رفتار جمعی (نگاهی جامعه شناختی به نحوه شکل گیری تظاهرات)

[worior 25,947]

.. به نام حق ..

مطالب زیر برگرفته از کتاب مبانی جامعه شناسی ، بروس کوئن ، ترجمه دکتر توسلی و فاضل ، فصل هفدهم صفحه 379 تا 391 تحت همین عنوان یعنی " رفتار جمعی " هست ...؛
پیش نویس ؛
امیدوارم دوستان به انتخاب قسمتی از متن و از کل خارج کردن بحث روی نیاورند ، این بحث صرفا در مورد تحلیل تظاهرات و شورش های خیابانی از انواع تعاریف و الگوهای اون هست ...


تعریف ...؛

رفتار جمعی زمانی رخ میدهد که روش های مرسوم و سنتی برای اداره امور مناسب و کافی نباشد . رفتار جمعی عبارت است از الگوهای رفتاری بی ساختار ، خودانگیخته ، هیجانی و پیش بینی ناپذیر. افرادی که از رفتار جمعی پیروی میکنند ، در برابر محرک خاصی که ممکن است شخص دیگر یا حادثه معینی باشد ، واکنش نشان میدهند .

مثال 1

شورش ، آشوب ، مد ، هوس جمعی ،جنون جمعی ، هراس جمعی و اشاعه افکار عمومی از جمله نمونه های رفتار جمعی است . جماعتی که در یک بازی فوتبال ، بدلیل پیروزی تیم مورد علاقه اش بر حریف دچار هیستری میشود ، نمونه ای از رفتار جمعی را نشان میدهد . این جماعت ممکن است به میان میدان سرازیر شود ، بازیکنان تیم مورد علاقه اش را بر دوش بلند کند و به ابراز احساسات بپردازد .

جمع ... ؛
به گروهی که در رفتار جمعی شرکت میجوید اطلاق میشود . جمع گروهی موقتی ، بی ساختار و بدون تقسیم نقش رسمی است و سلسه مراتب قدرت در آن وجود ندارد .

مثال 2
در مثال 1 ، طرفداران هیجان زده تیم پیروز یک جمع را تشکیل میدهند . ساعاتی پس از بازی ، ممکن است دیگر این جمع وجود نداشته باشد .

یگانگی رفتار جمعی ... ؛

به رغم رفتار عادی روزانه که کاملا بر اساس الگو و پیش بینی پذیر است ، رفتار جمعی خود انگیخته ، هیجانی و پیش بینی ناپذیر است . هنجار ها و نقشهای مقبول که بر رفتار روزانه افراد حاکم اند ، در میان افرادی که در کوران رفتار جمعی قرار میگیرند ، به بوته فراموشی سپرده میشوند.

مثال 3
در مثال 1 هنگامی که جمع یاد شده به سوی میدان بازی هجوم میاورند ممکن است عده ای مجروح شوند و به وسایل بازی آسیب برسانند . این جمع هیجان زده ممکن است تیرهای دروازه و نیمکتهای تماشاچیان را از بیخ و بن برکند و بسیاری از تاسیسات و تسهیلات عمومی را در سر راهش ویران کند . کسانی که در این عمل شرکت میجویند ممکن است در زندگی روزمره شان افرادی آرام و تابع هنجارها و نقش های پذیرفته جامعه باشند .

انواع رفتار جمعی ... ؛

افرادی که در رفتار جمعی درگیر میشوند ، ممکن است به فعالیت های وسیعی از جمله شورش ، هراس اجتماعی ، پیروی از مد و جنون جمعی دچار شوند .

عوامل تعیین کننده رفتار جمعی ... ؛
نیل اسملسر جامعه شنا ، شش شرط را بعنوان عوامل اولیه و تعیین کننده رفتار جمعی ذکر کرده است ..؛
- زمینه ساختاری :
به معنای این است که ساختار جامعه باید به گونه ای باشد که شکل خاصی از رفتار جمعی در آن به وقوع بپیوندد .
مثال 4
در جوامعی که ابراز اندیشه ، مباحثات ، جدلها ، عدالتخواهی ، اعتراضات ، تظاهرات و مبارزه سیاسی ممنوع است ، رشد و نمو و بیان خود انگیخته قوای حسی و هیجانی و فکری افراد جامعه محدود و سرکوب میشود . این وضعیت زمینه مساعدی برای پرورش رفتار خودانگیخته در میان افراد جامعه را فراهم میسازد .

- فشار ساختاری :
هنگامی که فشاری بر جامعه تحمیل میشود ، مردم اغلب برای یافتن راه حلی پذیرفتنی ، به همکاری با یکدیگر ترغیب میشوند .
مثال 5


زمانی که در جامعه ای وضعیت اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی تحمل ناپذیر میشود ، مردم غالبا درباره این وضع با یکدیگر صحبت میکنند و هر کس راه هایی را برای حل آن ارائه میدهد . از طرفی ، دی چنین وضع طاقت فرسایی ، اکثر افراد جامهع دجار تعارضهای روانی ناشی از واپس زدگی میشوند . این تعارضهای روانی ، افراد جامعه را دچار ناراحتی های روانی میکند ، آنان را به سرپیچی از نظم حاکم متمایل میکند ، حس تخریب آنان را بر آشوبد و زمینه را برای دست زدن به اقدامات قهر آمیز در آینده فراهم میسازد .

- باور تعمیم یافته :
قبل از اینکه راه حلی دست جمعی برای یک مسئله یافت شود ، باید همه بپذیرند که چنین مسئله ای وجود دارد ؛ بنابراین ، مسئله باید شناخته شود ، افکار عمومی به آن توجه کند و را حلهای ممکن برای آن ارائه شود .
مثال 6
هنگامی که قدرت اقتصادی دولت تحلیل میرود و هیچ اصلاحی برای اوضاع تحمل ناپذیر صورت نمیگیرد ، جامعه در میابد که قدرت مادی دولت برای مقابله با دشواری هایی که گریبانگیر جامعه شده ، افول کرده است . در چنین وضعیتی امید جامعه برای بهبود اوضاع به یاس مبدل میشود و جامعه به این نتیجه میرسد که باید از راههای سیاسی یا به شیوه قهرآمیز ، حکومت را تحت فشار قرار دهد .

- عوامل شتاب دهنده :
برای ظهور رفتار جمعی ، باید نخست رویداد مهمی افراد را به واکنش جمعی وادارد . این رویداد خاص اغلب با شایعه مبالغه آمیز میشود و در نتیجه ، بصورت چشمگیری جلوه میکند ww.military.ir
.

مثال 7
در نقطه ای از پایتخت ، تطاهراتی بر ضد گرانی ارزاق عمومی صورت میگیرد . پلیس به زد و خورد برای پراکندن تظاهر کنندگان وارد عمل میشود . تظاهر کنندگان با پلیس به زد و خورد میپردازند . دو نفر کشته و عده ای دستگیر میشوند . خبر کشته شدن این دو و دستگیری ها در سراسر جامعه میپیچد . جامعه از وضع موجود ناراضی است . با این خبر روح اعتراض همگان انگیخته میشود و این حادثه چاشنی یک انفجار مهیب میگردد .

- بسیج برای اقدام :
هنگامی که رویداد شتاب دهنده رخ داد ، گروهی برای اقدام بسیج میشود . این نوع سازمان که اعضای آن با شتاب گرد هم آمده اند ، بسیار بی ساختار است و بافت منسجمی ندارد .

مثال 8

به دنبال کشته شدن و دستگیری تظاهر کنندگان ، جامعه به محیطی بحرانی تبدیل میشود و روح اعتراض عمومی نیرو میگیرد . در نقاط مختلف ، اعتراضات خودجوش با نمود های پراکنده و نامتشکل صورت میگیرد و به موجی از اعتراضات در جهت رویارویی عمومی در برابر حکومت تبدیل میشود . در این حالت رهبرانی از میان جمعیت برمیخیزند و جنبش را هدایت میکنند . این رهبران مردم را بر ضد حکومت بسیج میکنند . جمعیت به طور یکپارچه فریاد های خشم آلود سر میدهد و با نیروی سرکوبگر گلاویز میشود .
- عملیات کنترل اجتماعی :
موفقیت یا عدم موفقیت تلاشهای جمعی افراد ، عمدتا به موفقیت یا شکست مکانیسم های کنترل اجتماعی در جامعه بستگی دارد . این مکانیسم های کنترل اجتماعی ، از جمله پلیس و نیروهای انتظامی ، دولت و رسانه های همگانی، با هم نتیجه رفتار جمعی را تعیین میکنند .

مثال 9
باز برمیگردیم به مثال 7 . اگر مکانیسم های کنترل اجتماعی جامعه (پلیس و نیروی انتظامی) به حد کافی قدی باشد ، جنبش سرکوب میشود . اما اگر جنبش به شهرهای دیگر سرایت کند ، پیام جمعی چنان قوی میشود که هیچ نیرویی نمیتواند در برابر آن ایستادگی کند .


نظریه سرایت (واگیری) اجتماعی
هنگامی که جماعتی تشکیل میشود ، واکنش هیچانی از یک شخص به شخص دیگر گسترش میابد و حتی به جایی میرسد که هویت شخصی و خویشتنداری فردی اعضا از میان میرود . موراد زیر ویژگیهایی است که نوعا در میان اعضای جماعت یافت میشود و باعث از میان رفتن خویشتنداری و هویت شخصی آنان میشود .

گمنامی ؛ اشخاصی که یک جماعت را تشکیل میدهند ، غالبا بی نامند ؛ به این معنا که با هم بیگانه و ناشناسند . بی نامی ، ناشناس ماندن و شناخت شخصی نداشتن از افراد جماعت ، بویژه ، در تظاهرات خیابانی و راهپیمایی ها مشاهده میشود . وقتی جماعتی تشکیل میشود ، تنها همهمه آن به گوش میرسد نه صدای فرد . به همین سبب در میان افرادی که به جماعت میپیوندند ، غالبا رفتار های غیر متعارف گوناگونی دیده میشود . فردی که در جماعت شرکت میکند ، اغلب زمان خود را رها میکند و به کارهای نسنجیده دست میزند . آنچه شخص در چنین حالاتی مرتکب میشود ، عمدتا ارتجالی و بدون تفکر و تامل است . در جماعت ، احساس مسئولیت شخص ، بدلیل گمنامی ، کاهش میابد .
مثال 10
آشوبگرانی که به قصاص و اعدام بی محاکمه افراد دست میزنند ، بعدا که متوجه ابعاد جنایتشان میشوند ، همه باز گناه و مسئولیت را به دوش جماعت مینهند . آنان معمولا ، به سادگی در پشت حجاب گمنامی پنهان میشوند و ادعا میکنند که گناه از آنان نبوده است و خود را از ارتکاب به هرگونه جرمی مبرا میدانند . در واقع ، دنباله روی جماعت معنایش این است که شخص نه تنها خود را شخصا مسئول اعمال جمعی نمیداند ، بلکه از ارتکاب عمل غیر عقلانی در سایه جماعت نیز پروایی ندارد .

در هم شکستن فردیت ؛ شخصی که به جماعت میپیوندند ،هویتش تحت شعاع همیت جماعت قرار میگیرد و در جماعت مستغرق میشود . استغراق شخص در جماعت چنان او را از خود بی خود میکند که موقتا ، از مقتضیات خصوصی خود غافل میشود . این فرایند ، لزوما نتیجه تصمیم خود شخص نیست ، بلکه اقتضای طبیعت جماعت است .
مثال 11

از خود بی خود شدن جماعت را میتوان در شورشهای نژاد پرستانه یا قومی مشاهده کرد . در چنین موارد جماعتی از نژاد یا گروه های رقیب مهار خود را از دست میدهد و در گوشه ای خلوت ، یک عضو گروه را به دام میاندازد و وی را مورد آزاد و حمله قرار میدهد وگاه به هلاکت میرساند .

تلقین پذیری ؛ جماعت ها به علت فقدان رهبری تثبیت شده ، الگوهای رفتاری مقبول و مسئولیت فردی ، بیشتر بر اساس تلقین عمل میکنند . به علاوهع ، اگر تلقین آمرانه و با قاطعیت بیان شود ، اثر آن برا اعضای جماعت به مراتب بیشتر خواهد بود .
مثال 12
حادثه ای به وقوع می پیوندندو جماعتی از افرادی که نسبت به آن حادثه عواطف کمابیش مشاهبی دارند تشکیل میشود . الف از میان جماعت برمیخیزد و با لحنی قاطع ، وخامت حادثه را برای جماعت تشریح میکند و جماعت را برمیانگیزد . جماعت به گروه پرشوری مبدل میشود و در این حالت مستعد اقدام است .
سرایت (واگیری) اجتماعی ؛ هنگامی که جماعت در حالت برانگیختگی و هیجان است ، واکنش ها از یک شخص به شخص دیگر راه میابد و حالت سرایت اجتماعی پیدا میکند. بر اثر این کنش ها ، اعضای جماعت با شدتی فزاینده رفتار یکدیگر را فرا میگیرند و در نتیجه ، نوعی تجانس به خود میگیرند . هنگامی که همه اعضای جامعه تحت تاثیر یکدیگر قرار میگیرند ، حالت سرایت اجتماعی به اوج خود میرسد .
مثال 13
هنگامی که یک واکنش هیجانی ، از یک عضو یک جماعت ناآرام به اعضای دیگر آن گسترش یابد ، سرایت اجتماعی پدیدار میشود . در حادثه یاد شده ، رهبر حماعت همه اعضای جماعت را در هیجان خود شریک میکند . انگاه هیجان هر فرد بر دیگری تاثیر میگذارد و متقابلا از آن تاثیر میپذیرد . ادامه این روند جماعت را به پیکره واحدی تبدیل میسازد که هیجان واحدی در آن برانگیخته شده است . در این میان ، رهبر جماعت مشتش را گره کرده و شعار سر میدهد . انگاه جماعت یکپارچه با مشتهای گره کرده شعار را تکرار میکنند . ادامه این روند ممکن است جماعت را چنان به هیجان آورد که دست به آشوب و تخریب بزند و خسارات مالی و تلفات جانی به همراه آورد .

شایعه ؛
شایعه پیامی است که به طور وسیعی در میان افراد جامعه رد و بدل میشود ، اما معمولا دور از واقعیت است . هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند ، اما نمیتوانند اطلاعات موثقی درباره آن به دست آورند ، مستعد پذیرش شایعه ها میشوند . چنین شایعه هایی ، اگر پیشداوری های افراد را تایید یا نفرت آنان را توجیه کند ، احتمال گسترش آن بیشتر است .
مثال 14
شایعه ها محرک نیرومندی برای قیامهای مردمی است ؛ زیرا با رواج یافتن شایعه غالبا اطلاعات تهییج کننده در میان جماعت راه میابد و رفتار خشونت آمیز و ویران کننده را ترغیب میکند .


تبلیغات... ؛
عبارت است از دستکاری و کشاندن افکار عمومی در جهت یک هدف و نظر خاص، با بکار گیری وسایلی مانند زبان ، خط ، تصویر و ... ، تبلیع کنندگان اغلب مفاهیم روشن و تاریک را باد یکدیگر می آمیزند و جلوه ای خوشایند به آن میدهند و به مردم ww.military.ir عرضه میدارند . آنها به این شیوه میخواهند مردم را وادار سازند که در ارزشها و باروهایشان تجدید نظر کنند . تبلیغا با ارشاد متفاوت است . ارشاد مفاهیم دقیق و روشنی در اختیار شخص قرار میدهد ، اما در تبلیغات ، حقیقت با دروغ در هم آمیخته میشود و امور و اشیاه به صورتی جلوه میابد که مردم را به سوی خود جذب کند ، بنابراین ، هدف تبلیغات انگیختن عواطف و آماده کردن مردم برای عقایدی معین است . از این رو ، تبلیغات اغلب روی موضوعاتی متمرکز میشود که مردم مشتاق آن اند یا از آن بیمناک اند .
مثال 19
سرمایه داران بزرگ امریکا از طریق تبلیغات آرام و غیر مستقیم ، نظرهای خود را بر مردم تحمیل میکنند . آنها به وسیله عمال خود در نگارش بسیاری از کتابهای درسی دبستانها و دبیرستانها و دانشگاه ها مداخله میکنند و عقاید اقتصادی خود را بعنوان حقایق علمی بی چون چرای به خورد دانش پژوهان میدهند و چنین وانمود میکنند که نظام سرمایه داری بهش موعود است .

اثربخشی تبلیغات ... ؛
تبلیغات اغلب هنگامی به خوبی موثر واقع میشوند که با مسائلی که از اهمیت حاد و آتی برخورداند ، سروکار داشته باشد . کسانی که به خصوص ، تحصیلات بالایی ندارند، در برابر تبلیغات آسیب پذیرند ، به ویژه وقتی که تبلیغات با ارزشها ، احساسات و باورهایشان سازگار باشد . همچنین هنگامی که تبلیغات متقابل وجود دارد یا وقتی که اعتبار تبلیغ کننده زیر سوال است یا زمانی که مخاطب تبلیغ درست را از نادرست تشخیص میدهد ، اثر بخشی تبلیغات کاهش میابد .

برای مبحث تبلیغات و جنگ نرم تاپیک های مختلف و جالبی در سایت موجود هست ، قسمتی از این مطالب رو حذف کردم ، چون واقعا از تایپ کردن خسته ام ، اما اگر فرصت شد به داخل متن اضافه میکنم ، موضوعات مهم بدون دستکاری و عینا از کتاب مرجع درج شده ، استفاده از این مطلب تنها با ذکر آدر صفحه میلیتاری مجاز است ...

www.military.ir

[hightech 1,598]

مقاله آموزنده ای بود
خصوصا اینکه بهمراه مثال بود

[zed 4,792]

با سلام خدمت همه دوستان گرامی

بسیار عالی و آموزنده بود و نمونه های زنده آن را در ایران و کشورهای مختلف مشاهده می کنیم . اگر چه در این مورد سوریه یک برند است و  اصطلاح " سوریه سازی " این روزها زیاد شنیده می شود ولی تجربیات ارزنده ای که از کنترل بحران سوریه علی رغم خسارات و تلفات بسیار آن کسب شد می تواند راهگشای کنترل رفتار جمعی در ابتدای راه باشد تا کار به سوریه سازی نرسد . البته نقش آموزش و  رسانه ها و تبلیغات بسیار پر رنگ است و آنچه در کنترل رفتار جمعی بسیار تاثیر گذار خواهد بود , فرهنگ سازی در کنترل احساسات فردی و جمعی است . موردی که جای خالی آن در ساختار آموزشی و پرورشی کشور بسیار حس می شود .