مانیتور کابین عقب برای به اشتراک گذاری اطلاعات بین خلبان و افسر سیستم های تسلیحات WSO وجود دارد. همچنین هر دو خدمه میتوانند از هلمت (helmet) مجهز به نمایشگر Elbit Dash IV استفاده کنند . این هلمت دارای یک دوربین میکرو است که هرچه کاربر میبیند را میگیرد و نه فقط یک میدان دید کوچک که از HUD دیده میشود. اخرین F-16I به شماره 898 مدت کوتاهی پس از تحویل در 1 فوریه 2009 در پایگاه Hatzerim سنسورها سنسور اولیه F-16I ها رادار APG-68(V)9 روزنه مصنوعی SAR است. این رادار 30 درصد برد بیشتر و با وضوح بالاتر نسبت به نمونه های پیشین را ارائه میدهد . رادار SAR امکان نقشه برداری تصویری از سطح زمین برای خدمه هواپیما فراهم میکند. خروجی رادار می تواند با سیستم تشخیص زمین دیجیتال Rafael یکپارچه شود که باعث افزایش ایمنی پرواز از طریق ترکیب داده ها با SAR ، سیستم های مکان یابی و نقشه متحرک میشود. این رادار با سیستم ناوبری ارتفاع پایین Lockheed Martin AN/AAQ-13 و سیستم هدفیابی فروسرخ LANTIRN و پاد ترکیبی هدفیابی و ناوبری Rafael Litening کامل میشود که در زیر هواپیما و در دو طرف کانال ورودی اصلی هوا برای موتور نصب میشوند. توانایی ارتباطات و مجموعه ناوبری ان توسط Rafael بهینه سازی شده است که شامل سیستم های ARC-210 VHF/UHF ، ARC-164 UHF و دستگاه های رادیویی Rockwell-collins ARC-217 HF به همراه پنل کنترل مدار ارتباطات صوتی میشود. یک سیستم انتقال داده Rafael با مجموعه ارتباطات یکپارچه شده است که با ان هواپیما در حین پرواز در یک دسته پروازی امکان به اشتراک گذاری داده های حیاتی نظیر سوخت و سلاح را میدهد. IAI Elta یک سیستم ارتباط ماهواره ای ، Honeywell & Raytheon سیستم ناوبری داخلی ، BAE Systems دریافت کننده چند حالته AN/ARN-155 و Rockwll-collins هم سیستم ناوبری هوایی تاکتیکی برای ان عرضه کرده اند. جنگ الکترونیک ارائه مجموعه مرکزی جنگ الکترونیک F-16I و سیستم دفاع فعال و غیر فعال از خود ، توسط Elisra انجام گرفته است که با نمایشگر رنگی Terma درابعاد 609*609 میلی متر و با وضوح 256*256 پیکسل در کابین قابل نظارت است. دیدگاه نیروی هوایی رژیم صهیونیستی به سیستم جنگ الکترونیک بومی به عنوان یک ضرورت برای جنگنده هایش ، در درجه اول باعث مقابله سریع با هر تهدید جدید خواهد شد. سیستم جنگ الکترونیک جنگنده F-16I خودکار عمل میکند و از سیستم الکترونیک داخلی هواپیما تغذیه میشود. برای اولین بار در یک جنگنده حسگر پایش بصری به منظور حفاظت در برابر تهدیدات با جستجوگر های حرارتی نظیر موشک های دوش پرتاب ضد هوایی در این جنگنده نصب شده است. ارائه بومی یک طعمه منحرف کننده که یدک کشیده میشود (towed decoy) ، یک سیستم پرتاب چف فلیر ساخت BAE System & Rockar ، یک سیستم پیشرفته تشخیص دوست از دشمن IFF ساخت BAE System و کامل شده توسط Elisra با قابلیت انجام شناسایی موفق از فاصله ای بیش از 160 کیلومتر از جمله قابلیت های حفاظت الکترونیکی ان است. پشتیابی و بهینه سازی اویونیک ، سنسورها و سلاح های Sufa در یک مرکز پیشتیبانی نرم افزاری انجام میشود. مهمات مهمات جنگی F-16I شامل ترکیبی از مهمات دفاعی و تهاجمی ساخت رژیم صهیونیستی و ایالات متحده امریکاست. مهمات دفاعی که توسط Sufa حمل میشوند نسبت به سایر جنگنده های نیروی هوایی رژیم صهیونیستی کمتر هستند زیرا تصور از کارکرد sufa بیشتر برای عملیات های تهاجمی است. با این حال این جنگنده میتواند 2 موشک Rafael Pyton 4 برای درگیری های نزدیک و بصری و یا دو موشک AIM-120 برای درگیری در فواصل بیشتر و خارج از دید حمل کند. دو جایگاه و اویزگاه برای نصب سلاح های تهاجمی در جنگنده وجود دارد. در اصل F-16I محدود شده برای حمل مهمات JDAM و کیت های هدایت کننده بع از پرتاب انها و یا بمب های هدایت لیزری. برنامه خرید F-16I شامل سلاح های خاص ان نبود واین احتمالا بدلیل هزینه کمتر بوده است. بعد ها حکومت رژیم صهیونیستی گزینه های دیگری برای تامین مهمات Sufa ها تهیه کرد. نظیر بمب های دورایستا Rafael SPICE با ویژگی تعیین مسیر پروازی با GPS داخلی و هدایت الکترواپتیکال ، موشک IMI Delilah برای حملات در روز و شب و بمب هدایت پذیر الکترواپتیکال GBU-15 دسته سه فروندی از Sufa های اسکادران 119 بر فراز صحرای نقب با سه حالت ارایش مهمات ، Sufa 413 با ارایش مناسب درگیری هوایی ، Sufa 451 با ارایش مناسب حمله هوا به سطح با دوبمب هدایت لیزری و Sufa 494 با ارایش مناسب حملات هوا به سطح با موشک Delila نخستین حملات جغرافیای سیاسی خاورمیانه تغییراتی داشت بین زمان سفارش این نوع در سال 2000 و زمان تحویل نخستین جنگنده ها در فوریه 2004 . حمله ایالات متحده به عراق در سال 2003 باعث از بین رفتن تهدید موشک های بالستیک عراق برای ارتش رژیم صهیونیستی شد. تهدید پایه جدید ایران بود. یک کشور در دایره سوم تهدید با اهداف بالقوه در فاصله ای بسیار بیشتر از زمانی که f-16I انتخاب شد. اما Sufa با عملیات های نزدیک به خانه عملیات های خود را اغاز کرد. اولین واحد عملیاتی Sufa اسکادران 253 بود که به عنوان اسکادران نقب (nagev) واقع در پایگاه Ramon که پرواز های عملیاتی خود را در جنگ غزه در سپتامبر 2005 شروع کرد. حمله به اهداف در جنگ لبنان در سال 2006 بیشتر شد. در ان زمان تحویل Sufa به نیمه رسیده بود و فقط اسکادران 253 و اسکادران 119 در Ramon کاملا عملیاتی شده بود در حالیکه اسکادران 107 در Hatzerim یک هفته قبل فعال شده بود. خدمه اسکادران 107 به طور موقت تا پایان جنگ در 14 اگوست به اسکادران 119 و 253 منتقل شدند در همین حال کارکنان پشتیبانی زمینی اسکادران 107 در Hatzerim برای حفظ یک پایگاه عملیاتی دیگر باقی ماندند. نخستین F-16I Sufa ساخته شده به شماره 253 در حالت ارایش مهمات رزمی با دو بمب هدایت شونده الکترو اپتیکال GBU-15 و تصاویری از همین جنگنده در حال رهاسازی پرتابه های Flare جنگ لبنان در طول ماه طولانی جنگ Sufa ها به صورت ساعتی در هماهنگی با مرکز کنترل منطقه ای پرواز میکردند که هواپیما ها میبایست به اهداف از پیش تعیین شده نظیر سایت های متحرک پرتاب موشک حمله میکردند. انها در طول این جنگ حدود 2200 سورتی پرواز انجام دادند. تنها تهدید هواپیما های جنگی رژیم صهیونیستی از طرف لبنان سلاح های دوش پرتاب بود که انها با پرواز در ارتفاع متوسط و بالا از محدوده عمل انها خارج میشدند. با این حال اسکادران Sufa دراین جنگ یک جنگنده خود را از دست داد: در ساعت 22 روز 19 جولای یک Sufa به شماره 489 از اسکادران 119 هنگام برخاستن از Ramon دچار ترکیدن لاستیک شد که خدمه به سلامت ایجکت کردند. Sufa ها از F-16C/D نیروی هوایی ارتش رژیم صهیونیستی سنگین تر هستند برای همین از لاستیک های اصلاح شده استفاده میکنند. اما برای صرفه جویی در هزینه ها نیروی هوایی رژیم صهیونیستی از در طی اموزش که هواپیما سبک تر است از لاستیک نوع اول استفاده میکند. این جنگنده شماره 489 هنگام برخاستن از Ramon در حالت بارگزاری رزمی و با وزن زیاد بود که بیش از حد تحمل لاستیک بوده است. از دست دادن Sufa 489 هزینه بیشتری نسبت به پس انداز هزینه انجام شده در استفاده از لاستیک نوع اول است. اگرچه جنگ لبنان برای نیروی هوایی رژیم صهیونیستی یک درگیری یک طرفه بود اما برای ان چندین درس داشت. طبق گفته نیروی هوایی رژیم صهیونیستی در شروع برنامه F-16I ، این هواپیما باید پتانسیل سازگار شدن با تمام سناریوهای ممکن را داشته باشد. پس از فقط دو سال از حضور در نیروی هوایی رژیم صهیونیستی انجام عملیات توسط Sufa در فواصل کم نسبت به سایر جنگنده های حاضر در نیروی هوایی رژیم صهیونیستی از اولویت بالاتری برخوردار است. (در 6 اکتبر 2012 یک پهپاد متعلق به حزب الله لبنان توسط Sufa و با موشک pyton 4 مورد اصابت قرار گرفت) زمین گیری واحد سوم Sufa ، اسکادران 107 اولیت عملیات خود را در ژانویه 2008 بر علیه پایگاه حماس در نوار غزه انجام داد. در ماه بعد نخستین پرواز ماموریت شناسایی F-16I با پاد عکاسی برد بلند Elbit انجام شد. این عملیات یک هفته قبل از زمین گیر شدن ناوگان Sufa در 25 مارس که خدمه در کابین یکی از جت ها با بویی عجیب مواجه شدند انجام شد. تحقیقات نشان داد که منبع این بو بخار سمی formaldehyde در سیستم اکسیژن هواپیماست. تمام Sufa های رژیم صهیونیستی در ان زمان بازرسی شدند و مشخص شد در هفت هواپیما سطح formaldehyde بالاتر استاندارد بین الملل بوده است. بررسی های بعدی هیچ مشکل formaldehyde در هنگام کار سیستم اکسیژن در حالت 100 درصد وجود ندارد. در نتیجه در 29 اپریل 2008 دستور زمین گیری Sufa ها لغو شد ولی با این اخطار که همه پرواز ها باید در حالت استفاده 100 درصدی از اکسیژن باشند. شبیه سازی شبیه ساز ها در ابتدا به عنوان ابزاری برای اموزش خلبان برای رویارویی با شرایط اضطراری و ناامن و یا غیر ممکن در پرواز معرفی شدند. اما با بهبود کیفیت انها و همزمان افزایش هزینه سوخت ، امروزه به عنوان یک روش مقرون به صرفه در اموزش و تمرین نبرد هوایی در شرایط اضطراری معرفی میشوند. به منظور سادگی کار،در4 ژانویه 2006 مرکز اموزش Sufa از پایگاه Ramon به پایگاه هوایی Hatzor منتقل شد، جایی که تمام اموزش های جنگنده های F-16 نیروی هوایی رژیم صهیونیستی دران انجام میشد. سپس در 18 ژانویه لاکهید مارتین اعلام کرد که در قرار دادی به ارزش 18 میلیون دلار برای تهیه یک شبیه ساز جدید برای Sufa برنده شده است و 5 روز بعد Elbit از قرار دادی 10 میلیون دلاری برای پشتیبانی از الکترونیک شبیه ساز ، کابین خلبان و سیستم های بصری خبر داد. سرانجام شبیه ساز در 11 می 2008 افتتاح شد. مرکز اموزش عملیات و شبیه ساز F-16I به همراه نمایی از کابین ان مرکز اموزش عملیات به منظور توسعه بیشتر برنامه ایجاد یک مرکز اموزش عملیات در Hatzor در سال 2008 اعلام شد. Elbit برنده یک قرارداد فاینانس 15 ساله به ارزش 55 میلیون دلار به منظور توسعه ، ساخت و راه اندازی تاسیسات شد. این مرکز به منظور اتصال چندین شبیه ساز و یک شبیه ساز ایستگاه کنترل زمینی برای انجام ماموریت های اموزشی در یک واقع بینانه با پرواز های جفتی ، دسته های چهار فروندی یا هشت فروندی ایجاد شده است. در 30 می 2012 شرکت Elbit برنده قرارداد دیگری به ارزش 30 میلیون دلار برای اتصال شبیه ساز های Sufa و F-15I برای اموزش سناریو های عملیاتی مختلف شد. همچنین تحت این قرار داد شبیه ساز Sufa با اموزش خلبانان بالگرد، اپراتور های پهپاد و وسایل زمینی یکپارچه شد . این سیستم باعث هماهنگی اموزش سناریوهای مختلف عملیات شد ، حتی اموزش در زمانی که خلبان و هواپیما از نظر جغرافیایی در فاصله زیادی نسبت به هم قرار دارند. این مرکز در 19 دسامبر 2013 افتتاح شد. تصویری برای مقایسه ابعاد جنگنده های F-16I و F-15I ارتقا در میان سالی هنگامیکه 4 فروند Sufa در 1 فوریه 2009 در Hatzerim فرود امدند تحویل 102 فروند انها کامل شد. برای انها دو حادثه اموزشی وجود دارد ، نخست در شب 10 نوامبر 2010 ماجرای مبهم Sufa شماره 480 از اسکادران 119 که منجر به کشته شدن دو خدمه ان شد. دومین حادثه مربوط به 13 جولای 2013 است، زمانی که Sufa شماره 107 از اسکادران 107 بر روی دریای مدیترانه دچار مشکل در موتور شد. در این موارد و در حادثه برخواستن از باند در سال 2006 ناوگان Sufa به تعداد 99 فروند کاهش یافت که هرکدام باعث خسارتی حدود 44 میلیون دلاری شد. در حالیکه جنگنده های Sufa نسبتا جدید هستند ، در بین سالهای 2019 تا 2024 بروز رسانی خواهندشد. در گذشته نیروی هوایی رژیم صهیونیستی از تکنولوژی های هواپیماهای جدید برای ارتقا سایر جنگنده ها استفاده کرده است. به عنوان مثال، برخی از اجزا F-16I در اوایل سال 2000 و در خلال برنامه بروز رسانی جنگنده های F-16C/D Barak با انها یکپارچه شده است. پس از ان انتظار می رود تکنولوژی بکار رفته در جنگنده F-35I Adir ، نسخه ای از جنگنده نسل پنجمی F-35 برای نیروی هوایی رژیم صهیونیستی، در ارتقا جنگنده Sufa بکار گرفته شود. در بروز بودن هم ، جنگنده های Sufa ده سال پس از ساخت کماکان به عنوان مدرن ترین جنگنده نیروی هوایی رژیم صهیونیستی باقی مانده اند . لینک دانلود منبع اصلی: http://www.mediafire.com/download/oo19ipcd4h9s2dr/AIRInternational201406.pdf