در ماه نوامبر سال 2003 ميلادي يك هواپيماي باري مخصوص DHL پس از برخاستن از فرودگاه شهر بغداد، هدف يك موشك قرار گرفت. بررسي ها نشان داد كه آن موشك از يك سايت روانه سازي زميني و يا هواپيماي ديگر شليك نشده بود! بلكه توسط يك موشك انداز دستي كه توسط يك و يا نهايتا دو نفر قابل راه اندازي است به سمت هواپيما روانه شده بود. در اواخر سال 2002 حمله مشابهي توسط اعضاء گروه القاعده به يك هواپيماي رژيم اشغالگر قدس كه از فرودگاهي در كشور «كنيا» به هوا برخاسته بود نيز به وقوع پيوست. با وجود اينكه هيچ كس در اين حوادث و حملات كشته نشده، ولي خيلي از كارشناسان بر اين باورند كه ممكن است در آينده موشك هاي هدايت شونده اي كه از روي شانه ي افراد و به وسيله موشك اندازهاي دستي شليك مي شوند، بتوانند براي هواپيماهاي مسافربري خطرساز باشند و باعث كشته شدن صدها فرد غيرنظامي و بي گناه شوند. تهديد چنين فاجعه اي دستگاه هاي امنيتي ايالات متحده را بر آن داشت تا تحقيقاتي را به مدت سه سال در زمينه ي آزمايش امكان نصب سيستم هاي دفاع در برابر موشك كه از نمونه هاي نظامي الگوبرداري شده باشد، بر روي تمامي هواپيماهاي توربوجت خطوط هوايي به انجام رساند. يكي از سيستم هاي موجود در اين تحقيقات كه توسط كمپاني «نورث روپ گرومن» براي نصب بر روي هواپيماهاي مسافربري طراحي شده، «گاردين»(Guardian) نام دارد . گاردين چيست؟ تكنولوژي گاردين همان گونه كه در بالا اشاره شد توسط كمپاني «نورث روپ گرومن» و جهت كشف و خنثي سازي حمله هاي موشكي كه از روي زمين روانه ي هواپيما مي شود، ساخته شده است. در زبان ويژه ي نظامي اين چنين تكنولوژي يك اقدام متقابل ناميده مي شود و مسلما «نورث روپ گرومن» طرح گاردين را بر اساس سيستم اقدام متقابل جنگي خود "NEMESISDIRCM" يا سيستم اقدام متقابل مستقيم فروسرخ «نمسيس» كه نام رسمي آن NA/AAQ-24[V] بوده، طراحي كرده است. توليد سيستم «نمسيس» از سال 1997 آغاز شد و سال 2000 وارد سرويس شد. اين سيستم هم اكنون از 350 پرنده در 33 نوع مختلف محافظت مي كند كه از هواپيماهاي كوچك تا هليكوپترها را شامل مي شود. «گاردين» همين عمل را در هواپيماهاي مسافربري انجام مي دهد و به آنها كمك مي كند تا از خطر موشك هاي فروسرخ و يا حرارت ياب در امان باشند. با وجود اينكه موشك هاي فروسرخ(IR) مي توانند از تسليحات مختلفي روانه شوند، وقتي توسط موشك اندازهاي دستي شليك شوند بسيار خطرناك تر و مهلك تر خواهند بود. اين موشك اندازها ، سيستم دفاع هوايي قابل حمل يا «MANPADS» نام دارند و از زمين به سمت هواپيما شليك مي شوند و پس از شليك نيازمند هيچ گونه مداخله ي انسان نيستند. همچنين حمل و نقل آساني دارند و آماده كردن آنها بسيار ساده است. بر اساس تخمين هاي زده شده بيش از 700 هزار موشك انداز «MANPADS» توسط ارتش هاي مختلف در سراسر دنيا ساخته شده و چندين هزار دستگاه از آنها هم اكنون در بازار سياه موجود است و تروريست ها مي توانند تقريبا ارزان به آنها دست يابند. اصلي ترين هدف تروريست ها براي دست يابي يه اين موشك اندازهاي دستي، هواپيماهاي مسافربري خواهند بود كه مخصوصا در هنگام تيك آف و فرود بسيار آسيب پذير هستند. همين موضوع آنها را به بزرگترين تهديدات امنيتي هواپيماهاي مسافربري تبديل ساخته است. موشك هاي (MANPADS" (man-portable air defense system براي درك بهتر چگونگي عملكرد سيستم «گاردين» بهتر است كه در ابتدا از چگونگي عملكرد موشك هاي شليك شده توسط سيستم هاي دفاع هوايي قابل حمل يا همان «MANPADS» آگاهي پيدا كنيم. يكي از نمونه هاي معروف سيستم هاي «MANPADS» موشك «استينگر» مي باشد. موشك هايي كه از موشك اندازهاي كوچك قابل حمل شليك مي شوند از نوع هدايت شونده بوده و شامل كلاهك، موتور و سيستم كنترل هستند. همچنين در دسته موشك هاي زمين به هوا جاي مي گيرند. آنها بسيار كوچكتر از موشك هاي بالستيكي هستند كه بيشتر شبيه يك راكت فضايي اند تا موشك جنگي. موشك هاي بالستيك فواصل طولاني را در مسيرهاي سهمي شكل طي مي كنند . تنها در قسمتي از طول مسير هدايت مي شوند. در حالي كه موشك هاي «MANPADS» مسير بسيار كوتاه تري را نسبت به آنها طي مي كنند، ولي در تمامي طول پرواز تا رسيدن به هدف، قابل كنترل و هدايت هستند. سيستم هدايت از اصلي ترين بخش هاي موشك هاي هدايت شونده محسوب مي شود. راه هاي فراواني براي كنترل مسير پرواز موشك ها وجود دارد ولي تقريبا تمامي موشك هاي مدرن امروزي مجهز به ردياب هستند كه يك آنتن آن بورد حساس به منبع انرژي مشخصي است. اين منبع مي تواند هر قسمتي از طيف الكترومغناطيسي باشد. يكي از گونه هاي انرژي كه كشف آن آسان بوده ، فروسرخ و يا حرارت است. يك ردياب فروسرخ مي تواند با يافتن حرارت بسيار زياد موتور يك هواپيما با دقت بسيار بالايي موشك را به سمت هدف هدايت كند. موشك «Redeye» براي اولين بار در دهه ي 1950 ميلادي مورد استفاده گسترده نظاميان آمريكايي قرار گرفت. اين موشك نمونه اي كلاسيك از اين گونه تسليحات است. «Redeye» كه در لغت به معناي «چشم سرخ» است به خاطر وجود سنسور فروسرخ در دماغه ي خود به اين نام ناميده مي شود. اين موشك در هر مكاني كه يك سرباز توانايي حمل و شليك يك اسلحه ي دستي را داشته باشد، قابل كارآيي است و تنها در چند ثانيه آماده ي شليك مي شود و به آساني و سرعت مي توان كاركردن با آن را فرا گرفت. اين موشك تقريبا تا دو دهه به كار گرفته شد تا اينكه سيستم هاي قابل حمل پيشرفته ي جديد كه از مهم ترين آنها مي توان به «استينگر» اشاره كرد ، جاي آن را گرفتند. از معروف ترين سيستم هاي «MANPADS» روسي مي توان به "Strela" و "Igla" اشاره كرد. «استينگر» و "Igla" توانايي هاي مشابهي دارند و در هر دو آنها از تركيبي از ردياب هاي فروسرخ و فرابنفش استفاده شده است. دفاع در برابر "MANPADS" براي دفاع در برابر حمله موشك هاي هدايت شونده، سه راه كلي وجود دارد. اگر موشك از ردياب راداري استفاده كند و موشك با پيگيري امواج راديويي به هدف نزديك شود، مي توان به وسيله ي استفاده از "Chaff" كه ورقه ها و تكه هاي فلزي هستند و هواپيماها در مواجهه با حملات موشك هاي هدايت شونده پخش مي كنند، آن را منحرف ساخت. اين تكه هاي فلزي با انعكاس موج هاي راديويي رسيده ، سيگنالي اشتباه به موشك مي فرستند و موشك با رديابي اين سيگنال از هدف دور مي شود. اگر موشك از ردياب فروسرخ استفاده كند (همانند اكثر موشك هاي MANPADS) ديگر استفاده از ‍"Chaff" كارساز نخواهد بود و اين گونه موشك ها به تله هاي سيگنال حرارتي پاسخ مي دهند. هواپيماها مي توانند پس از كشف حمله موشكي اين تله هاي حرارتي را به اطراف خود رها سازند. تله هاي حرارتي با ايجاد چند سيگنال حرارتي در اطراف هواپيما امكان تشخيص سيگنال حرارتي موتور هواپيما را از موشك هاي نه چندان پيشرفته مي گيرند. با وجود اين، موشك هاي «استينگر» و "Igla" مي توانند سيگنال حرارتي هدف را از سيگنال حرارتي هدف را از سيگنال حرارتي اطراف آن تشخيص دهند. چرا كه ردياب به كار رفته در اين موشك ها مي تواند دو نوع انرژي فروسرخ و فرابنفش را كشف كند. از كار انداختن دو موشك «استينگر» و "Igla" كه امكان رديابي دو منبع انرژي را دارند؛ (طول موج بلندتر فروسرخ و طول موج كوتاه تر فرا بنفش) بسيار سخت تر از ديگر موشك ها است. دفاع در برابر اين موشك هاي پيشرفته نيازمند به كارگيري يك سيستم ليزري است. ليزرها مي توانند سيستم هاي الكترونيكي سيستم هدايت موشك را از بين ببرند و يا اينكه تراكم انرژي هاي قابل كشف ردياب را بالا ببرند، تا حدي كه ردياب هدف خود را گم كند. اين عمل امروزه در بيشتر سيستم هاي دفاع ضد موشك متداول است، چون ليزرهاي به كار رفته در آنها قدرت كافي براي تاثير گذاري و تخريب ردياب را ندارند. سيستم «گاردين» نيز بر همين اساس ساخته شده و در دسته سيستم هاي "DIRCM" يا اقدام متقابل مستقيم فروسرخ جاي دارد و با بهره مندي از دو سيستم متفاوت به دفاع در برابر حملات موشكي مي پردازد. سيستم اول شامل سنسورهاي فرابنفش است كه موشك هاي شليك شده به سمت هواپيما را كشف مي كند. سيستم دوم شامل يك فرستنده است كه پرتويي از انرژي فروسرخ را به سمت ردياب موشك هدايت مي كند. هر دو سيستم در محفظه اي در زير بدنه هواپيما جا سازي مي شوند. نحوه عملكرد اين سيستم ها به صورت زير است: • زماني كه يك موشك "MANPADS" شليك مي شود، همه گونه انرژي را در طيف الكترومغناطيسي توليد مي كند. سنسورهاي موجود در «گاردين» طول موج هاي فرابنفش موشك را كشف كرده و سيگنالي به فرستنده مي فرستد. نسخه هاي آينده ي گاردين شامل سنسورهايي خواهند بود كه دو باند انرژي فروسرخ را شناسايي مي كنند؛ بدين وسيله مي توان موشك ها را زودتر و در فاصله اي دورتر شناسايي كرد. • وقتي كه فرستنده، سيگنالي را از سيستم اعلام خطر وجود موشك دريافت مي كند، مجموعه دو سيستم فوق كه آن را "Pointer/Tracker" مي نامند، با نزديك شدن موشك به رديابي آن مي پردازد. يك لامپ گازي كماني پرقدرت، پرتويي از انرژي فرو سرخ را به سمت ردياب موشك مي فرستد. • براي ردياب، اين نور مثل اين است كه نور بسيار درخشاني به چشمش برخورد كند؛ ولي «گاردين» به آساني موشك را كور نمي كند، پرتوي ليزر آن يك نوع طول موج مخصوص دارد كه به داخل حلقه هدايت گر ردياب موشك رفته و باعث توليد سيگنال اشتباه مي شود. • سيستم هدايت با تنظيم مسير پرواز موشك به اين تغيير سيگنال پاسخ مي دهد. • سر انجام موشك آن قدر از مسير هدف دور مي شود كه ديگر هيچ خطري براي هواپيما ايجاد نمي كند. • تمامي عمليات شرح داده شده در 2 تا 5 ثانيه انجام مي شود و نيازمند هيچ گونه عملي از سوي خلبان نيست. وقتي هواپيما به ارتفاع تقريبي 18000 پا مي رسد، سيستم «گاردين» خاموش ميشود و تا زماني كه هواپيما براي فرود ارتفاع خود را كم نكند، به همين حالت باقي مي ماند؛ چرا كه اين ارتفاع ، برد اكثر موشك هاي "MANPADS" است. امكان استفاده گسترده تكنولوژي استفاده شده در سيستم «گاردين» قبلا در تجهيزات نظامي ديگر به اثبات رسيده است. بر طبق آمار ارائه شده از طرف «نورث روپ گرومن» ، «نمسيس» بيش از 4 هزار ساعت آزمايش پرواز و 200 هزار آزمايش ايجاد پارازيت را به انجام رسانده است. سوال اصلي در مؤثر بودن يا نبودن «گاردين» نيست! بلكه در اين است كه آيا صنعت سرويس هوايي مي تواند از عهده ي هزينه ي نصب اين سيستم بر روي هواپيماهاي مسافربري برآيد؟ بر اساس آمارهاي به دست آمده از يك بررسي در سال 2005 ميلادي، نصب سيستم هاي ضد موشك بر روي 6800 هواپيماي مسافر بر آمريكا در حدود 11 بيليون دلار هزينه در بر خواهد داشت. همچنين عملياتي كردن اين سيستم ها پس از نصب، سالانه بيش از 2/2 بيليون دلار هزينه دارد. به خاطر چنين هزينه هاي بالايي، چندي است كه حتي بحث جايگزيني استراتژي هاي ارزان تر براي مقابله با موشك هاي "MANPADS" مطرح شده است. برخي كارشناسان به بررسي و مقايسه ي هزينه محافظت از هواپيما و هزينه ي زيان يك حمله موفق موشكي پرداخته اند. براي سقوط هر هواپيما يك بيليون ضرر به صورت مستقيم به سرويس هاي هوايي وارد مي شود كه البته زيان هاي غير مستقيم حتي بيشتر نيز خواهند بود. از ژانويه سال 2007 ميلادي سومين فاز مطالعه ي امكان عملي شدن سيستم گاردين آغاز شده است. در اين فاز "FedEx" 10فروند از هواپيماهاي "MD-10S" خود را به مدت 18ماه به همراه اين سيستم جديد به پرواز در خواهد آورد،تا قابليت اجرا و اعتماد آن را برروي هواپيماهاي مسافربري آزمايش شود. تيم ديگري در حال مطالعه بر روي سيستم "DIRCM" ليزري ديگري به نام "Jeteye" هستند. اين سيستم توسط كمپاني "BAE Systems" ساخته شده و بر روي بوئينگ 767 شركت "ABX-Air" نصب خواهد شد. هر يك از اين سيستم ها كه اقتصادي تر و مطمئن تر از ديگري شناخته شوند، بر روي ديگر هواپيماها نصب خواهند شد. اضافه نمودن سيستم «گاردين» بر نحوه پرواز هواپيما تأثيري نخواهد گذاشت. بلكه سيستم با تيك آف هواپيما خود به خود فعال مي شود و براي منحرف ساختن موشك هاي رديابي شده هيچ نيازي به دخالت خلبان نيست. استفاده از «گاردين» يا هر سيستم ضد موشك ليزري ديگر فعلا نيازمند زمان و انجام آزمايش هاي مختلف است. بنابراين تا زماني كه اين سيستم ها بر روي هواپيماها نصب شوند، بايد به شيوه هاي ديگر به محافظت از هواپيماهاي مسافربري در برابر حملات موشك هاي "MANPADS" پرداخت. يكي از راه هاي ممكن و ضروري، افزايش ايمني محيط پيرامون فرودگاه ها است. برنامه "Vigilant Eagle" يا «عقاب مراقب» از "Raytheon" براي انجام همين كار طراحي شده است. اين سيستم از شبكه سنسورهايي كه به صورت استراتژيكي در اطراف فرودگاه ها در زمين قرار داده شده اند تشكيل شده است. «عقاب مراقب» پس از كشف موشك شليك شده به سمت هر هواپيماي در حال تيك آف يا فرود از باند فرودگاه سيگنالي را به ايستگاه سنسور ديگري مي فرستد و با فرستادن يك پرتوي ميكرو ويو، سيستم هدايت موشك را نابود مي كند. يكي از راه هاي كم خرج تر در كاهش خطر موشك هاي دستي، اصلاح رويه كنترل ترافيك هوايي است تا ديگر جت ها به صورت تدريجي و آرام، ارتفاع خود را براي فرود كم نكنند و يا با انجام فرود هاي مارپيچي و صعودهاي تند و سريع از آسيب پذيري خود در برابر حملات موشك هاي هدايت شونده بكاهند. ........................................................................... ماهنامه جنگ افزار شماره 31 Centralclubs.com