اشنايي با جنگنده "IAR-93 "Vultur ساخت روماني IAR-93 جنگنده دو موتوره و مافوق صوت ساخت مشترك دو كشور روماني و يوگوسلاوي است كه براي پشتيباني نرديك هوايي و انجام حملات زميني طراحي و ساخته شده است.همچنين به عنوان كاربردي فرعي ميتواند بعنوان يك هواپيماي رهگير نه چندان قدرتمند به ايفاي نقش بپردازد. اين جنگنده در دو مدل تك سرنشين و دو سرنشين ساخته شده است كه از مدل دو سرنشين ان براي پرواز هاي اموزشي استفاده ميشود. طراحي و ساخت اين جنگنده در يك پروژه مشترك مابين كشور يوگوسلاوي سابق و روماني به قصد برطرف كردن نياز نيروي هوايي دو كشور انجام گرفت.طرف رومانيايي شركت I.R.Av. Craiova و شريك يوگوسلاو نيز شركت Soko نام داشت كه انجام اين پروژه را بصورت مشترك بر عهده گرفته بودند. هدف كشور روماني از ساخت اين جنگنده–بمب افكن جايگزين نمودن ان با جنگنده هاي قديمي تر ميگ 15 و ميگ 17 خود بود. در 20 مي سال 1971 دولتمردان رومانيايي و يوگوسلاو قراردادي را مبني بر انجام يك پروژه مشترك مابين دو كشور (the YuRom R&D) به امضا رساندند. مدير و ناظر رومانيايي اين پروژه مهندس Teodor Zamfirescu و مسول يوگوسلاو نيز در اين پروژه كلنل Vidoje Knezevic نيز بود. انتظارات انها از اين پروژه طراحي يك جنگنده سبك مافوق صوت براي انجام حملات زميني و انجام عمليات هاي شناسايي و همچنين توانايي رزم هوايي بعنوان يك ويژگي ثانويه بود.اين جنگنده ميبايست ساختاري ساده براي نگهداري و تعميرات اسان ميداشت و بايد تماما با تجهيزات و اویونیک ساخت داخل(اما با قابليت سازگاري با مهمات غربي) تكميل ميشد،و داراي قابليت عمليات در تمام شرايط اب و هوايي و همچنين قابليت نشست و برخاست در زمين هاي ناهموار و باند هاي اسيب ديده را دارا ميبود. پيشرانه اين جنگنده دو موتر توربو جت Mk 633-47 ساخت شركت انگليسي Rolls-Royce Viper بودند كه تحت ليسانس در يوگوسلاوي توسط Soko بصورت ازمايشي توليد ميشدند.طراحان از ابتدا براي اين موتورها پس سوز نيز در نظر گرفته بودند اما مشكلاتي كه در طي ساخت موتور ان بوجود امد باعث شد تا موتور نمونه هاي اوليه و ازمايشي اين جنگنده فاقد پس سوز باشند.و در طول دهه هستاد ميلادي هر دو كشور روماني و يوگوسلاوي بصورت جداگانه دست به تغييراتي در موتور جنگنده هاي خود دادند تا به نتايج بهتري كه از ابتدا مد نظر داشتند دست يابند. تست هاي پروازي نخستين نمونه ساخته شده از اين جنگنده در روماني كه يك نمونه تك سرنشين با شماره سريال 001 بود در تاريخ 31 اكتبر 1974 پرواز ازمايشي خود را همزمان با نمونه اوليه ساخت يوگوسلاوي به مدت 19 دقيقه بر فراز منطقه اي در نزديك شهر باكاو و با خلباني كلنل Gheorghe Stănică انجام داد. درهنگام تست پروازي ديگري در تاريخ 20 ستامبر سال 1979 هر دو موتور اين جنگنده دچار مشكل شدند و از كار افتادند و خلبان ان مجبور به اجكت از هواپيما شد و جنگنده از بين رفت. اين مشكل باعث شد تا سازندگان تغييراتي را در محفظه احتراق موتور جنگنده هاي ساخته شده بوجود بياورند. و اولين نمونه از مدل دو سرنشين اين جنگنده نيز در تاريخ 23 ژانويه سال 1977 با شماره سريال 003 نخستين پرواز ازمايشي خود را انجام داد.و اين نمونه چند ماه بعد بر اثر لرزشي كه در قسمت دم جنگنده بوجود امده بود سقوط كرد و از بين رفت.در اين حادثه سكان بالا دهنده سمت چپ در حاليكه جنگنده با سرعت 1,045 km/h در ارتفاع 500 متري از سطح زمين در حال پرواز بود كنده شد. صندلي هاي اجكت ساخت شركت انگليسي مارتين-بكر اين جنگنده در اين حادثه به خوبي عمل نمودند و هر دو خلبان ان به سلامت توانستد از جنگنده در حال سقوط خارج شوند. پس از اين حادثه طراحان با اعمال تغييراتي قسمت عقب سازه اين جنگنده را تقويت كردند. نمونه ازمايشي ديگري با شماره سريال 004 در تاريخ 20 فوريه سال 1979 در حين انجام چند مانور اكروباتيك دچار سانحه شد و با باند فرودگاه برخورد نمود و خلبان ان كاپيتان Dobre Stan موفق به خروج از هواپيماي خود نشد و جان سپرد. گونه هاي مختلف اين جنگنده: IAR-93A: نخستين گونه توليد شده با موتورهاي توربو جت بدون پس سوز مدل Viper Mk 632-41 26 فروند از مدل تك سرنشين(از شماره سريال 109 الي 119 و از 150 الي 166) و 9 فروند از مدل دو سرنشين (از شماره سريال 005 الي 008 و از 180 الي 184) IAR-93MB: اين گونه از بدنه IAR-93B استفاده ميكرد ولي فاقد موتور داراي پس سوز بود. ساخت اين گونه از سال 1982 اغاز شد و 15 فروند تك سرنشينه از ان( از شماره سريال 201 الي 215) ساخته شد. IAR-93B: اين گونه بهينه سازي شده از موتورهاي پس سوز دار Viper Mk 633-47 استفاده مينمود.همچنين ظرفيت داخلي حمل سوخت و جايگاههاي حمل مهمات در بدنه اين گونه نيز افزايش پيدا نموده بود. همچنين با تغييراتي كه در بالهاي اين گونه انجام گرفت قابليت پرواز با زاويه حمله بالاتري را به جنگنده داده شده بود. اولين نمونه از اين گونه در سال 1985 به پرواز در امد و در سال 1987 وارد خدوت شد. 27 فروند مدل تك سرنشين (200 و از 216 الي 241) و 7 فروند مدل دو سرنشين (از 600 الي 606) از ان ساخته شد. خروج از خدمت در پي شروع جنگهاي داخلي در يوگوسلاوي در سال 1992 پروژه توليد IAR-93 در هر دو كشور يوگوسلاوي و روماني متوقف گرديد و تعداد زيادي از اين جنگنده ها كه در كارخانه توليد كننده در حال طي كردن مراحل مختلف از ساخت بودند نيمه تمام باقي ماندند. اخرين فروند از جنگنده IAR-93 كه در روماني مشغول به خدمت بود در سال 1998 از خدمت در نيروي هوايي روماني خارج و بازنشسته شد. و اكثر IAR-93 ها اوراق شدند و سرنوشت نامعلومي دارند و گويا تعدادي از انها نيز تاكنون فروخته شده اند. اما نيروي هوايي صربستان و بوسني كماكان تعدادي از اين جنگنده را(در يوگوسلاوي معروف به Soko J-22 Orao) در خدمت خود داردند.نيروي هوايي يوگوسلاوي اخرين فروند از اين جنگنده را در سال 1992 وارد به خدمت كرده بود. مشخصات فني جنگنده IAR-93B يا Soko J-22 Orao : خدمه :1 نفر وزن بارگیری: 2500 كيلو گرم طول:14.90 متر ارتفاع:4.52 متر طول بال:9.30 متر مساحت بال:26 متر مربع وزن خالي:5750 كيلوگرم حداكثر وزن برخاست:10900 كيلوگرم نيرو محركه:2 * موتور توربو جت Rolls-Royce Viper Mk 633-47 با پس سوز. كشش موتور در حالت خشك: 17.79 كيلو نيوتن براي هر موتور كشش موتور با پس سوز: 22.24 كلوي نيوتون براي هر موتور عملكرد حداكثر سرعت:1.089 كيلومتر بر ساعت سرعت استال:274 كيلومتر بر ساعت برد عملياتي:1320 كيلومتر(قابليت سوختگيري هوايي ندارد) سقف پروازي:13600 متر نرخ صعود:3900 متر در دقيقه نسبت وزن کل به مساحت يال:419.2 كيلوگرم بر متر مربع تسليحات: 2 قبضه توپ 23 ميلي ميتري در جلوي بدنه از نوع GSh-23L ساخت شوروي توانايي حمل بمبهاي BM 500،BEM 250،BE 100 راكت اندازهاي LPR 122,LPR 57,PRN 80 قابليت حمل موشكهاي هوا به هواي AA-2 Atoll / R-3S ساخت شوروي(در روماني تحت ليسانس و با نام A-91 و مخصوص IAR-93B توليد ميشد) تسليحات زير فقط مخصوص جنگنده هاي ساخت يوگوسلاوي(J-22) هستند بمب خوشه اي BL775 موشك هدايت تلويزوني هوا به زمين AGM-65 Maverick موشك هوا به زمين AS-7 Kerry / Kh-23 Grom ساخت شوروي اویونیک VHF/UHF air-to-air and air-to-ground radio radio altimeter gyro unit (Honeywell SGP500 twin-gyro platform in ORAO) radio compass GEC-Marconi three-axis stability augmentation system, incorporating a basic bank/altitude hold autopilot and emergency wings-level facility -------------------- ترجمه از :Hexman.military.ir