ماهیت و ریشه­های نظریه­ی تصمیم­گیری

[worior 25,757]

به نام حق

پيرو اوضاع امروز سياسي کشور بخصوص مسائل سياست خارجي اين تاپيک مجدد مطالعه شود شايد در درک وقايع کمکتون کنه ...


ماهیت و ریشه­های نظریه ­ی تصمیم ­گیری

تصمیمات،[1] مطابق واژگان دیوید ایستون، «بروندادهای» نظام سیاسی هستند که از طریق آنها ارزش­ها در داخل یک جامعه به نحو اقتدارآمیز توزیع می­شود. تصمیم­گیری صرفا عمل گزینش میان راه حل­های جایگزین یا بدیل­های[2] موجودی است که در موردشان یقین و قطعیت نداریم. مفهوم تصمیم­گیری[3] از مدت­ها پیش به طور تلویحی در برخی رویکردهای قدیمی­تر در مورد تاریخ دیپلماسی و مطالعه­ی نهادهای سیاسی مطرح بوده است. بررسی نحوه­ی اخذ تصمیمات، نخستین‌بار در حوزه­هایی غیر از علم سیاست موضوع تحقیق منظم و اصولی قرار گرفت. روانشناسان به انگیزه­های شالوده‌ساز تصمیمات فرد و علت دشوارتر بودن تصمیم­گیری برای برخی اشخاص در مقایسه با دیگران علاقه­مند بودند. اقتصاددانان توجه خویش را بر تصمیمات تولیدکنندگان، مصرف­کنندگان، سرمایه‌گذاران و سایر کسانی متمرکز ساختند که تصمیماتشان بر اقتصاد موثر بود. نظریه­پردازان مدیریت بازرگانی در پی تحلیل و افزایش کارایی تصمیم­گیری اجرایی بودند. در علم سیاست نیز مورد توجه دانشمندان علاقه‌مند به تحلیل رفتار تصمیم­گیری رأی‌دهندگان، قانون‌گذاران، مقامات اجرایی، سیاست‌مداران، رهبران گروه­های ذی­نفوذ، و سایر بازیگران صحنه‌ي سیاست بوده است.[4] نظریه‌های تصمیم­گیری به عنوان چارچوب­های مفهومی تحلیلی، با کشف و توضیح متغیرهای متنوع و مرتبط تعیین­کننده در تصمیم­گیری، عوامل لازم و کافی را برای تجزیه و تحلیل رفتار سیاست خارجی در اختیار قرار می­دهد. تئوری تصمیم­گیری یک سطح خرد است که محدوده­ای اخص از کل سیستم سیاسی را مورد بررسی قرار می­دهد، ولی در عین حال با سطح تحلیل کلان پیوند خورده است. زیرا بر این فرض مبتني است كه واحد تصمیم­گیرنده، در یک محیط کل، شامل سیستم سیاسی داخلی و نظام بین­الملل، با آگاهی از جایگاه خود در سیستم کل و تصور خاصی از موقعیت تصمیم­گیری، گزینه­ای را انتخاب می‌کند.[5]اشاره به این نکته لازم است که اساسا نظریه‌ي تصمیم­گیری برای مطالعه‌ي سیاست خارجی کشورها مطرح شده است و آن‌چه بیان می­شود از منظر نظریه­های سیاست خارجی و روابط بین­الملل است، لذا معطوف به سطح کشوری نیست.

متغیرهای عمده‌ي تصمیم­گیری
تصمیمات تئوری تصمیم­گیری را می­توان در پنج شاخه از متغیرها مورد بررسی و مطالعه قرار داد. با مطالعه‌ي متغیرهای مزبور می­توان تفاوت میان تصمیمات سیاسی از یک سو، و نیز اختلافات بین این‌گونه تصمیمات با تصمیمات غیر‌سیاسی را به روشنی درک نمود. متغیرهای تصمیم­گیری عبارتند از:
1- موقعیت تصمیم ­گیری:[6] برخی محققین بر این باورند که تصمیم­گیرندگان باید سه گروه از عوامل را به دقت مورد توجه قرار دهند:
الف: الگوی نیروهای[7] موجود در هر موقعیت مورد بحث، چه آنها که در کنترل یک دولت­اند و چه آنها که از کنترل آن خارجند.
ب: سیاست­هایی که توسط طرف­های فعال در موقعیت دنبال می­شود.
ج: کل امکاناتی که تصمیم­گیرندگان برای اجرای سیاست­های مختلف خود در اختیار دارند.
2- دست‌اندرکاران تصمیم­ گیری:[8] انگیزه، شخصیت، تجارب و سوابق اجتماعی، تعهدات ارزشی و ترجیحات تصمیم­گیرندگان، تأثیری قابل‌ توجه بر تصمیم­گیری دارد. برخی از صاحب‌نظران، مانند ریچارد اشنایدر، مطالعه‌ي فرایند تصمیم­گیری را عمدتا از راه تجربه و تحلیل انگیزه­ی[9]­ تصمیم­گیرندگان تجویز می‌نمایند.
3- سازمان تصمیم­ گیری:[10] فرایند تصمیم­گیری در واقع ، کارکرد "ساختار سازمانی" است و رفتار سیستم سیاسی کاملا به شکل آن مربوط می­شود.
4- فرایند تصمیم­ گیری:[11] در فرایند تصمیم­گیری، نحوه­ی تبدیل داده­های سیستم سیاسی به ستانده­ها رقم می­خورد. به عبارت دیگر، کیفیت انجام تصمیم در فرایند تصمیم­گیری مشخص می­گردد.
5- نتیجه‌ي تصمیم ­گیری:[12] نتیجه‌ي تصمیم­گیری در پایان فرایند تصمیم (به عنوان یک فرایند کل که از "زیر‌فرایندهای"[13] فردی ـ ذهنی، اجتماعی و شبه‌مکانیکی تشکیل یافته) ظاهر می­گردد. نکته­ای که در این رابطه باید مورد توجه قرار گیرد، تفاوت و تمایز میان "ستانده (خروجی)، "نتیجه" و "اثر"[14] است.[15]

انواع مدل­های تصمیم­ گیری
1- مدل عقلایی: در این مدل، تصمیم­گیرندگان باید از اطلاعات قابل ملاحظه‌ای در مورد ارزش­ها، منابع، اهداف و اولویت­های هدف­های گوناگون برخوردار بوده، بتوانند رفتارهای احتمالی آینده را پیش‌بینی کنند. در چارچوب اين مدل، تصمیم­گیرندگان در صدد اتخاذ بهترین تصمیمات هستند. بر اساس تجزیه و تحلیل «هربرت سایمون» تصمیمات عقلایی نتیجه‌ی منطقی دو مقوله‌ي ارزش و واقعیت است.
2- مدل رضایت‌بخش: از آن‌جا که بهره­گیری از مدل عقلایی به سادگی میسر نیست، تصمیم­گیرندگان با درنظر گرفتن محدودیت­های موجود، قادر به اتخاذ «بهترین» تصمیم در معنای اقتصادی آن نیستند؛ بلکه به تصمیم­های رضایت‌بخش بسنده خواهند کرد. سیاستمدار در این مدل، انسانِ به کمال‌رساننده به شمار نمی­رود، بلکه به رضایت‌بخش بودن تصمیم­ها توجه دارد.
3- مدل فزاینده: این روش، روش محافظه­کارانه است و تصمیم‌گیرندگان در صدد تغییرات بنیادی و اساسی در تصمیم­های قبلی نیستند؛ زیرا تصور می­کنند که دگرگونی عمده در سیاست­گذاری­ها ممکن است مشکلات گوناگون و غیر قابل کنترلی در ایجاد سازش و توافق میان سیستم سیاسی و محیط آن از لحاظ تبدیل نهاده­ها (خواسته­ها و منافع) به داده­ها (تصمیمات) به وجود آورد و حتی در مواردی مشروعیت نظام سیاسی مورد سؤال قرار گیرد.
4- مدل بینش فوق­العاده: تأکید این مدل بر برخورداری برخی از تصمیم‌گیرندگان و سیاست­گذاران از توانایی­ها، استعدادهای فوق­العاده، ابتکارات، نوآوری و خلاقیت است؛ به گونه­ای که در پاره­ای از موارد وجود این‌گونه توانایی­ها، نظرها و نقش سایر عوامل و نهادهای تصمیم‌گیرنده را تحت­الشعاع خود قرار می­دهد.
5- مدل مختلط : در این مدل سعی می­شود به نوعی، نارسایی­های موجود در مدل­های فزاینده و عقلایی به حداقل ممکن کاهش پیدا کند و تصمیم‌گیرندگان به‌طور همزمان جنبه­ها و دیدگاه‌های خرد و کلان را در سیاست‌گذاری مورد توجه قرار دهند؛ یعنی تصمیم‌گیرنده تحت تأثیر امکان­های موجود کوشش می­کند ضمن آن‌که برای اتخاذ استراتژی معین تمامی جوانب را در نظر می­گیرد، در همان حال توجه خویش را بر پاره‌ای از مسائل و جنبه­های سیاست خارجی نیز معطوف کند.[16]

حوزه­های تصمیم­گیری
حوزه­ی تصمیم­گیری نمایان‌گر کاربرد ثانوی است و به همان اندازه­ی مفاهیم مربوط به درک و شناخت با اهمیت است. دانشمندان علوم سیاسی سه برداشت اساسی برای پیگیری موضوع را دنبال می­کنند:
1- برداشت عقلایی: این برداشت مدعی است که تصمیمات مهم سیاسی در واقع، تصمیمات گروهی است و نامعقول بودن هریک از تصمیم‌گیرندگان توسط سایر افراد اطراف وی تصحیح می­شود. بدین‌ترتیب، برداشت عقلایی متذکر می‌شود که رأی‌دهندگان، در قضاوت مآل‌اندیشی تاریخ، معمولا بهترین انتخاب را انجام می­دهند.
2- برداشت محیطی: این برداشت که به صورت الگوی تصمیم سیاست خارجی اشنایدر، بروک و شاپین، مشخص می­شود، ضمن آن‌که نفوذ عوامل شخصیتی را مدنظر قرار می­دهد، یادآور می­گردد که تصمیمات به‌طور کلی به افراد تحمیل می­شود، این تصمیمات بازتابی است از توازن فشارهای گروه­های مختلف نهادی، بین­المللی و ایدئولوژیکی که تابع آنهاست. این الگو وسیله­ی سودمندی برای تشخیص انواع فشارهایی است که بر تصمیم‌گیرندگان وارد می‌شود.
3- برداشت خودکامگی: این برداشت که بر مفاهیم درک و شناخت و نیز وصف کامل نیازها و مفاهیم «من» بنیان گذاشته می­شود، بر ظرفیت ذاتی فکر انسان برای رفتار غیر عقلایی تأکید می­نماید. طرفداران این برداشت در جواب به الگوی محیطی یادآور شده­اند که فشارهای وارد بر تصمیم‌گیرندگان به جای آن‌که یکسان باشد، اغلب مبهم، نامعلوم و در حال جابه‌جا شدن است تا متحدالشکل؛ و وضعیتی که در آن تصمیم‌گیرنده به فشارهای مختلف واکنش نشان می­دهد به چگونگی درک آنها بستگی دارد.[17]

انواع تصمیم­ها در سیاست خارجی
در یک طبقه‌بندی گسترده و کلی، انواع تصمیم­ها در سیاست خارجی را می‌توان در دو بُعد تقسیم‌بندی کرد. «مرحله یا ترتب»، و بعد «منشأ تحریک و انگیزش»:
الف- مرحله یا ترتب:[18]
در این نوع از تصمیم­گیری، تصمیمات به دو گروه اساسی و تبعی تقسیم می‌شوند:
1- تصمیمات اساسی:[19] تصمیم اساسی به تصمیمی گفته می­شود که به انتخاب اهداف جدید معطوف گردد. چنین تصمیماتی ممکن است سبب ایجاد خط‌مشی جدید و تغییر و یا اصلاح سیاست قبلی گردند یا واکنشی به یک واقعیت نوین در محیط باشند. اتخاذ این‌گونه تصمیمات عادتا در انحصار الیت سیاسی می­باشد.
2- تصمیمات تبعی:[20] تصمیمات اساسی زمینه را برای تصمیمات تبعی فراهم می­کنند. تصمیمات تبعی از تصمیمات اساسی ناشی می­شوند. تصمیم به جنگ با یک کشور ایجاب می­کند که تصمیماتی در خصوص مانورهای دیپلماتیک به منظور جلب حمایت سایر بازیگران، تصمیمات لجستیکی، و تصمیمات مربوط به نحوه‌ي انجام نبرد اتخاذ گردد. سطوح پائین‌تر الیت سیاسی و بوروکراتیک، تنها به اتخاذ تصمیمات تبعی می­پردازند.

ب ـ منشأ تحریک و انگیزش:
در بعد منشأ انگیزش، تصمیمات در سه گروه جای می­گیرند:
1- تصمیمات ابتکاری یا ابداعی:[21] تصمیماتی هستند که سبب ایجاد واکنش‌ها و رفتارهایی در نظام بین­الملل مي‌شوند. این‌گونه تصمیمات، غالبا از فرایندهای داخلی سرچشمه می­گیرند و در سیستم بین­الملل جنبش و تحرک به وجود می­آورند. عقلانیت و انتخاب منطقی ـ تحلیلی در تصمیمات ابداعی و اساسی، بیش از سایر تصمیمات احتمال وقوع دارد.
2- تصمیمات واکنشی:[22] تصمیمات واکنشی به منظور واکنش نسبت به وقایع خارج از کشور اتخاذ می­گردد. تصمیمات ابداعی بر رفتارها یا بازی­ها تأثیر می­گذارد، آنها را دچار تغییر می­کند و غالبا اساسی است، در حالی که تصمیمات واکنشی می­تواند دارای یکی از دو جنبه­ی اساسی یا تبعی باشد.
3- تصمیمات تکراری:[23] چنان‌چه تصمیم‌گیرندگان، با ملاحظه­ی مجدد آلترناتیوها، تصمیمات قبلی را تکرار کنند، دست به اتخاذ تصمیمات تکراری زده‌اند. این‌گونه تصمیمات هم می­توانند اساسی یا تبعی باشند، اما با تصمیمات ابداعی و واکنشی متفاوتند زیرا نیاز به فرایندهای جدید ندارند. از سوی دیگر، آنها می­توانند نیروهای محرکه­ای برای فرایندهای موجود در حکومت باشند.[24]


[1] .decisions

[2] .alternatives

[3] . decisions - making

[4]. دوئرتی، جیمز؛ فالتز گراف، رابرت؛ نظریه­های متعارض در روابط بین­الملل، ترجمه‌ي علی­رضا طیب و وحید بزرگی، تهران، نشر قومس، 1372، چاپ اول، جلد دوم، ص719

[5]. خوشوقت، محمدحسین؛ تجزیه و تحلیل تصمیم­گیری در سیاست خارجی، تهران، وزارت امور خارجه، 1375، چاپ اول، ص271

[6] . Decision Situation (or Occasion)

[7] . Forces

[8] . Decision Participants

[9] . Motivational Analysis

[10] . Decision Organization

[11] .Decision Process

[12] .Decision Outcome

[13] . Sub processes

[14] . Effect

[15]. خوشوقت، محمدحسین؛ همان، صص140ـ 88

[16].قوام، عبدالعلی؛ اصول سیاست خارجی و سیاست بین­الملل، تهران، سمت، 1372، چاپ دوم، ص57-52

[17]. پالمر، مونتی؛ و اشترن، لاری؛ و گایل، چارلز؛ نگرشی جدید به علم سیاست، ترجمه‌ی منوچهر شجاعی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1367، چاپ اول، ص 168ـ 165

[18] .stage Dimension

[19] .Basic Decisions

[20] .Sequential Decisions

[21] .Initiative Decisions

[22] .Response Decisions

[23] .Drift Decisions

[24]. خوشوقت، محمدحسین؛ پيشين، صص 263ـ261



http://www.pajoohe.c...ition&UID=42622

[Babak01 409]

خیلی ممنون جناب واریور در صورت امکان بقیه یه حالتهارم بررسی کنین و قرار بدین این جور مطالب بسیار مفید هستن

مساله ی تصمیم گیری به نظر من برای هر فرد متفاوت میونه باشه چون هر شخصی شک سری تجربه ی خاص داره ‍پس توی محیط های مختلف کارای مختلفی انجام میده که ممکن از نظر یه فرد دیگه عقلانی نباشه ‍پس ما باید هر فرد رو جدا بسنجیم که چون تجربیاتش رو نمی دونیم نمیتونیم؟!درسته؟
مگر اینکه یه جوری آمارش از قبل در اومده باشه
مثلا من یکی از دوستام قصد ازدواج با کسی رو داشت اما تعلل بدلیل میکرد یعنی تصمیمش صبر بود اما هیچ کس نمی فهمید چرا!تا اینکه معلوم شد بچه طلاقه بوده و این همه تعلل واسه این بوده که ‍پدرش توی جوونی ازدواج کرده و ... چون بی تجربه بوده بد بخت شده ....

همینطوری که میبینید تصمیم اون برای خودش عقلانی بوده اما برای ما که از گذشتش خبری نداشتیم نه!در نتیجه برای ‍پیشبینی تصمیمات یک فرد ما به احساسات گذشته ی اون فرد و تجربیاتش نیاز داریم... ویرایش شده در دی 91 توسط Babak01

[RezaKiani 1,914]

[right]باز یه تاپیک به درد بخور و البته بدون بحث و گفتگو[/right]
[right]این بحث تموم شد خوبه درباره نظریه بازی ها هم به تاپیک درست کنیم[/right]

[worior 25,757]

[quote]
مساله ی تصمیم گیری به نظر من برای هر فرد متفاوت میونه باشه چون هر شخصی شک سری تجربه ی خاص داره ‍پس توی محیط های مختلف کارای مختلفی انجام میده که ممکن از نظر یه فرد دیگه عقلانی نباشه ‍پس ما باید هر فرد رو جدا بسنجیم که چون تجربیاتش رو نمی دونیم نمیتونیم؟!درسته؟
مگر اینکه یه جوری آمارش از قبل در اومده باشه
مثلا من یکی از دوستام قصد ازدواج با کسی رو داشت اما تعلل بدلیل میکرد یعنی تصمیمش صبر بود اما هیچ کس نمی فهمید چرا!تا اینکه معلوم شد بچه طلاقه بوده و این همه تعلل واسه این بوده که ‍پدرش توی جوونی ازدواج کرده و ... چون بی تجربه بوده بد بخت شده ....

همینطوری که میبینید تصمیم اون برای خودش عقلانی بوده اما برای ما که از گذشتش خبری نداشتیم نه!در نتیجه برای ‍پیشبینی تصمیمات یک فرد ما به احساسات گذشته ی اون فرد و تجربیاتش نیاز داریم...
[/quote]

بابک عزیز .
تصمیم سیاسی به هیچ وجه تصمیم فردی نیست ، تصمیم لحظه ای و احساسی نیست ، که بشه با نگاه روانکاوانه به قضیه عللش رو فهمید ، این مطلب شما در مورد نگاه به پیشینه تصمیم شاید درست باشه اما با تعریف تصمیم سیاسی فاصله داره و شاید جزو یکی از پارامتر های اثر گذار در رفتار جمعی گروه های موثر در تصمیم باشه ،ضمن اینکه علاوه بر موارد فوق ؛ فشار ساختاری و خشونت نمادین و منش ملی در این تصمیمات رو هم باید بحساب آورد که هر کدام بحث مفصلی هست ، ضمن اینکه این تصمیمات مطابق با نوع اقتدار نظامهای سیاسی حاکم هست ، برای این معنی ... ؛
اقتدار
[url="http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=35832"]http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=35832[/url]


[quote]
باز یه تاپیک به درد بخور و البته بدون بحث و گفتگو
این بحث تموم شد خوبه درباره نظریه بازی ها هم به تاپیک درست کنیم
[/quote]
نظریه بازیها بیشتر مربوط به روابط بین الملل هست که قصد ورود به عمده به سیاست رو در سایت میلیتاری نداریم ، واگرنه برادر سعید از اساتید این حوزه هستند ، این بحث تصمیم سیاسی رو تنها بدلیل اثر گذاری بر روی نظرات دوستان قرار دادم ..