سلام بر همگی انشاءالله قصد دارم در سلسله تاپیکهایی، مختصری درباره تاریخچه و نحوه شکل گیری نیروی دریایی ایران در دوران پهلوی بنویسم. امیدوارم مورد توجه و استفاده عزیزان واقع بشه. تاپیک ها رو بصورت جداگانه ایجاد میکنم و در پایان مدیران محترم در صورت صلاحدید میتونن اونها رو ادغام کنن. و اما قسمت نخست آغاز سلطنت پهلوی و نخستین گامها برای تشکیل نیروی دریایی در ایران سالهای بین 1290 و 1304 شمسی از دوران غم انگیز و پرهرج و مرج کشور ما و نیروی دریایی ما محسوب می شوند. در این سالها اوضاع ایران دستخوش اهمال گریهای آخرین شاهان سلسه قاجاریه بود و هیچیک از آنان توجهی به اوضاع دریایی کشور نکرده و درنتیجه در سواحل شرقی خلیج فارس هیچگونه امنیت و آرامشی وجود نداشت. به آسانی کالاهای قاچاق و اسلحه و مهمات وارد مرزها می گردیدند. در عوض اطفال و زنان ایرانی از سواحل مکران ربوده و در بازارهای کشورهای اجنبی برای فروش عرضه می شدند. در آن هنگام بواسطه فقدان نیروی دریایی، ممانعت از این عملیات با هیچ وسیله دیگری امکان پذیر نبود. کم کم موجبات ناامنی و نگرانی در سرتاسر مناطق ساحل نشین ایرانی خلیج فارس بوجود آمد. نفوذ و حاکمیت دولت مرکزی در خلیج فارس، بعلت عدم وجود نیروی دریایی، رفته رفته رو به تضعیف گذارده و بهترین فرصت برای سوءاستفاده دول بیگانه در این منطقه بوجود آمد. خارجیان و عمال محلی خائن، میدان بزرگی برای فعالیت پیدا کردند و به نوبه ی خود در هرج و مرج اوضاع خلیج فارس و انهدام بقایای نیروی دریایی ایران کوشیدند و بعناوین مختلف نفوذ و سیادت خود را در آن حدود توسعه دادند. تا آنکه ساکنین از زندگی در سواحل و بنادر بیزار گردیده و از آشیانه و زادوبوم اجدادی خود دل شسته و برای تامین معاش به سواحل جنوبی خلیج فارس پناهنده شدند. بدین ترتیب، بنادر بزرگ و پرجمعیتی چون بندرلنگه و بندربوشهر از اغلب ساکنین خالی شد. نیروی دریایی ایران در دوران قاجاریه فقط دو کشتی به نامهای «شوش» و «پرسپولیس» داشت که به آنها به زبان ساحل نشینان خلیج فارس «جهاز» گفته می شد. این کشتی ها در 1264 شمسی در زمان ناصرالدین شاه از آلمان برای امور گمرکی بندرهای خلیج فارس خریداری شده بودند. از همان تاریخ کشتی پرسپولیس در اختیار حکمران فارس و کشتی شوش در اختیار حکومت خوزستان قرار گرفته بود. اما اندکی قبل از سال 1300 شمسی، دولت ایران این دو کشتی را که فرسوده شده بودند به مزایده فروخت و تنها کشتی کوچک مظفری که در زمان مظفرالدین شاه خریداری شده بود باقی ماند. {کشتی جنگی پرسپولیس} اوضاع سواحل جنوبی همچنان درهم ریخته بود تا اینکه رضاخان بعنوان سردار سپه و وزیرجنگ به روی کار آمد. او تلاش کرد تا ارتش نوینی در ایران به وجود بیاورد و این شامل تشکیل نیروی دریایی نیز می شد. در سال 1302، ارتش کشتی مظفری را تصرف کرد و سردار سپه آن را پایه نیروی دریایی ایران قرارداد. او در حکم شماره 188 عمومی قشون به تاریخ 4 اسفند 1302، نمونه لباس، درجات و حقوقی برای پرسنل این کشتی معین کرد. بدین ترتیب نخستین گام برای تشکیل نیروی دریایی ایران در آن تاریخ، با یک کشتی و چند افسر جزء و عده ای ملاح برداشته شد. {سرانجام کشتی مظفری به گل نشست} در همان سال، هنگامی که قوای انتظامی ماموریت یافته بودند تا ترکمنها و اشرار مسلح دشت گرگان را سرکوب کنند؛ به دستور سردار سپه برای جلوگیری از فرار ترکمنها از راه دریا، عده ای از قوای رشت با یک کشتی ایرانی به نام «سفیدرود» که ظرفیت آن 61 تن و فرماندهی آن به عهده «فیودر نیکلاویچ فون کروزه» بود، به سواحل گرگان آمدند. این نخستین بار است که در تاریخ آرتش نوین ایران، نیروی زمینی در عملیات خود از راه دریا نیز پشتیبانی شده است. توفیقی که در این عملیات به دست آمد فکر تاسیس یک نیروی دریایی در شمال و جنوب را در مغز سردار سپه بیشتر تقویت نمود. لذا این کشتی پس از بازگشت به بندرانزلی (بندر پهلوی) به یک افسر ایرانی به نام «نایب سوم آریانی» سپرده شد و نام کشتی هم به «نهنگ» تغییر یافت. پس از آن به تدریج چند کرجی موتوری و بی موتور بر تشکیلات نیروی دریایی شمال افزوده شد، اما هنوز نیروی دریایی بطور رسمی وجود نداشت. در سال 1303 که سردار سپه با مقام ریاست وزراء، مصمم به سرکوبی شیخ خزعل، عازم خوزستان گردید؛ شخصی به نام «حسین موقر» (بعدها به نمایندگی خرمشهر در مجلس شورای ملی انتخاب شد.) یک ناوچه کوچک به نام «خوزستان» و متعلق به خود را، به دولت ایران تقدیم کرد. این ناوچه شصت تن ظرفیت داشت و در حین جنگ جهانی اول جزء نیروی دریایی انگلیس و مامور خلیج فارس بود. انگلیسیها پس از جنگ، توپ آن را برداشته و به حسین موقر فروخته بودند. بدین ترتیب این ناوچه دومین عنصر متشکل نیروی دریایی ایران گردید و در عملیات دستگیری خزعل، برای حمل افراد نظامی در میان اهواز و خرمشهر، روی رود کارون، به کار برده شد. پس از دستگیری شیخ خزعل، سه کشتی دریاپیما و شطی او به تصرف قوای دولتی درآمد. سردار سپه آنها را نیز جزء نیروی دریایی کرد. کمی بعد، یکی از آن سه کشتی، موسوم به «همای» را که 1000 تن ظرفیت داشت و یک کشتی اقیانوس پیما بود، برای نیروی دریایی نگاهداشت و دو کشتی دیگر را برای کارهای بندرسازی بندر شاهپور در اختیار مهندسین امریکایی گذاشت. {ناو هزارتنی همای} در سال 1304 یک ناوچه مین جمع کن آلمانی که دستگاه جمع آوری مین در پاشنه آن بود، خریداری شد. ظرفیت این ناوچه در حدود 141 تن و آبخور آن یک متر بود. این ناوچه در آغاز «پهلوی» و بعدها «شاهین» نامیده شد. {ناوچه پهلوی} تاسیس رسمی نیروی دریایی ایران دوسال بعد از تاجگذاری رضاشاه پهلوی، در سال 1306، هیئت دولت برای خاتمه دادن به بی نظمی و هرج و مرج در خلیج فارس و سواحل آن شروع به مطالعه و تاسیس اداره بحریه نمود. سپس در همان سال، دولت لایحه ای تنظیم کرد و به مجلس شورای ملی فرستاد. مجلس در جلسه 29 اسفند 1306، ضمن تصویب مبلغی اعتبار، به منظور خریداری کشتیهای مسلح برای عملیات ضدقاچاق و نیز تعمیر کشتیهای موجود در گمرک، به دولت وقت اجازه داد که دو نفر کارشناس دریایی از کشور ایتالیا استخدام و زیرنظر وزارت جنگ، نسبت به خریداری واحدهای جدید دریایی اقدام نماید. دو مستشار ایتالیایی «سرگرد دوزان» و «کلنل کنت پیر لوئی ژی دل پراتو» به اتفاق یکدیگر در خدمت اداره بحریه درآمده و مسافرتها و ماموریتهایی انجام دادند. آنها به همراهی افسران و کارشناسان وزارت جنگ و وزارت خارجه، از کرانه های خلیج فارس و کرانه های دریای مازندران بازدید کردند و نهایتا طرح تاسیس نیروی دریایی ایران نوشته شد. براساس این طرح، قرار شد در بدو کار، دو فروند ناو توپدار به ظرفیت حدود 1000 تن و چهار فروند ناوچه توپدار به ظرفیت حدود 320 تن، مناسب با شرایط اقتصادی ایران و هماهنگ با توان پرسنل و تعداد نفرات تربیت شده، بلادرنگ سفارش داده شوند. لذا وزارت جنگ ساخت این ناوها را به کارخانجات کشتی سازی «پالرم» ایتالیا سفارش داد. نخستین دانشجویان دریایی ایران همزمان با این نخستین اقدامات برای تشکیل نیروی دریایی در ایران، اولین گروه از افسران جوان برای فراگرفتن فنون دریایی و کار برروی کشتی های جنگی، در سال 1306 به ایتالیا اعزام شدند. این گروه را سه افسر ایرانی به نامهای ستوان یکم عبدالله ظلی، ستوان دوم نصرالله نقدی و ستوان دوم حبیب الله شاهین تشکیل می دادند. آنان دوره آکادمی دریایی ایتالیا و همچنین دوره فرماندهی عالی را در شهر «تارانتو» و چند دوره تکمیلی دیگر را که لازمه فرماندهی بود، گذراندند و نهایتا عبدالله ظلی با درجه ناوسروانی و دو افسر دیگر با درجه ناوبان یکمی فارغ التحصیل شدند. همچنین علاوه بر گروه فوق، گروه شش نفر دیگری شامل مرتضی دفتری، فرج الله بخشایش، علی زند، حسن میلانیان، محمد پیشوا و حبیب الله مشکین نفس نیز دوره سه ساله ی (1306 – 1308) دانشکده دریایی لیورنو را به پایان رساندند. دومین گروه دانشجویان اعزامی به ایتالیا نه نفر بودند که پنج نفر از آنان دوره مهندسی دریایی و بقیه دوره فرماندهی را سپری کردند. این نه نفر عبارت بودند از: نصرالله امان پور؛ جعفر فزونی؛ فرج الله رسایی؛ عمید ازشیروانی؛ هادی روستازاد؛ غلامرضا دهتازیانی؛ ناصر رافت؛ عباس صفایی؛ رضا نوربخش. این دانشجویان در سال 1311 تحصیلات خود را به پایان رساندند و به کشور بازگشتند. در نیمه دوم سال 1309، یعنی هنگامیکه کار ساخت ناوهای ایرانی که به کارخانجات کشتی سازی ایتالیا سفارش داده شده، در شرف اتمام بود؛ برای تکمیل کادر دریایی، عده ای تحت نظر سرگرد توپخانه غلامعلی بایندر برای طی دوره های درجه داری به ایتالیا اعزام شدند. این عده دوره های مختلف دریایی از قبیل: موتور، بی سیم، برق، ملوان و سکان را در شهرهای ونیز، یولا و لاسپتسیا به پایان رساندند. در همین سال سومین گروه دانشجویان ایرانی به دانشکده دریایی ایتالیا اعزام و آنان نیز با درجه ناوبان دومی از آن دانشکده فارغ التحصیل شدند. دانشجویان سومین گروه عبارت بودند از: محمد اردلان؛ علی محمدخان مقدم؛ نصیر زند. در سال 1310 دو گروه به ایتالیا اعزام شدند که دوره رسته های فرماندهی و مهندسی دریایی را به پایان رساندند. دانشجویان گروه اول عبارت بودند از: یدالله بایندر؛ صمد مجلسی؛ جعفر کوروس؛ ابوتراب غفاری. گروه دوم نیز شامل ده نفر افسر و چهل نفر ناواستوار و مهناوی تحت سرپرستی ناوبان علی زند، ناوبان مشکین نفس و ناوبان پیشوا بود. دانشجویان افسری در ونیز و درجه داران در لاسپتسیا مشغول تحصیل گردیدند. اسامی افسران این گروه به شرح زیر می باشد. ابوالحسن فاطمی؛ پرویز یارافشار؛ ناصر عمیدی؛ منوچهر امیرابراهیمی؛ مهدی افخمی؛ هوشنگ افخمی؛ رحمت الله دبیرعلایی؛ تخیری؛ محمدعلی احتسابیان؛ امیر حاجب. ورود نخستین ناوهای مدرن ایران و خروج مستشاران ایتالیایی در اواخر سال 1311، ناوهای ایران آماده و به فرماندهی ناخدا غلامعلی بایندر و با همکاری تعدادی کارشناس فنی ایتالیایی، از مسیر کانال سوئز، دریای سرخ، اقیانوس هند و دریای عمان به خلیج فارس وارد شدند. ناخدا بایندر به فرمان رضاشاه به مقام فرماندهی نیروی دریایی جنوب منصوب شده بود. آن دسته از دانشجویان اعزامی به کشور ایتالیا نیز که تا آن هنگام فارغ التحصیل شده بودند؛ هریک برحسب درجه خود، سمتی را روی ناوها به عهده گرفتند. چند ماه پیش از ورود ناوها به ایران، مستشاران ایتالیایی از ایران رفتند. همچنین روند اعزام دانشجویان ایرانی به ایتالیا متوقف شد. تا اینکه مجددا درسال 1314 گروهی از دانشجویان افسری، این بار به کشور فرانسه اعزام گردیدند که اسامی آنان به شرح زیر می باشد: شمس الدین صفوی؛ عبدالحسین وهابی؛ حسن کهنمویی؛ احمد عظیما؛ اعتماد زاده؛ معتمد. گروهی دیگری نیز مرکب از جلیل اصغرزاده، ابراهیم هریسچی و مهدی ابراهیمی، یکسال بعد، یعنی در سال 1315، به کشور فرانسه اعزام شدند. این دانشجویان تحصیلات خود را در دانشکده دریایی فرانسه واقع در شهر برست در شمال غربی آن کشور به پایان رسانده و به ایران مراجعت کردند. پایان قسمت نخست . . . ماجرای ورود و استقبال از ناوهای ایرانی و آغاز به کار رسمی نیروی دریایی نوین ایران، در قسمت بعد . . . کلیه حقوق برای سایت military.ir محفوظ است. هرگونه بازنشر مطالب یا تصاویر بدون ذکر آدرس این تاپیک بعنوان منبع مجاز نیست. در پایان سلسله تاپیک ها، منابع رو برای مطالعه بیشتر قرار خواهم داد. ---------------------------------------------------- شادی روح شهدا، صلوات