تاریخه نیروی هوایی

[sglaalpour 15]

قدمات تشكيل نيروي هوايي
بررسي خاطرات افسران قديمي، بيانگر اين موضوع است كه قواي (نيروي) زميني ايران، درسال 1298ش يعني اواخر حكومت قاجاريه ،براي اولين بار از حمايت دوفروند هواپيماي انگليسي ،در حالي كه خلبانان آنها نيز انگليسي بودند،برخوردار شده است.وآن زماني بوده كه بلشويك هاي روسي با حمايت ازميرزا كوچيك خان ،در صدد تجزيه گيلان بر آمدند و انگليسي ها كه از اين امر و پيشروي نيروهاي روسي به سمت تهران و ...جنوب بيمناك بودند،تصميم گرفتند كه با دو فروند هواپيما نيروي ده هزار نفري دولت مركزي ايران رادر سركوب دشمن حمايت كنند.
سپس با وقوع كودتاي سوم اسفند 1299شمسي به دست رضا خان سردار سپه و تشكيل قشون متحدالشكل ،رضاخان به فكر خريداري چند فروند هواپيما براي پشتيباني نيروي زميني خود افتاد و در پي آن ،در سال 1301شمسي،يك هواپيماي روسي در آسمان تهران ديده شد كه قطعات اين هواپيما را با صندوق به تهران آورده ودر زمين هاي قاجار به هم وصل كرده بودند.در ادامه ،رضاخان تصميم گرفت كه در سازمان قشون متحدالشكل خود،در شعبه تنسيقات دايره عمليات،دفتري هم به نام دفتر هواپيمايي پيش‌بيني گردد و به اين ترتيب،براي نخستين بار در ارتش ايران، نام هواپيمايي جزو سازمان در آمد ودر حقيقت ،هسته مركزي نيروي هواييي ايران تشكيل شد.
در دفتر هواپيمايي،تشكيلات يك نيروي هوايي كه بتواند پشتيبان عمليات نيروي زميني در اجراي طرح هاي خود باشد ،طرح ريزي گرديد وبراي عملي شدن اين طرح ،دولت ايران توسط سفير خود در واشنگتن براي خريد چند دستگاه هواپيما و تاسيس يك اداره هواپيمايي و تعليم عده اي ،با دولت آمريكادر26 دي ماه 1301شمسي، وارد مذاكره شده اند .اما مذاكره با اين دولت نتيجه اي نداشت و دولت ايران ناگزير شد كه نخستين هواپيما را در همان سال از شركت يونكرس آلمان خريداري كند و در سال بعد نيز تيپ گيلان و مازندران ،دو هواپيماي ديگر از همان نوع به نام هاي گيلان و مازندران خريده و به تهران فرستادند و چند ماه بعد هم چهار هواپيما از نوع دوها ويلاند ،از روسيه خريداري شد . به اين ترتيب در اواخر سال 1302ش ،نيروي هوايي ايران داراي هفت فروند هواپيما بود كه خلبانان و مكانيسين‌هاي آنها نيز آلماني و روسي بودند.
در ادامه،با توجه به گسترش نيروي هوايي،در مرداد ماه 1303ش نخستين هيات دانشجويي ايران مركب از ده نفر براي فراگيري فن خلباني به روسيه رفتند و بعلاوه يك نفر از افسراني هم كه در خرداد ماه همان سال براي تحصيل در رشته هاي مختلف مربوط به ارتش ،فرانسه رفته بود ،در رشته هواپيمايي مشغول به آموزش شد.
در اواخر سال 1303ش نيز يك شركت آلماني به نام يونكرس،شعبه اي در ايران داير كرد و چند هواپيما براي حمل و نقل مسافر در خطوط تهران، مشهد ،شيراز ،انزلي وبوشهر به كار انداخت كه ارتش ايران به تدريج براي سركوب اغتشاشات داخلي،گاهي اوقات هواپيماها و خلبانان اين شركت را به صورت روزمزد به كار مي گرفت.
در سال 1304ش،دولت ايران بيست فروند هواپيماي ديگر از فرانسه ،آلمان و روسيه خريداري كرد ودر همين زمان ،سرهنگ خلبان ايراني كه در خارج از ايران بود، ماموريت يافت كه با يكي از هواپيماهاي تازه خريداري شده، از فرانسه به سوي تهران پرواز كند واو نيز با آن هواپيما ،از فرودگاه نظامي ويلا كوپولي پرواز كرد وپس از نشستن درچند شهر مسير خود،بالاخره در فرودگاه قلعه مرغي تهران فرود آمد.
در سال 1305،پس از بازگشت افسران ايران از روسيه كه براي تعليمات هوايي وپرواز در سال 1303اعزام شده بودند ،اداره هواپيمايي با دوقسمت ص و فني وجمعا با بيست فروند هواپيما تشكيل گرديد . اين هواپيماها علاوه بر اينكه شماره هاي مخصوصي داشتند ،به اسامي مختلفي مانند عقاب ،تيهو ، كركس،شاهين ،هما،قرقي، كبك و بلبل نيز خوانده مي شدند.
در سال بعد،پس از اينكه افسران تعليم ديده جديداز فرانسه به ايران باز گشتند،چند فروند هواپيماي ديگر نيز خريداري شدو سازمان هواپيمايي به دو صورت گردان هواپيمايي ويك گروه تعليماتي درآمد .سپس دسته دوم و سوم محصلان ايراني نيز از فرانسه بازگشتند و چون كادر مربي و افسري هوايي بالنسبه سرو صورتي گرفته بود ،رسما اداره ايي به نام اداره هواپيمايي در قلعه مرغي تشكيل شد.از اين پس ،به توسعه سازمان هواپيمايي ايران توجه بيشتري شد و دانشجويان وافسران ديگري به مدارس و آموزشگاه هاي خلباني وفني كشورها ي روسيه و فرانسه فرستاده شدند.
با گذشت ده سال از تاسيس نيروي هوايي ايران نخستين فعاليتهاي ايران در زمينه نيروي هوايي و فراهم شدن زمينه هاي فعاليت در اين بخش،ضرورت تاسيس يك آموزشگاه فني(مدرسه مكانيسين)احساس گرديد و به اين منظور قرار شد كه بيست نفر مكانيسين هوايي از كشورهلند براي تعليم در مدرسه فني كه در مهر ماه افتتاح مي‌شد،استخدام شوند. اما اين امر به دلايلي به تعويق افتاد و سرانجام در شهريور ماه 1311،مدرسه خلباني تاسيس گرديد . چهار نفر افسر هوايي نيز از كشور سوئد براي تعليم فن خلباني استخدام شدند كه به مرور تعداد آنها بيشتر شد و با فعاليت آنان در اين زمينه و گسترش اين امر،يك دانشكده فني هوايي هم جهت آموزش عده‌‌اي افسر فني در دوشان تپه تهران ايجاد گرديد.
به اين ترتيب در سال 1311 شمسي،سازمان هواپيمايي ايران عبارت بود از: يك گروه آموزشي ،يك گردان شكاري و يك گردان بمباران و اكتشافي كه تابع اركان حزب قشون بودند وبا وجود اين تشكيلات ، با طرح جديدي اركان جنگ هوايي از نيروي زميني جدا شد و سازمان مستقل هواپيمايي ، مركب از يك هنگ ، فرماندهي وستاد هنگ (مركب از 3ركن و يك دفتر ستاد)تشكيل گرديد.
در سال 1312 با توجه به گسترش قواي هوايي ايران و خريد روز افزون هواپيماهاي جنگي از خارج ،دولت وقت تصميم گرفت كه براي بي‌نيازي از خريد هواپيما ويا حداقل براي كاستن هزينه خريد آنها نسبت به تاسيس كارخانه هاي هواپيما سازي اقدام كند . يه همين منظور براي خريد ماشين ولوازم كارخانه به كشورهاي اروپايي مانند آلمان و انگلستان سفارش هايي داده شد و اين ماشينها و لوازم راكه در سال 1314به ايران رسيد ،در دوشان تپه نصب كردند وبه نام كارخانه هاي هواپيما سازي شهباز مشغول به كار شد.
اين كارخانه ها در مرداد ماه 1317،نخستين هواپيما هاي ودرابه بهره برداري رساندند كه در برابر رضا شاه پرواز كردند.
در 25 دي ماه 1314طبق ماده 1 حكم شماره 2366،عنوان هواپيمايي نظامي ايران از قواي هوايي به نيروي هوايي تغيير يافت و به طور رسمي ابلاغ شد .سپس هنگ هوايي مشهد و هنگ هوايي اهواز به ترتيب در سالهاي 1315و 1316 تاسيس گرديد وباشگاه هواپيمايي كشوري ايران نيز در سال 1318، به منظور پرداختن به امر آموزش خلباني در ايران فعاليت خود را آغاز كرد.
تا شهريور 1320 كه پايان دوران حكومت پهلوي اول است ،نيروي هوايي ايران داراي 283 فروند هواپيما ،فرماندهي و ستاد نيرو،و منضمات آن،سازمان واحدهاي هوايي شامل پنج هنگ (تبريز ،مشهد ،هنگ بمباران تهران ،هنگ قلعه مرغي تهران و اهواز )و آموزشگاه خلباني گرديد،اما در همين زمان با حمله نيروهاي متفقين به ايران ،اولين ضربه سازماني ناشي از اشغال كشور ، بر اين نيرو وارد شد و اين نيرو از 12مهر 1320در اختيار وزارت جنگ گذاشته شد و به صورت اداره پنجم آن وزارت خانه در آمد.


نيروي هوايي ايران در دوره محمد رضا شاه پهلوي
در روز 15 مهر ماه 1320،ابلاغ شد كه اداره هواپيمايي در امور داخلي مربوطه،كما في سابق مستقل است ودر كار ارتش ،به عنوان يكي از ادارات وزارت جنگ،ادامه خدمات خواهد داد .از آن سال تا سال 1326،نيروي هوايي فعاليت چشمگيري نداشت،تا اينكه در آن سال آموزشگاه فني،دوره نهم خود را تشكيل داد و نود نفر هنر آموز را پذيرفت ودروره هاي تكنيلي دانشكده فني افسري، كلاس فني ويژه درجه داران ،اموزشگاه فني و ناو بري هوايي تا سال 1336 تشكيل شد . در سال 1336 عنوان ستاد نيروي هوايي به فرماندهي نيروي هوايي تغيير يافت ودر سال 1339،سازماني به نام كمك هاي آموزشي جهت تكميل تعليمات فني هنر آموزان در تيپ تعليمات تاسيس گرديد.
سپس در سال 1346،تيپ تعليمات با امكانات آموزشي بيشتر ،مركز آموزشهاي هوايي ناميده شد كه به شش هيات آموزش نظامي،افسري،زبان ،الكترونيك،نگهداري هواپيماو تخصص هاي مختلف ،كار آموزش در نيروي هوايي را آغاز كرد.
در سال 1347،به دنبال افزايش روز افزون حضورهواپيماهاي پيشرفته ما فوق صوت‌F-5 و F-4،نيروي هوايي به استخدام كادر جديدي تحت عنوان هما فري براي انجام عمليات تعمير ونگهداري هواپيماها پرداخت وطي همين سالها،در خواست سفارش و خريد هواپيماهايF-14هم از دولت آمريكا در دستور كار قرار گرفت كه 72 فروند از اين هواپيماها در بهمن ماه 1354درفرودگاه مهرآباد به زمين نشست.در سال 1357،نيروي هوايي ايران در صدد بود كه تعداد جنگنده هاي خود را از 447 فروند به 500 فروند برساند كه اين تعداد ايران را در رده كشورهاي غربي و بالاتر از كشورهاي خاور ميانه قرار مي داد.
نيروي هوايي جمهوري اسلامي ايران
با پيدايش نشانه هاي فروپاشي رژيم پهلوي در سال 1357،به دليل گسل هاي
كه در نيروي هوايي در آن زمان پديد آمده بود ،ازجمله‌نارضايتي‌هاي‌درون‌سازماني‌آن،باعث شد كه نيروي هوايي در جريان رويداد هاي انقلاب، زودتر از نيروهاي ديگر از رژيم پهلوي گسسته و به امواج انقلاب بپيوندد. بخصوص هما فران اين نيرو ،در هدايت افراد نيروي هوايي به سمت انقلاب نقش مهمي داشتند.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران،در ابتدا انتصابات شتابزده اي كه در سطح فرماندهي نيروي هوايي صورت گرفت ، موج اعتراض ها و اعتصابات را به دنبال داشت، تا آن كه در پي شروع جنگ عراق عليه ايران ،اين امر از ثبات نسبي بر خوردار شد.
با شروع جنگ ،ضروري ترين مساله اي كه به ذهن خطور ميكرد ،مساله مقابله به مثل و جلوگيري از پرواز هر چه بيشتر هواپيماهاي عراقي به ايران بود .
در همان روز نخست شروع جنگ ،با همت فرماندهان دلير نيروي هوايي امثال شهيد محمد جواد فكوري ، نيروي هواي توانست با به پرواز در آوردن 200 هواپيما و عبور دادن 140 فروند از آنها به داخل مرزهاي عراق ، پاسخ شايسته اي به تجاوزات نيروي هاي عراقي داده و مانع از پروازهاي بعدي آنان به داخل فضاي هوايي ايران شود .
از طرف ديگر ،در آن دوران آماده كردن نيروهاي پروازي ،تعمير و نگهداري هواپيما ها و تامين قطعات يدكي نيز از جمله مسائلي بود كه نيروي هوايي با آن مواجه بود و پشتيباني ابر قدرت ها از عراق و تحريم عليه كشورمان نيز،دو چالش عمده اي ديگر محسوب مي شد .پژوهشگران غربي به اين نكته اشاره كرده اند كه نيروي هوايي ايران در دوران بعد از انقلاب موفق شده است بسياري از هواپيما هاي خود را كه بر اثر كمبود قطعات يدكي زمينگير شده اند ،با استفاده ازقطعات يدكي تعداد ديگري از همان جنگده ها فعال سازند .
نيروي هوايي در قبل از انقلاب داراي بيش از 450هواپيماي جنگي پيشرفته ،شامل پيشرفته ترين هواپيما هاي شكاري آن زمان يعني(تامكتF-14 )بود و حدود پنج هزار خلبان ورزيده در اختيار داشت ودر سال 1357،در مقايسه با نيروي زميني ودريايي، بسيار پيشرفته تر بود و در بين نيروهاي هوايي جهان سوم ، بي مانند بود در حدود 76 فروند بالگرد و 15 اسكادران موشك زمين به هوا نيز اين توانايي را تكميل ميكرد و 166 فروند (F-5)،190فروند فانتوم و77 فروند تامكت بخشي از هواپيماهاي مذكور بودند.
به هر حال نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران با داشتن سربازان زبده و كارآمد (از خلبانان تا سربازان وظيفه)توانست از همان لحظات اوليه شروع جنگ ،با طرح ريزي و اجراي عمليات هاي متعدد ،اين اصل مهم را مورد توجه قرار دهد كه با زمينگير كردن هواپيماهاي عراقي و كسب برتري هوايي،فرصت زمان كافي جهت حصول به اهداف زير را به دست آورد:
1-فرصت لازم جهت سازماندهي نيروهاي پراكنده سطحي و انجام طرح ريزي هاي اوليه پدافندي را فراهم كند.
2-نيروهاي سطحي از پشت جبهه به مناطق عملياتي انتقال يابند.
3-كاهش توان رزمي دشمن باعث كاهش پوشش هاي هوايي آن شود.
4-ظرفيت جنگي دشمن در دست زدن به حملات احتمالي هوايي به نقاط حساس وحياتي كشور كاهش يابد .
جهت دستيابي به اهداف مورد نظر ،نيروي هوايي با كسب برتري هوايي و به دست گرفتن ابتكار عمليات،موج حملات جنگده بمب افكن هاي خود را متوجه يگانهاي زرهي ،پياده ،مكانيزه و توپخانه و قرارگاه‌هاي تاكتيكي ،نقاط آمادي ،ستون هاي نظامي و همچنين محورهاي مواصلاتي نيروهاي دشمن كرد .
در نتيجه ارتش عراق كه براي خروج از بن بست به دنبال راه مفري ميگشت،به جنگ شهر ها و حمله به مناطق مسكوني روي آورد و آنها را با با موشكهاي اسكاد مورد حمله قرار داد.
اما يكي از زمينه هاي بسيار مهم وقابل بررسي اقدامات نيروي هوايي در دوران دفاع مقدس ،نقش نيروي هوايي در عمليات هاي دريايي است كه بخصوص پيروزي و افتخار آفريني آن در روز هفتم آذر ماه 1359به همراه نيروي دريايي ارتش و انهدام هفت فروند از هواپيماها ي شكاري ،هفت فروند ازناوچه هاي موشك انداز و يك فروند ناو نيرو بر هزار تني عراق و فرستادن آنها به قعر آبهاي خليج فارس، در تاريخ دفاع مقدس ماندگار شد.
در ادامه جنگ،نيروي هوايي در عمليات شكست حصر آبادان با به كار گرفتن هواپيماهاي شكاري و عكس برداري هوايي و شناسايي تاكتيكي قبل از اجراي عمليات بر فراز منا‌طق اشغالي و عقبه جبهه ها و به دست آوردن اطلاعات جامعي از توانايي‌ومحدوديت‌ها،تجمع وتمركز نيروها،تركيب و ترتيب قوا، جابه جايي و تحركات عراقي ها و در اختيار فرماندهان جنگ قرار دادن جهت اجراي اين عمليات شركت كرد كه اين عمليات با پيروزي كامل در مهر ماه 1360انجام شد .
سپس درعمليات طريق القدس كه به منظور آزادسازي بستان وتامين تنگه چزابه در محور بستان –سوسنگرد انجام شد ،در ابتدا خلبانان نيروي هوايي ،روزانه با انجام ده ها سورتي پرواز به بمباران خطوط مقدم جبهه ها پرداختند و سپس ماموريت هاي تامين اطلاعات تاكتيكي،طرح ريزي براي تهيه آتش پشتيباني از هوا ،قطع خطوط مواصلاتي و جدا سازي نيروها و پشتيباني نزديك هوايي از نيروهاي سطحي و انهدام مراكز تجمع دشمن براي ايجاد شكاف در خطوط مستحكم تماس و همچنين تامين دفاع هوايي از عقبه و عمق مناطق عملياتي وتامين پوشش هوايي ارتفاع كم،متوسط و بالا جهت عمليات بعدي را عهده دار شد.
در عمليات معروف فتح المبين نيز نيروي هوايي ، نقش پدافند هوايي را بر عهده داشت و سايت هاي 4و5 موشكي و ايستگاه رادار دهلوان كه در اختيار ارتش عراق قرار گرفته بود آزاد شد و نيروي هوايي ايران توانست 27فروند از انواع هواپيماهاي عراقي را مورد هدف قرار داده و سرنگون كند . در ادامه آن،در عمليات بيت المقدس كه با توجه به استعداد و تركيب جديد نيروي زميني عراق ،ضرورت بكارگيري حجم وسيع تري از امكانات آفندي و پدافندي هوايي از سوي ايران به خوبي احساس مي شد ،با اتخاذ تدابير مناسب عملياتي و تغيير تاكتيك نيروي هوايي ايران ،تمهيدات ارتش عراق خنثي شد و با انجام عمليات پشتيباني نزديك خلبانان ايراني، خرمشهر آزاد شد .
به طور كلي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران با رشادت ،دلاوري و پايمردي سربازانش در طي دوران دفاع مقدس و اهداء شهيدان ،جانبازان واسيران بسياري در راه پاسداري از وطن و دين اسلام ،توانست خدمات ارزنده اي را به نيرو هاي جمهوري اسلامي ايران ارائه دهد.
منابع:
1_پيشگامان پرواز در ايران،عقيدتي سياسي نيروي هوايي ارتش ،تهران،1377
2_ارتش و انقلاب اسلامي ايران ،سعيده لطفيان،مركز اسناد انقلاب اسلامي،تهران،1380
3_تاريخ ارتش نوين ايران از 1300 تا 1320،ستاد ارتش،تهران ،تهران، 1346
4_تاريخ 50ساله نيروي شاهنشاهي،مرتضي طلوعي،نيروي هوايي شاهنشاهي،تهران1355
5_تاريخ نيروي هوايي ايران ،غلامرضا علي بابايي، انتشارات آشيان،1383

http://www.aja.ir/portal/Home/Default.aspx?CategoryID=448a399a-11bd-412c-923c-a0366f519cf3

[ali24 8]

درود بر دليرمردان نيروي هوايي

[F35 10]

مرسی جالب بود دستت درد نکنه.