بسم ا.. جی - دَم اسرارآمیز روسی پیکربندی مهمات غیرهوشمند ، نسخه های متنوع و هدایت ماهواره ای با افزایش تلفات نیروی هوایی روسیه که به شکل عجیبی بر استفاده از جتهای ضربتی سوخو-34 و همچنین جتهای پشتیبانی نزدیک سوخو-25 برای اجرای ماموریتهای بمباران فرشی با مهمات سقوط آزاد تاکید می نمود ، فرماندهی این نیرو تصمیم گرفت تا به شکل موردی و سپس بصورت انبوه ، کاربرد مهمات هوشمند هدایت شونده را در دستور کار خود قرار دهد . بدین ترتیب ، از ابتدای سال 2023 بتدریج شواهدی مبنی بر استفاده از مهمات سُرشی از سوی روسها در جنگ اوکراین مشاهده گردید ، اما اطلاعات چندانی از آنچه که JDAM روسی نامیده می شد در دسترس قرارنداشت ولی اکنون جزئیات بیشتری از آنچه که مهمات UMPK نامیده می شود ( مخفف عبارت مازول یکپارچه پروازو تصحیح مسیر) در دسترس قرار دارد. در این میان ، گرچه مولفه های پروازی این مهمات هدیات شونده روسی به سختی با مهمات JDAM قابل مقایسه است ولی مجموعه سطوح پروازی ( بال ) وبسته هدایت کننده بومی نصب شده بر روی این مهمات ، اکنون بصورت گسترده ای تولید شده و توسط نیروی هوایی روسیه در درگیری های جاری مورد استفاده قرار می گیرد و از دید برخی تحلیلگران غربی ، اکنون به نگرانی عمده ارتش اوکراین تبدیل شده است . علیرغم تمامی موارد فوق الذکر ، در4 ژانویه 2023 نخستین اطلاعات در خصوص استفاده روسها از یک مهمات هدایت شونده دقیق برای حمله به زیرساختهای ارتش اوکراین در خطوط تماس منتشر گردید .پس از این داده اولیه ، در 20 فوریه 2023 رسانه گزارش دادند که نیروی هوایی روسیه از حدود 4 ماه پیش ( احتمالا اکتبر 2022 ) تولید مهمات موسوم UMPK را آغاز نموده و در این بازه نیز صدها تیر از این مهمات در صحنه رزم استفاده شده است . تصویر نزدیک از بخش انتهای مهمات سُرشی روسی این روند تا 4 آوریل 2023 ادامه پیدا نمود تا اینکه ارتش اوکراین به شکل رسمی اعلام نمود که ارتش روسیه درحدود 2 ماه است که روزانه 20 تیر از این مهمات هدایت شونده را علیه ارتش اوکراین استفاده می کند و جتهای سوخو-35 و سوخو-34 مهمترین کاربران این مهمات جدید محسوب می شوند ، بطوریکه جنگنده های حامل بدون وارد شدن به محدود برد موثر سامانه های دفاع هوایی این کشور ، مهمات فوق الذکر را رها کرده و به شکل ایمن از منطقه دور می شوند . به گفته طرف اوکراینی ، رهگیری این مهمات بسیار دشوار بوده و سرنگونی آنها تقریبا غیرممکن است . راست : نمای داخلی بسته هدایتی JDAM چپ : نسخه های مختلف مهمات JDAM ارتش روسیه نیز در 8 ماه می 2023 استفاده از مهمات هدایت شونده دقیق را از سوی نیروی هوایی این کشور رسما تایید نمود و اعلام کرد که جتهای ضربتی سوخو-34 مسلح به مهمات هدایت شونده UMPK به مواضع ارتش اوکراین در نزدیکی روستای ایوانوفکا در حومه خارکف حمله برده اند . این بسته های هدایت شونده ، به مهمات سقوط آزاد روسی اجازه میدهد تا بصورت غیرمستقیم ، به اهداف در عمق خاک اوکراین حمله برند بدون آنکه نیازی باشد تا با شبکه در حال گسترش پدافند هوایی اوکراین مواجهه مستقیم صورت گیرد . به گفته این منبع ، کاربرد این مهمات هدایت شونده ارزان قیمت ، از کاربرد مهمات پیشرفته تر و گران قیمت تر که بصورت محدود در انبارهای ارتش وجود دارد ، جلوگیری می کند . راست : گفته شده JDAM تحویلی به اوکراین ، از نمونه ای است که بُردآن افزایش یافته چپ : نمونه عملیاتی JDAM غربی ایده قدیمی ، کاربرد جدید درواقع امر ، نظریه ابداع یک بسته هدایت کننده کم هزینه برای افزودن به مهمات سقوط آزاد ، بسیار قدیمی تر از کاربرد این نوع مهمات در جنگ اوکراین محسوب می شود . بعنوان مثال ، چنین ابداعی برای اولین با از سوی ارتش ایالات متحده در اوایل دهه 90 میلادی ارائه شد و درنهایت به برنامه مهمات ضربه مستقیم مشترک (JDAM) ختم شد در حالی بعدها ، یک نسخه با برد بلند تر نیز طراحی و تولید گردید که به نیروی هوایی ارتش اوکراین نیز تحویل گردید . دیاگرام مهمات سقوط آزاد فاب-500 ام-62 مجهز به بسته هدایت ماهواره ای ارتش روسیه نیز مهمات مشابه نمونه JDAM را برای اولین بار در نمکایشگاه هوایی فارنبرو به سال 2002 معرفی نمود. درآن زمان ، شرکت بازالت ، 4 ماژول MPK را برای مهمات فاب-500ام-62 پیشنهاد کرده بود که این 4 مازول قابلیتهای متفاوتی را به نمایش می گذاشتند ( شرکت بازالت ، یک مجموعه تحقیقاتی و تولیدی دولتی در مسکو است که در حوزه طراحی و تولید مهمات چند منظوره یک پیشگام محسوب می شود ) نمونه فاب-500 ام-62 مجهز به بسته هدایت MPK سمت راست نمونه معرفی شده در سال 2005 و نمونه سمت چپ برای سال 2002 است ساده ترین نوع مهمات MPK ، ساختاری از نوع بال بازشونده با دهانه بالی در حدود 6.5 فوت داشت ( 1.9 متر ) ، هر چند به بسته هدایت شونده ای مجهز نبود ، به همین دلیل هدف از طراحی این مدل ، تنها افزایش برد نسبت به مهمات سقوط آزاد بود بطوریکه وقتی از کمترین ارتفاع ممکن ( 328-164 فوت ) پرتاب می شد ، بردی برابر 3.7 تا 5 ( 5 تا 8 کیلومتر ) مایل را ثبت می کرد . دومین نسخه MPK به سامانه هدایت شونده اینرسیایی مجهز می شد که دقت آن را در بردی میان 5 تا 7و 9.3 مایل ( 8 تا 14 کیلومتر) تضمین مینمود . مسلح شدن فنسرهای نیروی هوایی روسیه به مهمات فاب-500 ام-62 هدایت شونده ماهواره ای سومین نوع مهمات MPK به یک گیرنده هدایت ماهواره ای مجهز می شد که وقتی از یک برد 25 تا 37 مایلی ( 40 الی 59 کیلومتر ) و از ارتفاع بالا بسمت هدف رها می گردید ، دقتی در حدود 33 فوت ( حدود 10 متر ) را داشت . این درحالی بود که چهارمین نوع مهمات MPK یک پیشرانه پالس جت نیز به این مجموعه اضافه می شد تا برد آن به حدود 62-50 مایل ( 80 الی حدود 100 کیلومتر ) برسد .درسالهای بعد ، این شرکت روسی ، ماژول های متنوعی از این دست را در نمایشگاه های بین المللی ارائه نمود ولی بدلایل مختلف اغلب این نمونه ها ، هرگز به تولید انبوه نرسیدند . درواقع ، اصولا مشخص نیست که آیا این برنامه ها از مرحله کاغذ ، فراتر رفتند یا خیر . به اعتقاد تحلیلگران اطلاعاتی غربی ، دودلیل برای تولید انبوه این برنامه ها قابل حدس است . نخست ، ارتش روسیه هرگز تصور نمی کرد که درگیر یک جنگ طولانی و فرسایشی شود که درآن به مقادیر بالایی مهمات هدایت دقیق ارزان قیمت نیاز باشد . دوم اینکه ممکن است این احتمال نیز وجود داشته باشد که استراتژیست های روسی ، علاقه ای به مهمات هدایت دقیق ارزان قیمت نداشته بودند و برعکس ، معتقدند بودند که با تولید نسخه های گران قیمت تر ، می توانند درآمد بیشتری را کسب نمایند . درواقع ، طراحان شرکت بازالت معتقد بودند که اگر ایالات متحده ، چیزی دراین رده دارد ، ما نیز باید چنین چیزی داشته باشیم! با این وجود ، به گفته برخی ناظران غربی ، جدی ترین نقص فنی بسته های هدایت کننده مهمات سری MPK/UMPK روسی این است که برخلاف نمونه های آمریکایی ، بسته هدایت کننده به بدنه بمب ، جوش داده شده و درصورت عدم نیاز ، جدا کردن آن از بمب تقریبا غیرممکن است (برخلاف نمونه JDAM) درواقع ، ماژول روسی یک وسیله پرنده مستقل است که به بدنه بمب متصل می شود ولی برخلاف نمونه آمریکایی ، درصورت نیاز می توان آن را در یگان عملیاتی تعمیر نمود و لزوما نیازی به ارسال آن به شرکت سازنده نیست . نمونه رصد شده از فاب-500 ام-62 هدایت ماهواره ای در جولای 2023 استراتژی موقت ، عملکرد محدود با وجود اغراق های های طرفین در خصوص این جنگ افزار ، تا امروز ( جولای 2023) تنها چند تصویر بسیار محدود از مهمات فاب-500ام-62 مجهز به بسته هدایت کننده UMPK دیده شده که از جمله آن ، فیلمی از پرتاب این مهمات توسط یکفروند جت ضربتی سوخو-34 که در اوایل ماه می 2023 منتشر گردید . علاوه براین ، تصاویری از بقایای یک مهمات ناشناس که در موقعیتهای مختلف محورهای درگیری ثبت شده نیز حاکی از کاربرد آن است . اما این مهمات به شکل رسمی توسط وزارت دفاع روسیه به نمایش درنیامده و با توجه به تصاویر موجود ازآن ، احتمالا این ایده ، یک راه کارموقت است که برای استفاده در اوکراین آماده شده است . علاوه براین ، هنوز مشخص نشده که آزمایش های اولیه آن توسط شرکت بازالت در کجا و چگونه صورت پذیرفته ولی برخی معتقدند که این بسته هدایت ، محصول شرکت بازالت یا شرکت GNPP که مسئولیت تولید مهمات هدایت شونده برای ارتش روسیه را برعهده دارد ، نیست . رها سازی مهمات هدایت ماهواره ای سُرشی FAB-500M62 UMPK / جولای 2023 https://www.aparat.com/v/jVNrs علیرغم چنین وضعیتی ، یک بررسی فنی صورت گرفته برروی ماژول UMPK که احتمالا از سوی یکی از کارمندان فنی مستقر در روسیه صورت گرفته نشان میدهد که این مهمات با نرخ بالای عدم برخورد به هدف و به شکل طبیعی ، عملکرد ضعیف مواجه است . این منبع معتقد است که پس از اتصال ماژول هدایتی ، وزن مهمات فاب-500 ام-62 از ظرفیت حمل آویزگاه های استاندارد نیروی هوایی روسیه بیشتر شده ( افزون تر از 500 کیلوگرم یا 1102 پاوند ) و این مساله ممکن است باعث جدا شدن مهمات از روی آویزگاه در زمان اجرای مانور توسط جنگنده حامل شود . علاوه براین ، به گفته این منبع ، یکی از معایب این بسته هدایت کننده ، ماسوره آن بوده که به مانند مهمات سقوط آزاد ، به محض جدا شدن از بدنه ، مسلح می شود ( در مهمات بالدار استاندارد ، ماسوره جنگی در زمان سُرش بسمت هدف فعال می شود ) . این بدان معنی است که اگر به هر دلیلی ، بالهای این بمب ، باز نشود ، مهمات سقوط کرده و منفجر میشود . این همان رویدادی است که در روز 20 آوریل 2023 در بلگورود روسیه رخ داد . مجموعه بال مهمات UMPK در نزدیکی روستای Oktyabrsky / دونتسک 12 مارس 2023 به همین ترتیب ، برخی نیز مدعی هستند که ماهیواره بال این بمب ، بلحاظ آیرودینامیکی ، ضعیف طراحی شده و برد واقعی این مهمات هدایت شونده ، بسیار کمتر از عددی است که در رسانه ها از آن نام برده شده است . ( برخی مدعی اند که برد این مهمات حدود 44 مایل/70 کیلومتر و مشابه جی دم می باشد ) به همین دلیل برخی معتقدند که UMPK تنها یک فناوری موقت بوده وصرفا برای پر کردن خلاء نبود یک مهمات هدایت شونده در جنگ اوکراین ، ساخته می شود . مهمات رها شده از سوخو-34 روسی برفراز شهر بلگورود این مهمات پس از برخورد به زمین ، پس از 48 ساعت جستجو در عمق 7 متری بازیابی شد در حادثه شهر بلگورود ، یکفروند سوخو-34 دو تیر مهمات فاب-500 را درست برفراز این شهر و درفاصله 25 مایلی مرز اوکراین از دست داد که یک تیر بمب منفجرشد و سه نفر را مجروح کرد ولی بمب دوم منفجر نشد و 48 ساعت بعد ، بطور کامل در فاصله 820 فوتی ( 249 متر ) بمب اول و درعمق 23 فوتی ( 7 متری ) پیدا شد . مضاف براین شواهدی وجود دارد که این مهمات در 12 مارس 2023 در دونتسک ، در 24 مارس در استان سومی و در 25 آوریل در بلگورود سقوط کرده اند. مجموعه آنتن ماهواره ای Kometa-M روسی و اجزاء هدایت مهمات UMPK شیوه هدایت ماهواره ای UMPK با وجود شایعات اولیه ، برای مدتهای طولانی ، مشخص نبود که این بمب چگونه هدایت میشود ، یا اصولا چیزی به نام بسته هدایت شونده برای آن وجود دارد یانه ولی سرانجام در 13 جولای 2023 اولین تصاویر از یک ماژول UMPK جدا شده از بمب منتشر گردید که به یک آنتن Kometa-M مجهز شده بود تا امکان ناوبری ماهواره ای برای این بمب اثبات شود و درنهایت شک و تردیدها در این زمینه از میان رفت . در همین زمینه ، نخستین سری از این آنتن ها ، یعنی آنتن های خانواده Kometa برای گیرنده های ماهواره ای توسط شرکت VNIIRT Progress در حدود 16 سال پیش ساخته شد . درآن زمان ، مجموعه گیرنده حدود 88 پاوند وزن داشت ولی بتدریج ضمن افزایش عملکرد ، وزن آن نیز کاهش یافت . این آنتن برای دریافت سیگنالهای ماهواره های جی پی اس / گلوناس طراحی شده و گفته میشود حتی در شرایط اخلال بسیار سنگین نیز قابلیت استفاده دارد . بررسی ها نشان می دهد که گیرنده فوق از 4 قسمت تشکیل شده که به لطف این طراحی ، میتواند سیگنال های واقعی را از سیگنالهای مداخله گر تفکیک کرده یا آنها را قطع کند . به گفته سازنده ، آنتن های تولیدی این شرکت ، مقاومت کل مجموعه را حدود 40 تا 50 دسی بل افزایش می دهند که احتمالا به کاهش بُرد آن می انجامد . ( برخی مدعی اند این کاهش برد به معنای کاهش دقت درحدود چند صد یارد است ) با این وصف ، آنتن Kometa-M که اکنون بر روی ماژول UMPK نصب شده ، حدود 5 تا 7 سال پیش عمدتا برای استفاده در بدون سرنشین های کوچک شامل اورلان-10 و 30 توسعه یافت و وزن آن کمتر از 5 اونس است درحالی که نسخه Kometa-A برای جتهای سرنشین دار و نسخه Kometa-B برای خودروهای نیروی زمینی نیز وجود دارد . اما برخی معتقدند که بخش عمده از قطعات بسته هدایت ماهواره ای مهمات UMPK بطورکامل از قطعات خارجی ساخته می شود و احتمالا روند تولید آن در روسیه ، اکنون با مشکل روبرو شده است ، هر چند با وجود تردیدها در خصوص دقت این بمب ، اکنون می دانیم که شیوه هدایت آنها از نوع ماهواره ای است. تولید مهمات UMPK در نسخه ها و ابعاد متفاوت درواقع امر ، هر دوماژول MPK که بیست سال پیش ساخته شد و همچنین ماژول UMPK که امروز بکار میرود ، بر روی مهمات سوختارشدید 500 کیلوگرمی فاب-500ام-62 نصب شده که پرطرفدارترین مهمات هوایی در ارتش روسیه محسوب می شود ولی در 3 ماه می 2023 خبرگزاری تاس به نقل از یک منبع ناشناس مدعی شده که شرکتهای روسی در حال تولید مجموعه بال و بسته های هدایت ماهواره ای برای مهمات 250 کیلوگرمی ( 551 پاوندی ) بوده در حالی که رسانه های غربی نیز مدعی اند که روسها در حال تبدیل مقادیر زیادی مهمات 1500 کیلوگرمی ( 3307 پاوندی ) به منظور استفاده در جنگ اوکراین هستند . در مجموع ، نیروی هوایی روسیه احتمالا دست از اجرای ماموریتهای بمباران فرشی برداشته ( طبق معمول تنها پس از متحمل شدن تلفات بالا .م ) و برای اجرای ماموریتهای بمباران در یک فاصله ایمن از شبکه پدافندی ارتش کیف در حال کسب آمادگی بیشتر است . پی نوشت : بن پایه 1 بن پایه 2 بن پایه 3 بن پایه 4 بن پایه 5 بن پایه 6 7- استفاده از مطالب برگردان شده به پارسی درانجمن میلیتاری،براساس قاعده " رعایت اخلاق علمی" منوط به ذکر دقیق منبع است.امیدواریم مدعیان رعایت اخلاق ( بخصوص رسانه های مدعی ارزشمداری ) بدون احساس شرمندگی از رفرنس قرار گرفتن بزرگترین مرجع مباحث نظامی در ایران ، از مطالب استفاده نمایند.