توسعه ارتش در دوره رضا شاه

[jalilnoori 360]

[quote][color=#000000][font=tahoma, helvetica, arial, sans-serif][background=rgb(248, 248, 255)]5- تسلیم خفت بار ما چه نتایجی برایمان در برداشت ؟ قتل عام دست کم [/background][/font][/color][b]5 ملیون نفر[/b][color=#000000][font=tahoma, helvetica, arial, sans-serif][background=rgb(248, 248, 255)] از مردم ایران در قحطی ناشی از غارت غله و ارزاق کشور و ارسال آن به جبهه های جنگ شوروی !!! اگر اندک مقاومتی کرده بودیم و سران متفقین اندک خوفی از شعله ور شدن مجدد این مقاومت داشتند همچین برخوردی با کشور و ملت مان می کردند ؟[/background][/font][/color]
[/quote]
منبع این خبر کجاست ؟
[quote][color=#000000][font=tahoma, helvetica, arial, sans-serif][background=rgb(248, 248, 255)]8- در بحث خوانین هم گفتم با ترس و اکراهی که شما از جنگ و خونریزی دارید حتی باید در برابر اشرار محلی هم جنگ نکرده تسلیم بشید چون در اونجا هم خطر از دست رفتن جان عزیز هست یعنی این لازمه منطقی حرف خودتون هست.[/background][/font][/color]
[/quote]
بازهم قیاس مع الفارق
[quote][color=#000000][font=tahoma, helvetica, arial, sans-serif][background=rgb(248, 248, 255)]4- در باب اصل ارتش سازی و بهتر بودن ارتش عشایری هم مثل اینکه عرایض قبلی حقیر رو با دقت کافی مطالعه نفرمودید ! گفتم ایراد رضاخان این بود که پروژه رو خراب کرد یعنی سرمایه رو هدر داد و ارتشی که واقعا ارتش باشه تحویل نشد به نحوی که ارتش عشایری سابق خیلی بیشتر از این ارتش مدرن و پر خرج در برابر انگلیس و شوروی مقاومت می کرد و تلفات بیشتری ازشون می گرفت. از کجای این حرف ترجیح دادن ساختار عشایری بر میاد که شما کینه کور رو هم ازش استخراج کردید ؟!!!![/background][/font][/color]
[/quote]
ارتش عشایری ؟ این دیگه خیلی باحال هست فکر کنم تا قیام قیامت هم بگیم ارتش مدرن هیچ ربطی به میلیشای عشایری نداره و ارتش رضاخان نوپا بود و تازه اولش بود فایده نداره

[bigdelimohamad9 3,137]

جلیل عزیز
1- http://noorportal.net/90/114/119/34794.aspx
2- مع الفارق نیست اگر به کنه و ریشه حس تسلیم طلبی مد نظر قرار بگیره.
3- اگر ارتش رضاخان نوپا و تازه کار نبود که ازش انتظار شکست دشمن و دفع تجاوز رو داشتیم ! یه ماه مقاومت از دست هر عاجزی بر میاد.

[jalilnoori 360]

[quote name='bigdelimohamad9' timestamp='1358977563' post='295424']
جلیل عزیز
1- [url="http://noorportal.net/90/114/119/34794.aspx"]http://noorportal.ne.../119/34794.aspx[/url]
2- مع الفارق نیست اگر به کنه و ریشه حس تسلیم طلبی مد نظر قرار بگیره.
3- اگر ارتش رضاخان نوپا و تازه کار نبود که ازش انتظار شکست دشمن و دفع تجاوز رو داشتیم ! یه ماه مقاومت از دست هر عاجزی بر میاد.
[/quote]
هیچ کجای این متن اشاره به مرگ 5 میلیون ایرانی نکرده اصلا آمار نداره
اونموقع جمعیت ایران 20 میلیون بوده حالا می گی یک چهارم جمعیت ایران مردن ؟
بهیچ وجه درست نیست منبعی که دادی اصلاحاوی تعداد نیست

[elo 7,699]

[quote name='Ernesto_Rommel' timestamp='1358931908' post='295300']
سلام


__________________________________________________


عقاب عزیز و دوست داشتنی م ، والا منابع از یک کتاب معتبر هست که اجازه بدید ذکر نشه ولی واقعا خدا خیلی دوست شون داشته که به قسمت اسناد دولت های زمان رضاخان به خاطر پایان نامه شون دسترسی داشتند ، انشالله به ما هم اجازه دسترسی بدن تا با توجه به بینش و دقت بیشتر ما ! در این امور نظامی بتونیم جواب بسیاری از شبهات رو دربیاریم در این زمینه

به هرحال یقین بدونید که مشکلات بسیاری دامنگیر ارتش رضاخان در زمینه تجهیزات نظامی بوده که بهتر هست مقالات بنده در این زمینه که گوشه بسیار کوچکی از اون میباشد رو بخونید

یادم میاد ، تو اسناد هست که برادران ارتشی! به صورت مکانیزه میان اولین بار نیرو از ماشین درحال حرکت پیاده میکنند
جریان ش رو هم اقای فردوست تایید فرمودند ...
اصلا بخونیدش متوجه میشید ارکان این ارتش از پایه براساس پاچه خواری و .... نوشته شده


یا حق
[/quote]
ادیب جان سلام
من ابدا منبعت رو رد یا تایید نکردم و نمیتونم هم بدون اطلاع از اون منبع راجع بهش نظر بدم
تنها با روال جاریه اون موقعه ارتش مقایسه کردم و سعی کردم به یک نتیجه تا حدودی منطقی برسم
هرچند همین الان و در عصر انفجار تکنولوژی و فن آوری اطلاعات آماری داره میاد بیرون که یکیش با یکی دیگه نمیخونه
از دولت تا مجلس تا روزنامه ها تا صدا و سیماو...... اعداد و ارقامی میاد بیرون اونم راجع به یک موضوع واحد که آدم سرگیجه میگیره
خوب حالا من و تو چه انتظارری ازآمار عهد چرتکه داریم؟(هرچند خداوکیلی گاهی میبینیم آمار اونا از امروز ما دقیقتر بوده)
نکته دیگه هم اینکه ممکنه اشتباه تایپی و یا واحدی باشه(مثلا به جای جعبه نوشته باشن عدد و یا... خودت بهتر میدونی که در ارتش از کالیبر ... به بالا رو میگین تیر و تا قبل از اون وبا جعبه مشخص میکنن مثلا میگن 4 جعبه فشنگ ژ-3 و 4 تیر موشک فونیکس)

[bigdelimohamad9 3,137]

[quote name='jalilnoori' timestamp='1358978257' post='295425']
[quote name='bigdelimohamad9' timestamp='1358977563' post='295424']
جلیل عزیز
1- [url="http://noorportal.net/90/114/119/34794.aspx"]http://noorportal.ne.../119/34794.aspx[/url]
2- مع الفارق نیست اگر به کنه و ریشه حس تسلیم طلبی مد نظر قرار بگیره.
3- اگر ارتش رضاخان نوپا و تازه کار نبود که ازش انتظار شکست دشمن و دفع تجاوز رو داشتیم ! یه ماه مقاومت از دست هر عاجزی بر میاد.
[/quote]
هیچ کجای این متن اشاره به مرگ 5 میلیون ایرانی نکرده اصلا آمار نداره
اونموقع جمعیت ایران 20 میلیون بوده حالا می گی یک چهارم جمعیت ایران مردن ؟
بهیچ وجه درست نیست منبعی که دادی اصلاحاوی تعداد نیست
[/quote]
این دم دستی ترین منبع بود منابع تکمیلی هم اضافه میشه. ویرایش شده در بهمن 91 توسط bigdelimohamad9

[mehran55 20,889]

با سلامی گرم و دوباره به دوستان عزیز میلیتاریست.

 

 

ارتش رضاخانی

(ساختار مدرن شده اما شدیداً وابسته به شاه)

 

جستارگشائی: برپایی دولت یکپارچه نیازمند برقراری امنیت و تأسیس ارتش ملی است.

ارتش نوین ایران پس از کودتای 1299 با ادغام واحدهای نظامی در سال 1300 تشکیل شد. این ارتش با برخورداری از سازمان نوین در ستاد و لشکرهای خود و بهره‌مندی تدریجی از آموزش و تسلیحات جدید توانست در نزدیک به یک دهه به تحرکات مرکزگریز و شورش‌های مسلح در ایران خاتمه دهد و با خلع سلاح عمومی و برقراری انحصار تسلیحات، اقتدار و نفوذ دولت مرکزی را در سطح کشور بگستراند.

 

البته این ارتش با خدمت به نظام شاهنشاهی در جهت تبلیغ ایدئولوژی حکومتی از طریق سیاست‌هایی همچون نظام‌وظیفه عمومی به‌کار گرفته شد و به‌مثابه ابزاری برای تحقق اهداف رضاشاه درآمد.

در این نوشتار ضمن در نظرگرفتنِ تبدیل ارتش به ابزاری برای تبلیغ ناسیونالیسم، به وابستگیِ گام‌به‌گام ارتش به شخص شاه توجه خواهیم کرد.

 

 

ارتش ؛ از استقرار نظام پهلوی تا شخصی شدن قدرت

 

درحالی‌ که اقدام ارتش در حفظ تمامیت ارضی، تأمین وحدت ملی و استقرار حاکمیت دولت مرکزی به‌ویژه در سال‌های 1300 تا 1302 منزلت و اعتباری ملی برای آن به ارمغان آورد، برخی تلاش‌های آن برای صعود رضاخان به قدرت این منزلت را خدشه‌دار کرد. _{(دولت مطلقه ، نظامیان و سیاست در ایران ، ص 181)}

این آغاز فرایند گذار ارتش ملی به ارتش شخصی بود.

 

ارتش در صعود رضاخان به نخست‌وزیری و سپس نشستن وی بر تخت پادشاهی نقشی بی‌همتا و تعیین‌کننده داشت.

با آغاز پادشاهی رضاشاه و پایان یافتن مأموریت داخلی ارتش در سرکوب نیروهای مرکزگریز، ارتش برای روز مبادا به پادگان رفت، اما روز مبادا، تنها روز تجاوز نیروهای بیگانه یا سرکوب کردن قدرت‌های مسلح محلی نبود، بلکه همچنین روزی بود که نظمیه مانند رویداد مسجد گوهرشاد به‌تنهایی قادر به سرکوب معترضان و مخالفان نبود.

 

اگرچه در آغاز سلطنت رضاشاه، وزارت داخله به‌عنوان سازمان مجری برگزاری انتخابات تا حدود زیادی قادر به تأمین منویات شاه بود و بنابراین می‌بایست از سطح مداخله ارتش در سیاست کاسته می‌شد، اما مداخله نظامیان و نظمیه در انتخابات کماکان ادامه داشت.

ازجمله در انتخابات مجلس ششم به‌جز شهر تهران، که به علت نفوذ مخالفان دولت و حضور در انجمن انتخابات، نامزدهای آنها پیروز شدند، در بسیاری از حوزه‌های دیگر به دلیل برگزاری انتخابات در شرایط حکومت‌نظامی، نمایندگان موردنظر دولت به مجلس راه یافتند. _{(دولت مطلقه ، نظامیان و سیاست در ایران، ص 304-305)}

 

 

بهره‌کشی از ارتش موجب تبدیل آن از نهادی ملی به نهادی شد که بیشتر در خدمت منویات شاه بود. به‌رغم خرج بخش عمده‌ای از درآمد نفتی ایران برای تجهیزات نظامی _{(تاریخ اقتصادی ایران، ص 593)} با حمله متفقین به ایران و آشکار شدن تزلزل رضاشاه در تصمیم‌گیری، فرماندهان ارتش نیز ناتوان از تصمیم‌گیری، کارنامه ضعیف و در مواردی خفت‌بار از خود باقی گذاردند.

رضاشاه نتوانست بسیاری از امور نظامی پیش‌پاافتاده را به دیگران واگذار کند. تقریبا اداره همه بخش‌های ارتش حتی جزئی‌ترین امور در دست او بود. این امر باعث به‌وجود آمدن نوعی نظام انعطاف‌ناپذیر فرماندهی از بالا به پایین شده بود که به نحوی خشن مانع ابتکار عمل و تصمیم‌گیری میان افسران ارتش می‌شد _{(ایران در جنگ: از چالدران تا جنگ تحمیلی ، صص 466-467)} .

 

بنیان‌گذاری ارتش و دولت ملی مستلزم تغییر در رابطه فرد و دولت بود.

نظام‌وظیفه همگانی موجب می‌شد دولت به‌جای رهبران ایلات، مالکین و مقامات محلی اتباع خود را بر اساس ضوابط قانونی و صرف‌نظر از تعلقات مذهبی قومی و زبانی و وابستگی‌های طبقاتی به خدمت فراخواند.

اتباعی که به‌این‌ترتیب به خدمت فراخوانده می‌شدند در فضایی جدید، منضبط و جمعی از آموزش، لباس و خوراک یکسان بهره‌مند می‌شدند؛ بنابراین ارتش مدرسه‌ای برای آحاد ملت، جهت تبلیغ وفاداری به دولت و ترویج شیوه جدیدی از زندگی و آموزش‌های ناسیونالیستی بود؛ _{(دولت مطلقه ، نظامیان و سیاست در ایران ، ص 242)} دولتی که در آن جدا از هرگونه سلسله‌مراتبی رضاشاه را تقدیس می‌کرد.

 

 

سربازان و نیروهای نظامی در معرض مستقیم مفاد آموزشی قرار داشتند و ازجمله مهم‌ترین آموزش‌های سازمان نظام‌وظیفه آموختن اصول ایرانیت و همچنین ایجاد حس وطن‌خواهی و شاه‌پرستی در این نیروها بود.

در خدمت سربازی به آنها آموخته می‌شد که «حب وطن اساس تربیت نظامی و در هر زمان منشأ پاک‌ترین احساسات سربازی بوده است». البته این حب وطن ذیل شاه‌دوستی بود.

آنها همچنین می‌آموختند که هر نیروی نظامی جز تلاش برای عظمت وطن هیچ هدف دیگری را دنبال نمی‌کند؛ بنابراین در نظام‌وظیفه اطلاعات لازم در زمینه آماده‌سازی ذهنی برای پذیرش هنجارهای دولت پهلوی اول منتقل می‌شد._{(تبارشناسی هویت جدید ایرانی، صص 273-275)}

 

در نگاه اول، خدمت اجباری در ارتش برای همه اعضای جامعه و به‌ویژه جوانان شاید یک سازوکار امنیتی و حقوقی به نظر برسد، اما از طرفی دیگر اگر به این قانون نگریسته شود، خواهیم دید که هدف از تصویب قانون سربازی اجباری، نفوذ دولت و قدرت سیاسی به فرهنگ مردم و زندگی شهروندان بود، به‌طوری‌که پس از تصویب این قانون، پیوند بسیاری از اعضای جامعه با بوروکراسی و نظام سیاسی، که قبلا مقطعی و داوطلبانه بود، دائمی شد.

 

برای اولین‌بار در تاریخ نظام سیاسی، طی این دوره، دولت همه خانواده‌ها و خانوارها را موظف کرد که به نظام سیاسی بپیوندند و از آن تبعیت کنند؛ تبعیتی فارغ از دین و مذهب، عشیره و شهر؛ فرمان‌برداری از نظم دولت مرکزی برای خدمت به وطن و شاه‌دوستی. بر این اساس دولت پهلوی قدرت و امکان پیدا کرد تا افرادی را که در جامعه از مجموعه سیاست‌گذاری‌ها و اقداماتش به دورافتاده بودند به زیر چتر هویت‌سازی و ملت‌سازی خود گرد آورد.

 

یکی دیگر از اهداف این قانون، تبدیل کردن روستاییان و ایلات به قشر شهرنشین بود؛ همچنین این قانون سربازان را از محیط‌های سنتی بیرون کشید و برای نخستین‌بار آنها را در سازمانی ملی مستحیل کرد.

 

 

در حوزه آموزش افسران نظامی، در سال 1305ش، درون سازمان مدارس نظام کل قشون تغییراتی ایجاد شد و مدارس نظام به سه مدرسه جداگانه تقسیم شدند که عبارت بودند از: مدرسه ابتدایی نظام دارای شش کلاس، مدرسه متوسطه نظام دارای چهار کلاس و مدرسه عالی نظام شامل دو کلاس که به ترتیب کلاس اول و کلاس دوم عالی نظامی نامیده می‌شد.

در مدرسه متوسطه نظام، گذشته از برنامه وزارت فرهنگ، معلومات نظامی نیز تدریس می‌شد. برای پیشرفت تعلیمات نظام و افسران در سال 1312 عده‌ای از افسران ارتش فرانسه به‌عنوان مربی برای تعلیم در دانشکده افسری استخدام شدند. نکته مهم نام دوره‌های آموزشی دانشکده افسری است که شامل پهلوی، نادری، کاویانی، اعطا بیرق، فردوسی، شاهپور، سیروس و داریوش کبیر بودند._{(تاریخ ارتش نوین ایران ، صص 105-130)}

 

دولت پهلوی اول در تلاش بود تاریخ بعد از اسلام را کم‌رنگ جلوه دهد و به‌جای آن درصدد بود تاریخ قبل از اسلام را پرشکوه و جلال جلوه‌گر سازد. کتاب‌ها و نشریه‌های چاپ‌شده در این دوره پر از داستان‌های شوونیستی و افتخار به پادشاهان ایران باستان بود؛ همچنین برتری فرهنگ ایرانی بر فرهنگ‌های دیگر در آنها ترویج می‌شد. _{(دیکتاتوری و توسعه سرمایه داری در ایران ، ص 67)} 

 

نام دوره‌های آموزشی ارتش نیز بر همین اساس انتخاب شده بود. نام‌هایی چون شاهپور، داریوش کبیر و پهلوی نشان از آن دارد که دولت پهلوی در راه القای ارزش‌های خود نظیر ناسیونالیسم از همه ابزارها استفاده می‌کرد و درصدد بود با پیوند زدن پادشاهی خود به ایران باستان و عظمت دادن به آن و القای چنین نگرشی به جامعه، برای خود مشروعیت ایجاد کند. نام این دوره‌ها نشان از آن دارد که ارتش و افسران به‌عنوان عاملان ارزش‌های دولت در برنامه باز اجتماعی‌سازی سیاسی و سیاست‌گذاری‌های پهلوی نقش ایفا کردند.

 

در این دوره رضاشاه از ارتش به‌عنوان ابزار ملی‌گرایی استفاده کرد و در این راستا افسران در صف مقدم تحول اجتماعی و فرهنگی قرار گرفتند. رضاشاه از ارتش برای کسب کنترل همه‌جانبه بر حوزه‌های گسترده زندگی مدنی استفاده کرد. او با کمک نیروهای ارتش اصلاح نوع لباس، الغای القاب، برنامه‌ریزی مقدماتی شهری، اصلاح زبان و نظایر آن را پیش برد. ارتش همچون رژیمی که به آن خدمت می‌کرد، با یکپارچه‌سازی ملی و ایجاد یک قدرت مرکزی کارآمد، محبوبیت بالایی در میان روشنفکران و محافل ناسیونالیست کسب کرد. _{(تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه ، صص 137-143)}

 

درواقع ارتش یکی از مهم‌ترین راه‌هایی بود که رضاشاه می‌توانست ناسیونالیسم و اهداف ناسیونالیستی خود را با کمک آن محقق کند._{(دولت مدرن و یکپارچگی ملی در ایران ، ص 211)}

به این نکته باید بار دیگر تأکید کرد که حکومت پهلوی پیوندی ناگسستنی بین شاه و میهن برقرار کرده بود و ملیت بدون شاه‌دوستی در آن معنایی نداشت.

 

 

فرجام سخن: ارتش نقش مهمی در به قدرت رسیدن رضاشاه ایفا کرد. این نهاد از همان ابتدای تأسیس البته به‌صورت گام‌به‌گام در اختیار تام و تمام شخص شاه قرار گرفت.

رضاشاه از ارتش ساختارمند به‌عنوان ابزاری برای اجرای سیاست‌های نوسازانه خود بهره گرفت و در این مسیر این نهاد یارای مقاومت و سرپیچی در برابر شخص شاه را نداشت.

 

به‌طور خلاصه ارتش، چه در اجرای سیاست‌های ضدمذهبی و چه در برنامه‌های ناسیونالیستیِ رضاشاه نقش بسیار کانونی و کلیدی داشت، اما همین مسئله، به پاشنه آشیل آن نیز تبدیل شده بود؛ چراکه وابستگی به شخص شاه، به معنای دوری از جامعه و بی‌بهره ماندن از پشتیبانی مردم بود؛ مسئله‌ای که خود را در فروپاشی ارتش بلافاصله پس از حذف رضاشاه از عرصه سیاست نشان داد.

 

 

--------------------------------------------------

منابع :

«دولت مطلقه ، نظامیان و سیاست در ایران» ، وحید سینایی ، مشهد ، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد ، 1396

تاریخ اقتصادی ایران ، چالرز عیسوی ، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره ، 1362

ایران در جنگ: از چالدران تا جنگ تحمیلی، کاوه فرخ ، ترجمه شهربانو صارمی، تهران، ققنوس ، 1397

تبارشناسی هویت جدید ایرانی، محمد اکبری، تهران، انتشارات علمی‌ و فرهنگی ، 1384

تاریخ ارتش نوین ایران ، اداره سوم ستاد بزرگ ارتشتاران ، انتشارات وزارت جنگ ، بدون تاریخ (بی تا)

دیکتاتوری و توسعه سرمایه داری در ایران ، فرد هلیدی ، ترجمه فضل‌الله نیک‌آیین ، تهران، امیرکبیر ، 1358

تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه ، تورج اتابکی ، ترجمه مهدی حقیقت خواه ، 1402

دولت مدرن و یکپارچگی ملی در ایران ، داریوش قنبری ، تهران ، انتشارات تمدن ایرانی ، 1385

 

 

===========================================

 

پ.ن : دوستانی که پسندیدند مثبت را فراموش نکنند

پ.ن 2 : انشاء الله و اگر عمری باقی بود ، در پست های بعدی، به سایر وجوه و جنبه های ارتش رضا خانی خواهیم پرداخت.

.

[mehran55 20,889]

با سلامی گرم و دوباره به دوستان عزیز میلیتاریست.

 

 

نیروی دریائی رضاخان

(قطعه دیگری از پازل یک ژاندارمری بزرگ)

 

جستارگشائی: در تحلیل دوران حکومت رضاشاه پهلوی باید به این مسئله اذعان کرد که مسائل خارجی و تهدیدات بیرونی تقریبا در دوران حکومت وی جایگاهی نداشتند و بخش عمده هم و غم وی صرف امور داخلی شده بود و در این مسیر مهم‌ترین ابزاری که وی برای محقق کردن اهداف خود به کار می‌گرفت ارتش بود.

 

در دوران رضاشاه هزینه‌های نظامی بخش زیادی از بودجه عمومی کشور را به خود اختصاص می‌دادند و از این نظر نوعی ناهمطرازی میان وضعیت عمومی کشور از سویی و وضعیت ارتش از سوی دیگر وجود داشت.

 

در این میان نیروی دریایی نیز در زمره نیروهایی بود که رضاخان میرپنج آن را برای تکمیل ارتش خود به کار گرفت و البته  شاید بتوان عنوان کرد که عظمت این نیرو به حضور چند ناو جنگی در خلیج فارس محدود شده بود.

شاید بتوان عنوان کرد که نیروی دریایی رضاشاه صرفا یک عنوان برای تکمیل پازل ارتش در ذهن رضاشاه بود؛ رضاشاه می‌دانست که صرفا نمی‌تواند به قوای هوایی و نیروی زرهی و زمینی خود تکیه کند و قطعا نگاه بیرونی ایجاب می‌کند که تمامی پازلهای ارتش کامل باشد و بنا به همین ضرورت نیروی دریای خود را نیز شکل داد که پایگاه اصلی آن در جنوب کشور بود.  

 

در پست پیش‌رو تلاش شده تا به محل تشکیل این نیروی دریایی، توان آن و همچنین جایگاه این نیروی دریایی در حضور فیزیکی انگلیسیها در جنوب پرداخته شود.

 

 

شکل‌گیری نیروی دریایی 

 

نخستین زمزمه‌ها و تحرکات برای تأسیس نیروی دریایی ایران در سال ۱۳۰۲ شکل گرفت و جالب آنکه مبنای آن  نیز تصرف یک کشتی کوچک از سوی ارتش بود؛ این کشتی که عنوان کشتی مظفری داشت به تصرف ارتش درآمد و رضاخان که البته هنوز در آن زمان شاه نشده بود بر همین اساس به فکر تشکیل نیروی دریایی افتاد!

 

در اسفندماه سال ۱۳۰۳ بود که نیروی دریایی ایران با کمترین نیروها و تجهیزات عملا اعلام موجودیت کرد و نخستین عملیاتهای آن نیز معطوف به سرکوبی مخالفان بود؛ سرکوب ترکمنهای مسلح دشت گرگان و سرکوبی شیخ خزعل در خوزستان از جمله عملیاتهایی بود که با تکیه بر همین قوای محدود در نیروی دریایی اولیه ایران صورت گرفت، اما همین دو عملیات این جرقه را در ذهن رضاخان میرپنج زد تا بعدها نیروی دریایی به‌زعم خود نیروی دریایی مدرنی را در شمال و جنوب ایران تاسیس کند. _{(تاریخ ارتش ایران ، ص 292)}  

 

نیروی دریایی قوای بحریه می‌شود

 

از زمان طرح‌ریزی نیروی دریایی اولیه ایران در سال ۱۳۰۳ تا سال ۱۳۱۱ عملا اتفاقات چندانی در نیروی دریایی ایران به‌جز چند عملیات برای سرکوب مخالفان اطلاعات دیگری در دست نیست، اما در سال ۱۳۱۱ نیرویی با عنوان قوای بحریه جایگزین نیروی دریایی ایران شد و سرتیپ عبدالرضا خان افخمی رئیس رکن دوم ارتش اداره آن را برعهده گرفت.

 

علاوه بر این رضاخان میرپنج در این زمان برای ساماندهی به وضعیت قوای بحریه ایران اقدام به خرید ناوهایی از کشورهای اروپایی و از جمله ایتالیا کرد تا به زعم خود نیروی دریایی ایران نیز از سایر قوای ارتش عقب نماند.

با ورود ناوهای ایتالیایی از مسیر کانال سوئز، دریای سرخ، اقیانوس هند و دریایی عمان، نیروی دریایی ایران به فرماندهی سرهنگ غلامعلی بایندر در خلیج فارس تشکیل شد. _{(تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران ، ص 42)} و بعدها خرمشهر و بوشهر به عنوان پایلوت اصلی نیروی دریایی ایران در جنوب کشور قرار گرفتند.

 

یک هنگ مکانیزه با صد تانک و چند ناوچه نیز در این برهه به قوای بحریه ایران اضافه شد تا زمینه پایه‌گذاری قوای بحریه ایران بیش از پیش فراهم شود. _{(توسعه و نوسازی ایران در زمان رضاشاه ، ص 137)} 

 

 

وابستگی؛ پاشنه آشیل نیروی دریایی

شاید بتوان از همین نکات اولیه این‌گونه نتیجه‌ای ابتدایی گرفت که یکی از معضلات بزرگ نیروی دریایی ایران در دوره رضاشاه این بود که بسیاری از ادوات و کشتیها با سفارش مستقیم ایران و توسط غربیها ساخته می‌شدند و به عبارت دیگر هیچ‌گاه صنایع مادر در حوزه کشتی‌سازی در این برهه زمانی وارد ایران نشدند؛ علاوه بر این، بسیاری از دریاداران اولیه ایرانی در دوره رضاشاه نیز آموزش دیده در کشور ایتالیا بودند و همین مسئله سبب شد تا بعدها زمینه بومی سازی و نهادینه‌سازی صنایع دریایی در ایران فراهم نشود.
 

برای مثال در سالهای ۱۳۱۱ و ۱۳۱۲ رضاشاه تصمیم به تجدید قوا در نیروی دریایی خود نمود و در این زمینه ریش و قیچی را به ایتالیاییها سپرد و بلافاصله نیز تعدادی از افسران ایرانی به این کشور رهسپار شدند تا در زمینه علوم و فنون دریایی به آنها آموزشهایی ارائه شود. 

 

مماشات با نیروی دریایی انگلیس در جنوب 

 

کمیت و کیفیت نیروی دریایی ایران در این برهه برای مثال با حضور نیروی دریایی انگلستان در جنوب نیز خود موید مسائل بسیاری در این حوزه است؛ اساسا تشکیل نیروی دریایی باید به حضور و اشغال جزایر خلیج فارس از سوی انگلیس پایان می‌داد، اما رضاشاه در این زمینه بیشتر به دنبال مماشات و راهکارهای دیپلماتیک بود _{(مبالغه مستعار ، ص 72)} و از هرگونه اقدام تند که سبب واکنش نیروی دریایی انگلیس شود پرهیز می‌کرد.

 

براساس اسناد تاریخی، غلامعلی بایندر؛ فرمانده ارشد نیروی دریایی ایران در سال ۱۳۱۲ انگلیسیها را از منطقه باسعیدو اخراج می‌کند؛ این اقدام ولوله عجیبی در خلیج فارس ایجاد می‌کند و احساسات ساکنان جنوبی خلیج فارس را به سود ایران و به زیان انگلیس تغییر می‌دهد؛ چنین وضعیتی منجر به اعتراض شدید دولت انگلیس به ایران می‌شود؛ در این میان رضاخان از اقدام غلامعلی بایندر حمایت نمی‌کند بلکه سیل سرزنشها را به سوی وی روانه کرده و فرمانده نیروی دریایی‌اش را از هرگونه اقدام ابتکاری و تهاجمی علیه انگلیسیها در خلیج فارس برحذر می‌دارد. 

 

این اقدام رضاخان بیانگر این است که اساسا نیروی دریایی ساخته و پرداخته شده از سوی رضاخان صرفا مانند ارتش وی قرار بود نقش یک ژاندارمری بزرگ را ایفا کند و به معنای واقعی کلمه قرار نبود جزئی از ارتش ملی باشد؛ نیروی دریایی رضاشاه نیز صرفا وظیفه مانور داخلی داشته تا حفظ امنیت مرزها.

 

این اقدام رضاشاه و واکنش فوری وی به فرمانده نیروی دریایی‌اش در قبال عمل ابتکاری وی بیانگر دکوری بودن نیروی دریایی است که عملا نمی‌تواند عملی مخالف منافع انگلیسیها و موافق منافع ملی ایرانیان صورت دهد و ناوهای مستقر شده در جنوب ایران نیز عملا کارایی خاصی نداشتند.

 

طنز تاریخ اما اینجاست که تمامی ادوات و ابزارهای نیروی دریایی ایران پس از ماجرای اشغال کشور در شهریور ۱۳۲۰ توسط انگلیسیها مصادره شد و آنها این روند را تا سال ۱۳۲۶ عملا ادامه دادند.
 
 

فروپاشی نیروی دریایی در شهریور ۲۰

ناو ببر در زمان بیطرفی ایران و پس از دستور ترک مقاومت توسط انگلیسی ها غرق شد

 

ارتش ایران که رضاشاه روی آن مانور زیادی می‌داد در شهریور سال ۲۰ در فاصله زمانی بسیار اندکی در مقابل حمله متفقین دچار فروپاشی شد و تاب و توان مقاومت نداشت؛ نیروی دریایی نیز در این میان مستثنی نبود و نتوانست مقاومت چندانی به ویژه در قبال حمله انگلیسیها از جنوب کشور داشته باشد؛ این در حالی بود که نیروی دریایی جنوب در این برهه زمانی حدود ۱۰۰۰ نیرو و پرسنل داشت اما تاب مقاومت در برابر انگلیسیها را نداشت.

 

حدود ۶۰۰ نفر از نیروهای ناوگان و پرسنل نیروی دریایی ایران در این برهه کشته شدند و این مسئله ثابت شد که ارتش و نیروی دریایی وابسته به لحاظ تجهیزاتی نمی‌تواند نقطه مطمئنی برای تکیه باشد.

 

فرجام سخن: نیروی دریایی رضاشاه را باید در پازل کلی ارتش ایران مورد بررسی قرار داد؛ ارتش ایران به تعبیری یک ژاندارمری بزرگ بود و وظیفه اصلی خود را در مسائلی مانند تخت قاپو کردن و یا کشف حجاب تعریف می‌کرد؛ در واقع کارکرد برشمرده شده برای ارتش صرفا کارکردی داخلی بود و قرار نبود در زمان تهاجم به مرزها ایفای نقش آن چنانی داشته باشد.

نیروی دریایی نیز وضعیتی این چنین داشت؛ نفس شکل‌گیری نیروی دریایی و انگیزه اولیه تشکیل آن از سوی رضاشاه نیز به همین منوال بود؛ در واقع از همان زمان تشکیل نیروی دریایی در جنوب کشور، انگلیسیها و نیروی دریایی آنها به لحاظ کمی و کیفی در این منطقه حضور داشتند و نیروی دریایی ایران نیز قرار نبود اقدامی مخالف با منافع بریتانیاییها صورت دهد.

خشم و تقبیح اقدام بایندر از سوی رضاشاه در قبال مسائلی مانند جزیره هنگام و یا باسعیدو بیانگر این بود که رضاشاه قرار نیست با نیروی دریایی خود در مقابل انگلیسیها چنگ و دندان نشان دهد و به راهکارهای دیپلماتیک و یا به عبارت بهتر مماشات بیشتر می‌اندیشد. 

شهریور سال ۲۰  آزمون عملی و محک عینی ارتش ایران به معنای عام و نیروی دریایی به معنای خاص بود که در فاصله زمانی بسیار اندکی پس از تهاجم متفقین، ارتش و نیروی دریایی ایران دچار فروپاشی شد.

 

 

 

--------------------------------------------------

منابع :

تاریخ ارتش ایران ، غلامرضا علی بابائی ، تهران ، انتشارات آشیان ، 1382

تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران ، غلامرضا نجاتی ، تهران ، موسسه خدمات فرهنگی رسا ، 1379

توسعه و نوسازی ایران در دوران رضاشاه ، محمدرضا خلیلی خو ، تهران ، جهاد دانشگاهی ، بی تا

مبالغه مستعار ، محمدعلی موحد ، تهران ، دفتر خدمات حقوقی جمهوری اسلامی ایران ، 1373

 

===========================================

 

پ.ن : دوستانی که پسندیدند مثبت را فراموش نکنند

پ.ن 2 : انشاء الله و اگر عمری باقی بود ، در پست های بعدی، به سایر وجوه و جنبه های ارتش رضا خانی خواهیم پرداخت.

.

ویرایش شده در بهمن 2 توسط mehran55

[MF44 6,044]

هم اکنون, mehran55 گفت:

یک هنگ مکانیزه با صد تانک و چند ناوچه نیز در این برهه به قوای بحریه ایران اضافه شد تا زمینه پایه‌گذاری قوای بحریه ایران بیش از پیش فراهم شود. _{(توسعه و نوسازی ایران در زمان رضاشاه ، ص 137)} 

صد تانک !!!!!!!! واقعا داشتیم ؟ 

 

هم اکنون, mehran55 گفت:

براساس اسناد تاریخی، غلامعلی بایندر؛ فرمانده ارشد نیروی دریایی ایران در سال ۱۳۱۲ انگلیسیها را از منطقه باسعیدو اخراج می‌کند؛

بندر باسعیدو در جزیره قشم 

هم اکنون, mehran55 گفت:

در شهریور سال ۲۰ در فاصله زمانی بسیار اندکی در مقابل حمله متفقین دچار فروپاشی شد و تاب و توان مقاومت نداشت؛ نیروی دریایی نیز در این میان مستثنی نبود و نتوانست مقاومت چندانی به ویژه در قبال حمله انگلیسیها از جنوب کشور داشته باشد؛ این در حالی بود که نیروی دریایی جنوب در این برهه زمانی حدود ۱۰۰۰ نیرو و پرسنل داشت اما تاب مقاومت در برابر انگلیسیها را نداشت.

 

حدود ۶۰۰ نفر از نیروهای ناوگان و پرسنل نیروی دریایی ایران در این برهه کشته شدند

لطفا این جریان و کشتار ناجوانمردانه افسران و دریاداران  نیروی دریایی توسط انگلیس را به تفصیل ارسال فرمایید 

 

هم اکنون, mehran55 گفت:

در واقع کارکرد برشمرده شده برای ارتش صرفا کارکردی داخلی بود و قرار نبود در زمان تهاجم به مرزها ایفای نقش آن چنانی داشته باشد

لطفا در خصوص مانور نیروی دریایی و نیروی زمینی در جزایر خلیج فارس که در تابستان 1320 انجام شد و یک فاجعه بود هم مطلبی ارسال فرمایید 

با تشکر از زحمات حاج مهران این مواردی که نوشتم انتقاد نیست برای روشن شدن اذهان خوانندگان متن درآینده است ان شاالله باقیات صالحات برای نویسنده خواهد داشت 

[951 13,915]

11 hours قبل , mehran55 گفت:

 

 

 

وابستگی؛ پاشنه آشیل نیروی دریایی

شاید بتوان از همین نکات اولیه این‌گونه نتیجه‌ای ابتدایی گرفت که یکی از معضلات بزرگ نیروی دریایی ایران در دوره رضاشاه این بود که بسیاری از ادوات و کشتیها با سفارش مستقیم ایران و توسط غربیها ساخته می‌شدند و به عبارت دیگر هیچ‌گاه صنایع مادر در حوزه کشتی‌سازی در این برهه زمانی وارد ایران نشدند؛ علاوه بر این، بسیاری از دریاداران اولیه ایرانی در دوره رضاشاه نیز آموزش دیده در کشور ایتالیا بودند و همین مسئله سبب شد تا بعدها زمینه بومی سازی و نهادینه‌سازی صنایع دریایی در ایران فراهم نشود.
 

برای مثال در سالهای ۱۳۱۱ و ۱۳۱۲ رضاشاه تصمیم به تجدید قوا در نیروی دریایی خود نمود و در این زمینه ریش و قیچی را به ایتالیاییها سپرد و بلافاصله نیز تعدادی از افسران ایرانی به این کشور رهسپار شدند تا در زمینه علوم و فنون دریایی به آنها آموزشهایی ارائه شود. 

 

 

.

 سلام

با تشکر از جنابعالی در گردآوری این مطلب ، یک نکته بسیار قابل توجهه که این بخش از مقاله بسیار یکطرفانه و بدون توجه به شرایط زمانه نگاشته شده .

 

اصلا مگر در اون دوران قابلیتی در داخلی سازی وجود داشت که رضا خان یا هر کسی که قدرت در دستش بود بخواد رو به داخلی سازی بیاره ؟!

اصلا مگر علمی در رابطه با دریانوردی نظامی در داخل کشور وجود داشت که ما بخوایم از نظر آموزش خود بسنده باشیم و نیرو برای آموزش به خارج از کشور اعزام نکنیم ؟!

[mehran55 20,889]

با سلامی گرم و دوباره به دوستان عزیز میلیتاریست.

 

 

بر 19 بهمن 1402 در 11:45 , MF44 گفت:

صد تانک !!!!!!!! واقعا داشتیم ؟ 

بندر باسعیدو در جزیره قشم 

لطفا این جریان و کشتار ناجوانمردانه افسران و دریاداران  نیروی دریایی توسط انگلیس را به تفصیل ارسال فرمایید 

لطفا در خصوص مانور نیروی دریایی و نیروی زمینی در جزایر خلیج فارس که در تابستان 1320 انجام شد و یک فاجعه بود هم مطلبی ارسال فرمایید 

با تشکر از زحمات حاج مهران این مواردی که نوشتم انتقاد نیست برای روشن شدن اذهان خوانندگان متن درآینده است ان شاالله باقیات صالحات برای نویسنده خواهد داشت 

با تشکر از توجه و لطف شما.

 والا خود من هم در مورد این عدد 100 تانک شک دارم. تو کتاب منبع نوشته یک هنگ با 100 تانک. بعید میدونم هنگ های زرهی تو دوران پهلوی اول 100 تا تانک داشته باشه ، اما برای رعایت امانت داری عین جمله کتاب رو نقل کردم.

 بله بندر باسعیدو تو جزیره قشم منظورم بود.

 به روی چشم سعی میکنم در مورد درگیری نیروی دریائی ایران و متفقین و کشتار افسران و ناوی های نیروی دریائی توی جنوب و شمال هم مطلب مهیا کنم و خدمت دوستان ارائه بدهم.

 

بر 19 بهمن 1402 در 17:33 , 951 گفت:

 سلام

با تشکر از جنابعالی در گردآوری این مطلب ، یک نکته بسیار قابل توجهه که این بخش از مقاله بسیار یکطرفانه و بدون توجه به شرایط زمانه نگاشته شده .

اصلا مگر در اون دوران قابلیتی در داخلی سازی وجود داشت که رضا خان یا هر کسی که قدرت در دستش بود بخواد رو به داخلی سازی بیاره ؟!

اصلا مگر علمی در رابطه با دریانوردی نظامی در داخل کشور وجود داشت که ما بخوایم از نظر آموزش خود بسنده باشیم و نیرو برای آموزش به خارج از کشور اعزام نکنیم ؟!

با تشکر از محبت شما 

 ان شاء الله در پست دیگری که مجدداً به نیروی دریائی رضاخان می پردازیم ، منظور نویسنده کتاب تاریخ ارتش ایران رو مفصلتر توضیح می دهم. فقط همین مقدار بسنده کنم که منظور نویسنده ساخت کشتی ها از صفر نبود بلکه برای اقداماتی سطحی نظیر رنگ کردن و رنگ تراشی هم کشتی ها را به خارج از کشور اعزام می کردند. 

 

  

 

رضاخان ، عشایر و نظام وظیفه اجباری

(تأثیر اقدامات مخرب رضاخان بر ساختار ایلیاتی ایران)

 

جستارگشائی: رضاخان در دوران سلطنت خود تلاش کرد تمام نیرو و توان کشور را در راستای تحکیم قدرت خود به‌کار گیرد و در این راه از سرکوب هر صدای مخالفی ابایی نداشت.

براین اساس یکی از نیروهایی که رضاخان همواره در زمان حکومت خود سعی می‌کرد حتی به قیمت لطمه به اقتصاد کشور، آنها را سرکوب کند، عشایر بودند. رضاخان با به‌کارگیری انواع و اقسام سیاست‌های مختلف سعی می‌کرد قدرت اقتصادی و اجتماعی عشایر را سرکوب کند و خطرات احتمالی ناشی از آنها را از بین ببرد.

 

در همین راستا یکی از سیاست‌هایی که او در این زمینه اتخاذ کرد سربازگیری از عشایر به بهانه تصویب نظام اجباری در کشور بود.

 

در این نوشتار درصدد هستیم به بررسی این مسئله بپردازیم که این سیاست رضاخان چگونه به اجرا درآمد و چه تأثیراتی بر عشایر گذاشت.

 

 

نظام وظیفه یا به اصطلاح عوام «اجباری» 

تصویری منحصر به فرد از یکی از اولین دوره های سربازگیری اجباری

 

قانون خدمت نظام اجباری مشتمل بر ۳۲ ماده، در ۱۶ خرداد ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید. به‌موجب ماده اول آن، کلیه‏ اتباع ذکور ایران، اعم از نفوس شهری و روستایی و ایلات و افراد ساکن خارج از کشور، از ابتدای ۲۱ سالگی موظف به خدمت سربازی بودند و مدت خدمت نیز دو سال بود. به‌این‌ترتیب، همه افراد مذکر بدون توجه به منطقه یا ایل آنان موظف به انجام خدمت سربازی شدند. اجرای نظام اجباری نیازمند آمار دقیقی از افراد کشور بود و به همین علت، ابتدا اداره‏ ا‏ی به نام اداره کل احصائیه و سجل احوال تشکیل شد و برای تعیین تعداد جمعیت کشور و ثبت احوال آنان نیز قانونی به تصویب مجلس شورای ملی رسید. با تصویب قانون خدمت اجباری، دایره سربازگیری و نظام اجباری نیز در سازمان قشون تأسیس شد. این دایره در سال ۱۳۰۵ به اداره نظام‌وظیفه تغییر نام یافت و در سال ۱۳۰۷ با عنوان اداره نظام‌وظیفه عمومی معرفی شد. _{(دولت مدرن،ارتش ملی و نظام وظیفه ، ص 108)}  

 

در همین زمان عشایر از تلاش‌های حکومت برای خلع سلاح و تخته قاپو کردن خود خشمگین و از مالیات‌های روزافزونی که مجبور به پرداخت آن می‌شدند، برآشفته بودند. رسیدن کمیسیون‌ها و مأموران سربازگیری و سرشماری و ثبت احوال، که مقدمه سربازگیری بود، بر نارضایتی عشایر افزود. همین مسئله سبب شد در دی‌ماه 1307، یک درگیری جدی در کردستان بین عشایر و حکومت ایجاد شود؛ پس از آن، در تابستان 1308 در استان فارس بین دولت و عشایر درگیری رخ داد. در این استان ابتدا قشقایی‌ها و سپس خمسه‌ها نسبت به سیاست جدید دولت اعتراض کردند و ایل بختیاری هم اندکی بعد اعتراض خود را آغاز کرد. _{(رضاشاه و شکل گیری ایران نوین ، ص 293)} 

 

شورشیان اعلام کردند که باید خدمت نظام سربازی اجباری لغو و سرشماری ایالات هم متوقف شود. همین مسئله سبب شد دولت تا 1310 در اجرای سیاست سربازی اجباری احتیاط بیشتری اتخاذ کند. بااین‌حال از این سال به بعد و با توجه به آغاز اقدامات گسترده برای تخته قاپو کردن عشایر، سیاست سربازگیری اجباری از آنها با شدت بیشتری به مرحله اجرا درآمد. همین مسئله سبب شد مأموران ارتش به بخش‌های مختلف عشایری یا مناطقی که عشایر در آنجا به‌اجبار سکنا داده شده بودند، اعزام شوند و افراد جوان را به خدمت سربازی اعزام کنند. بدیهی بود که در برابر هرگونه مقاومتی به‌شدت برخورد می‌شد. _{(رضاشاه و شکل گیری ایران نوین ، ص 295-297)}  

 

در این زمان فرمانداران نظامی به مناطق ایلی فرستاده می‌شدند و از افراد ایل سرباز وظیفه می‌خواستند، کسانی که مقاومت می‌کردند، جریمه می‌شدند و به زندان می‌افتادند. حتی در برخی مواقع اعدام هم می‌شدند. دستاویز این قبیل اعمال این بود که افراد ایل از قانون سرپیچی کرده‌اند. این قبیل سیاست‌ها تأثیر متفاوتی بر مردم ایلات گذاشت، اما باید گفت تأثیر درمجموع مخرب و خانمان‌برانداز بود. طبیعتا در این زمان مقاومت‌هایی در برابر این سیاست پهلوی وجود داشت، اما مبارزه با منابع روزافزون نظامی، اقتصادی و اداری پهلوی روزبه‌روز دشوار می‌شد یا در شرایط نابرابرتری صورت می‌گرفت. _{(مقاومت شکننده ، ص 348)} 

 

در کارت های نظام وظیفه قدیم به جای نام و نام خانوادگی ، مشخصات ظاهری فرد نوشته میشد

 

جدیت دولت در سرکوب اعتراض‌ها را از گزارشی می‌توان به‌خوبی درک کرد که می‌گوید در سال 1311، دولت 150 نفر را تیرباران کرد. این شورش‌ها همگی دور از هم و پراکنده بودند و به‌شدت سرکوب می‌شدند. کارایی سرکوب آن‌چنان بود که دیگر بعد از مدتی کسی یا گروهی یا ایلی سودای شورش را در سرنمی‌پروراند. _{(مقاومت شکننده ، ص 375)} 

 

در سال‏های اولیه سربازگیری، بعضی از سربازان بدون اطلاع خانواده خود از سربازی فرار می‌کردند. مأموران برای بازداشت آنها به ایل آنها می‌رفتند و خانواده آنها را تحت فشار قرار می‌دادند. مسئله فرار مشمولان وظیفه، به‌ویژه مشمولان ایلاتی، به دلایل فرهنگی و اجتماعی و نیز به دلیل ناهماهنگی نظام‌وظیفه اجباری با زندگی و معیشت آنها، به‌قدری در سال‏های حکومت رضاخان و پس از آن رواج داشت که حتی برخی از نویسندگان به این مسئله، به‌عنوان یک موضوع داستانی توجه نشان دادند و بر اساس آن‏ داستان‏هایی نوشتند که نمونه بارز آن را می‏توان در داستان «گاواره‌بان» دید. _{(شکل گیری نظام وظیفه در پیوند با پروژه ملت سازی حکومتی ، ص 143)} 

 

برخی از مأمورانی که به بهانه کنترل عشایر و سربازگیری به میان آنها می‌رفتند از انجام هرگونه ظلم و ستم نسبت به این قشر ابایی نداشتند؛ برای مثال در ایل بویراحمد، یکی از نظامیان به نام «یاور اکرم» (که مدت اندکی در میان عشایر حضور داشت) «اسبی داشت که معتاد خوردن "جوجه‌کباب" شده بود و در هر نقطه‌ای که این مأمور نظامی اقامت می‌گزید، مردم محل موظف به تهیه خوراک اسب او (جوجه‌کباب) بودند. این نظامی مغرور که با مهمان‌نوازی بویراحمدی‌ها روبه‌رو شده بود و اسبش نیز با "جوجه‌کباب" تیمار می‌شد، بی‌شرمی را به اوج رسانیده با دیده بد به زن‌ها نگاه می‌کرد. "میر غلام" جنگجویی از ایل بویراحمد، که در یک "آبادی" ناظر این برخوردها بود با چند گلوله به زندگی سرگرد پایان داد. _{(بازتاب سیاست های عشایری رضاشاه در اشعار و سروده های بومی بویراحمد ، ص 174)} 

 

نظامی دیگری مأمور حوزه ایلات ممسنی، نیز ستمگرانه به هر کاری دست می‌زد و از تعدی و تجاوز و هتک حیثیت مردم منطقه فروگذار نبود. سرانجام، پس‌ازآنکه آوازه مظالم و مفاسد وی، همه‌گیر شد، میر غلام (همان جنگجوی مشهور) در حوزه ممسنی راه بر او بست و وی را به قتل رسانید». _{(بازتاب سیاست های عشایری رضاشاه در اشعار و سروده های بومی بویراحمد ، ص64)} 

 

رضاخان تلاش می‌کرد با اجرای سیاست اسکان اجباری عشایر و سربازگیری از آنها ساختار اجتماعی و اقتصادی ایلات را تخریب کند. او با حذف شیوه ییلاق و قشلاق و با از بین بردم دام‌های عشایر حیات اقتصادی آنها را به خطر انداخت. از سوی دیگر با ارسال جوانان آنها به سربازی، در عمل نیروی کار آنها را تقلیل و معیشت عشایر را به دلیل کمبود نیروی کار مؤثر در فشار قرار داد. در این زمان دولت تصور می‌کرد که می‌تواند با فرستادن عشایر به سربازی، آنها را از مردان جوان جنگجو خالی و بیش‌ازپیش زمینه تسلط خود بر آنها را فراهم کند. در این زمان همه این سیاست‌ها با حمایت انگلستان همراه بود؛ چرا که این دولت تصور می‌کرد با سرکوب ایلات راه برای غارت بهتر منابع نفتی ایران بیشتر فراهم می‌شود. (نگرشی بر تاریخ نوین ایران ، ص 175)

 

 

فرجام سخن: رضاخان درصدد بود تا یک دولت دیکتاتورمنشانه و متکی‌به‌خود در ایران تشکیل دهد؛ به همین دلیل، وجود ایلات و عشایر را ناسازگار با سیاست خود می‌دانست؛ بنابراین سعی کرد تمام پایگاه‌های اقتصادی ـ اجتماعی آنان را از بین ببرد.

 

رضاخان در ابتدا شروع به خلع سلاح و سپس یکجانشینی عشایر کرد.

با این‌حال او که از قدرت ایلات می‌ترسید، تلاش کرد با سربازگیری از عشایر و بیرون بردن نیروهای جوان از روستاها امکان شورش‌های بالقوه از آنها را بگیرد.

 

هرچند اتخاذ این سیاست سبب شده بود رضاخان بتواند بر ایلات مسلط شود؛ بااین‌حال کاهش نیروهای جوانان و کارآمد در بین ایلات تأثیر منفی بر محصولات تولیدی آنها گذاشت؛ به‌طوری‌که بعد از چند سال از اجرای سیاست‌های رضاخان در حوزه ایلات شاهد کاهش شدید محصولات دامی در کشور بودیم.

 

در تمام مدتی که رضاخان در حال سرکوب عشایر بود، دولت انگلیس و کمپانی نفتی دست‌نشانده این کشور از اقدامات رضاخان در سرکوب عشایر حمایت می کردند؛ چراکه می‌دیدند دیکتاتور ایران با این کار دارد آخرین سنگرهای مقاومت در برابر استعمار پیر را که در سال‌های گذشته همواره جلوی زیادی‌خواهی آنها ایستاده بودند از بین می‌برد.

 

 

--------------------------------------------------

منابع :

«دولت مدرن،ارتش ملی و نظام وظیفه» ، وحید سینائی ، پژوهش سیاست نظری، شماره 7 ،  زمستان 1388 و بهار 1389

رضاشاه و شکل گیری ایران نوین ، استفان کرونین ، ترجمه مرتضی ثاقب فر ، تهران ، انتشاران جامی ، 1383

مقاومت شکننده ، جان فوران ، ترجمه احمد تدین ، تهران ، موسسه خدمات فرهنگی رسا ، 1388

«شکل گیری نظام وظیفه در پیوند با پروژه ملت سازی حکومتی»، محمد نیازی و وحید شالچی، جامعه پژوهی فرهنگی ، ش 2 ،  1392

بازتاب سیاست های عشایری رضاشاه در اشعار و سروده های بومی بویراحمد ، کشواد سیاه پور ، مطالعات تاریخی ، شماره 8 ، 1384

نگرشی بر تاریخ نوین ایران ، جوزف ام آپتون ، ترجمه یعقوب آژند ، تهران ، لنتشارات نیلوفر ، 1359

 

===========================================

 

پ.ن : دوستانی که پسندیدند مثبت را فراموش نکنند

پ.ن 2 : انشاء الله و اگر عمری باقی بود ، در پست های بعدی، به سایر وجوه و جنبه های ارتش رضا خانی خواهیم پرداخت.

.

ویرایش شده در اسفند 2 توسط mehran55