نقش صنعت نظامی در اقتصاد مدرن

[Sami1993 11,575]

محمد یزدان پناه
 

 

نقش صنعت نظامی در اقتصاد مدرن

 

درواقع آرپانت، نخستین قدم جهت ایجاد شبکه جهانی اینترنت به شمار می رود که توسط وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) بنیان گذاشته شد. اولین پیام اینترنتی نیز از طریق کامپیوترهای پنتاگون، واقع در کالیفرنیا، به سال 1969 ارسال گردید.

یکی از مهمترین ساختارهای اقتصادی آمریکا، صنعت نظامی ـ دفاعی این کشور می باشد. همان طور که «جیکوب گانسلر»1 نیز در سال 1980 متذکر گردید، این اعتقاد که صنعت نظامی ایالات متحده بر اساس اصول بازار آزاد عمل می کند، افسانه ای بیش نیست. نقش ساختار صنعت دفاعی ـ نظامی آمریکا در اقتصاد این کشور با دیگر ساختارهای اقتصادی کاملا متفاوت است.

زیرا تعاملات اقتصادی در حوزه های دیگر میان تعداد زیادی از خریداران و فروشندگان و بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا شکل می گیرد، لکن در صنعت نظامی تنها خریدار موجود، دولت آمریکاست و فروشندگان نیز تنها تعداد معدودی از شرکت های غول آسا هستند که انحصار برنامه های تولید ابزارآلات نظامی را در دست خویش نگه داشته اند. لذا رقابتی مطرح نیست.

ساختار اقتصادی که نظامیان در آن محوریت را دارند، انحصاری یا حداقل تا مدتی انحصاری خواهد ماند. نظامیان به صورت محرمانه و پشتیبانی کامل دولت در جهت دستیابی به تکنولوژی های نو عمل می کنند و در صورت موفقیت آن را تا مدت زیادی در انحصار خود قرار می دهند. بر این مبنا، در ادامه به این پرداخته می شود که ساختار اقتصادی - نظامی محور چگونه به توسعه اقتصادی کشور صنعتی ای همچون ایالات متحده آمریکا کمک می کند.

از سال 1812 تا جنگ جهانی دوم، دولت ایالات متحده، به تنهایی مبادرت به تولید و ذخیره سازی مهمات نظامی می کرد و آنها را در اختیار ارتش آمریکا قرار می داد. با وجود این، تسلیحات، و کشتی های جنگی ای که دولت فدرال در زمان صلح تولید می نمود، پاسخگوی همه نیازهای ارتش در دوران جنگ نبود.

اما با ورود ایالت متحده به جنگ جهانی دوم در سال 1941، قسمت اعظمی از تولیدات نظامی آمریکا به سمت شرکت های خصوصی گرایش پیدا کرد و بدین تریب «بخش خصوصی نظامی» شکل گرفت. پرزیدنت روزولت نقش مهمی در این چرخش تاریخی داشت.

در این وضعیت یک رابطه متقابل و مبتنی بر همکاری میان ارتش ایالات متحده و بخش خصوصی این کشور، که طبق الزامات نظام سرمایه داری می بایست پیش برنده توسعه ایالات متحده می بودند، شکل گرفت. ارتش امکانات خود را در اختیار بخش خصوصی قرار می داد و بخش خصوصی نیز با بهره گیری از امکانات ارتش و نیز توانمندی های خود، فعالیت های اقتصادی- نظامی خود را پیش می برد.

این وضعیت سبب شد علیرغم در جریان بودن جنگ جهانی دوم، اقتصاد آمریکا دچار رکود و رشد منفی نشود. به گونه ای که بعد از پایان جنگ جهانی دوم، ایالات متحده دارای بزرگترین اقتصاد دنیا بود. در نتیجه این سیاست ها، کارخانه های خودروسازی نظیر «فورد»، «جنرال موتورز» و «فیشر بودی» رکود ناشی از وقوع جنگ جهانی دوم را با تولید هواپیماها و جنگنده های نظامی جبران کردند.

این کارخانه ها در اثر این همکاری، صاحب صنایع وابسته به تولید آهن و فولادی شدند که برای ساخت وسایل نظامی محکم مانند تانک مورد استفاده قرار می گرفتند. استفاده از این صنایع باعث شد که خودروهای ایالات متحده به محکمی و مقاومت معروف شوند.

بدین ترتیب در کنار صنایعی مانند صنعت فولاد، صنعت آهن، صنعت سیمان، صنعت ماشین سازی و... صنعت نظامی در این کشور نیز شکل گرفت و به یکی از ستون های اقتصادی این کشور تبدیل شد. این صنعت مانند دیگر صنایع آمریکا تولید می کرد با این تفاوت که مصرف کننده تولیدات آن، بخش های خاص بودند و صرفا بخشی از تولیدات خود را در گذر زمان به دنیای خارج صادر می کرد.

علاوه بر عامل جنگ جهانی دوم، پیشرفت های تکنولوژیک نیز که ریشه در دانشگاه های آمریکا داشت، در این تحول سهم به سزایی داشتند. تحولاتی نظیر رادار، فیوزهای مجاورتی، رایانه های الکترونیکی و بمب هسته ای، همگی فراتر از ظرفیت رسمی دولت بودند.

وقوع جنگ سرد و تشدید خصومت ها میان ایالات متحده آمریکا با اتحاد جماهیر شوروی و تصمیم قاطعانه رهبران ایالات متحده در دوران جنگ سرد مبنی بر ایجاد یک سیستم بین المللی با محوریت آمریکا سبب شد، روندی که با جنگ جهانی دوم شروع شده بود، ادامه یابد.

ایالات متحده برای پیروزی در مقابل شوروی به یک اقتصاد پویا و نیروی نظامی قوی نیاز داشت. به این خاطر رابطه مکملی اقتصاد و ارتش ادامه پیدا کرد. ارتش دستاوردهای تکنولوژیکی خود را در اختیار اقتصاد آمریکا قرار داد.

برای مثال، تکنولوژی ای که ایالات متحده از آن برای ایجاد تونل های بزرگ زیر کوه ها به منظور نگهداری و مراقبت از موشک ها و تجهیزات نظامی راهبردی استفاده می کرد، در اختیار نهادهای راهداری و جاده کشی نیز قرار گرفت تا از طریق آن، توسعه راه ها در ایالات متحده با سر عت بیشتری صورت گیرد.

ارتش از دهه 1980 با دستابی به تکنولوژی های جدید ایجاد تونل، تکنولوژی های سابق را از انحصار خود خارج ساخت و حتی مبادرت به صادرات آنها کرد. امروزه تکنولوژی آمریکایی حفر تونل، جزء دقیق ترین صنایع این حوزه در جهان هستند که درصد خطای آن صفر است.

در نتیجه این تحولات، ایالت های نظیر کالیفرنیا، تگزاس و واشنگتن به عنوان ایالت های با صنعت نظامی پیشرفته مطرح شدند. وجود این صنایع یکی از دلایل توسعه اقتصادی کالیفرنیا و تگزاس است. امروزه تگزاس هفتمین اقتصاد دنیا را حتی بالاتر از روسیه و هند از آن خود کرده است.

علاوه بر فعالیت های ناسا که بخش زیادی از آن تحت کنترل مستقیم خود ارتش است، از صنایع و تکنولوژی های ارتش در جهت اکتشاف و استخراج نفت در این ایالت نفت خیز استفاده می شود. ارتش با کنترل مرز تگزاس با مکزیک اجازه نداده است که قاچاق به اقتصاد تگزاس ضربه بزند.

ابزارهای الکترونیکی ای که وزارت دفاع ایالات متحده ساخته بود، علاوه بر بخش نظامی در بخش های غیر نظامی نیز به کارگرفته شد. از این ابزارها برای شناسایی منابع زیرزمین، لرزه نگاری، شناسایی جنس خاک برای سدسازی و غیره استفاده شد.

کشف ابزارهای الکترونیکی در دوران جنگ سرد نه تنها سبب جذابیت تسلیحات نظامی ایالات متحده برای خریداران شد، بلکه به تعالی اقتصاد این کشور نیز کمک کرد. برای مثال وزرات دفاع از ابزاری که برای آزمایش بمب های اتمی زیر زمین استفاده می کرد، در صنایع نفتی و گازی جهت تزریق گاز و یا بخار به چاه های نفت نیز استفاده می کرد.

هرچندکه هدف اصلی نیروهای نظامی در هر کشور حفظ و ارتقای امنیت ملی می باشد، لکن با توجه به تحولات شگرف در عرصه های داخلی و بین المللی، استفاده های غیرسنتی از نیروی نظامی بیشتر شده است. مأموریت های غیرسنتی یا استفاده از نیروی نظامی در عملیات های غیررزمی از موضوعات بسیار مهم برای رهبری ارتش است.

تفکر غالب در محافل نظامی و سیاسی بر این منوال بوده، که نیروی نظامی صرفأ برای نبرد و پیروزی در جنگ ایجاد شده است. اما روابط میان ارتش و جامعه مدنی در کشورهای توسعه یافته متحول گردیده است. نیروهای مسلح در کشورهای توسعه یافته مخصوصأ در زمان صلح، در حوزه های اجتماعی و عمرانی فعال می باشند، تا از این طریق صرفا مصرف کننده و هزینه بر نباشند.

گرچه وظیفه تشکیلات نظامی در درجه اول برای درگیر شدن در جنگ، پیروزی یا جلوگیری از جنگ است، اما هیچ بحثی درباره استفاده از نیروی نظامی در آینده بدون بررسی موضوع عملیات غیرجنگی وجود نخواهد داشت. ارتش یکی از معدود مراکزی است که در کشورهای مختلف از توانمندی فنی برای توسعه زیرساخت های اساسی مانند راه سازی، استخراج منابع معدنی و . . برخوردار است.

تکنولوژی کار گذاشتن مواد منفجره در داخل کوه ها به منظورهای مختلف، در آمریکا ابتدا توسط ارتش ساخته شد و هنوز هم با نظارت ارتش، توسط بخش های غیر نظامی مورد استفاده قرار می گیرد. واحدهای ارتش آمریکا به طور سنتی در طرح هایی هم چون ساختمان سازی، احداث پل، کانال و غیره در داخل آمریکا و خارج مشارکت دارد. در جریان طوفان کاترینا، ماشین ها و نفربرهای مخصوص ارتش به امدادرسانی مشغول شدند.

در موقعیت های دیگر ممکن است فجایع زیست محیطی بر اثر حوادثی مثل نشت نفت در دریا روی دهد که برای مهار و تمیز کردن محیط لازم است واحدهای نظامی، به ویژه نیروی دریایی که در این کار تخصص دارند، وارد عمل شوند.در آلودگی نفتی خلیج مکزیک که اقتصاد ایالت تگزاس و ایالت های شرقی آمریکا را در معرض تهدید قرار داده بود، نیروی دریایی آمریکا به صورت مستقیم و در همکاری با شرکت های نفتی مداخله کرد.

در این راستا، می توان از کشور کره جنوبی نام برد که نظامیان آن در توسعه اقتصادی این کشور نقش برجسته ای داشته اند. کره ای ها کمک های نظامی و اقتصادی زیادی از آمریکا دریافت کرده و بدین ترتیب ارتش کره به آموزش دیده ترین و کارآمد ترین سازمان کشور مبدل گردید. افسران نظامی کره سکاندار امر توسعه در جامعه فقیر کره شدند و با احراز پست های دولتی، زیرساخت های لازم جهت رشد اقتصادی کره جنوبی در دهه های بعدی را فراهم نمودند.

امروز، مهمترین کمک نظامیان و نهاد ارتش در امر توسعه، به بحث فناوری اطلاعات و ارتباطات مربوط می شود، از دیرباز، پیشرفته ترین فناوری های الکترونیکی و دیجیتالی محصول پروژ ه های نظامی در کشورهای صنعتی بوده اند. به عنوان مثال، فناوری بلوتوث که امروزه در ساخت انواع گوشی های تلفن کاربرد دارد، نتیجه تحقیقات پنتاگون در دهه 1970 میلادی است. پروژه مذکور جهت شلیک گلوله توسط جنگنده مجاور صورت گرفته بود، که در آن دستور شلیک با استفاده از بلوتوث عملی می گردد.

هزینه هایی که پنتاگون بر روی پروژه های تحقیقاتی خویش صرف می کند از عهده شرکت های خصوصی تجاری خارج است. عواید این تحقیقات فناورانه کم و بیش سایر سازمان ها و بخش های اقتصادی آمریکا را منتفع می سازد. پیشرفت های ارتش آمریکا در فضای سایبر، سبب ایجاد یک محیط امن برای فعالان اقتصادی و جلوگیری یا دشوار شدن جاسوسی صنعتی شده است.

جایگاه فناوری در ساختار دفاعی و امنیتی کشورهای توسعه یافته همچون ایالات متحده همچنان در حال فزونی است. پیش بینی می شود در نبردهای آینده جهت کاهش تلفات نیروی انسانی، از سیستم های الکترونیکی بسیار دقیق و امکانات ارتباطی پیشرفته در هدایت عملیات بهره گرفته شود.

اگر کلید پیروزی نظامی در جنگ داشتن فناوری پیشرفته اطلاعاتی است، بدیهی است که تحقیقات گسترده ای در این زمینه انجام گیرد. بدین ترتیب در عصر تسلیحات بافناوری بالا، شرکت های غیرنظامی و تجاری نیز به فکر کپی برداری از این فناوری های نظامی خواهند افتاد. مزیت این فناوری های نظامی ـ اطلاعاتی در این است که قابلیت تغییر کاربرد آنها جهت استفاده در سیستم های دیجیتالی غیرنظامی زیاد است.

در اثر تحولات جدیدی که در فناوری نظامی رخ داده و آنچه که در حال حاضر به آن انقلاب نظامی ـ فنی گفته می شود، وضعیت ما در آستانه قرن جدید به مثابه وضعیتی است که با دوره میان دو جنگ جهانی کاملأ متقاوت است.

در حالی که فناوری های اولیه بیشتر بر روی پیشرفت تسلیحات تمرکز داشت، اما در عصر کنونی بسیاری از فناوری های اصلی در تسلیحات کاربردی ندارد، بلکه از این فناوری ها در جمع آوری و گسترش اطلاعات و ارتباطات و نیز افزایش سرعت نقل و انتقال نیروها استفاده می شود. بنابراین، تسری فناوری های نظامی به حیات روزمره مردم عادی تسهیل گردیده است.

مبحث فناوری، شامل موضوع تبدیل فناوری های غیرنظامی به کاربردهای نظامی یا فناوری های دو منظوره نیز می شود. درواقع، فناوری های غیرنظامی و نظامی می توانند تغییر کاربرد داده و قابلیت دیگری پیدا نمایند. همانطور که فناوری های غیرنظامی همچون صنعت الکترونیک در توسعه تسلیحاتی و میدان های نبرد کاربرد دارند، فناوری های نظامی نیز در مواردی همچون استحکام سازی ساختمان ها در برابر زلزله نیز به کار می روند.

یکی از مهمترین اختراعات پنتاگون در حوزه تکنولوژی های ارتباطی که امروزه دنیا را تکان داده است، اینترنت است. تاریخ اینترنت با توسعه کامپیوترهای الکترونیکی در دهه 1950 میلادی شروع گردید. مردم آمریکا قبل از اینکه با اصطلاح اینترنت آشنا شوند، با واژه « آرپانت »2 مواجه گردیدند. آرپانت خود یک کلمه اختصاری بود که از حروف اول عبارت « شبکه کارگزاری پروژه های تحقیقات پیشرفته » 3 تشکیل می شد.

درواقع آرپانت، نخستین قدم جهت ایجاد شبکه جهانی اینترنت به شمار می رود که توسط وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) بنیان گذاشته شد. اولین پیام اینترنتی نیز از طریق کامپیوترهای پنتاگون، واقع در کالیفرنیا، به سال 1969 ارسال گردید.

هرچند که باور عمومی بر این منوال می باشد که شبکه آرپانت جهت زنده ماندن در برابر تهاجم هسته ای شوروی پا به عرصه وجود گذاشت، اما طبق گفته های « باب تیلور »، مدیر پروژه آرپانت، انگیزه اصلی در ساخت آرپانت، نظامی نبوده است، بلکه علایق علمی، محرک اصلی پنتاگون بوده است.

به عبارت دیگر، در ذهن سازندگان آرپانت نه تصوری از اینترنت امروزی بوده و نه انگیزه ای برای مقابله با حمله اتمی. حتی هدف از تاسیس آرپانت، مرتبط ساختن مردم و افزایش ارتباطات نبوده است. آرپانت بیش از هر چیز به اشتراک-گذاری زمان مربوط می شد. اشتراک گذاری زمان سعی می کرد تا با اتصال کامپیوترهای مراکز علمی و دانشگاه های مختلف به یکدیگر، قدرت بیشتری را جهت پردازش اطلاعات و انجام هر چه بهتر وظایف سازمانی تجمیع نماید.

آنچه که آرپانت در سال 1969 انجام داد، توسعه انواع تکنیک هایی بود که « تعویض بسته » 4خوانده می-شوند. این ایده برای اولین بار توسط « دونالد دیویس » انگلیسی مطرح گردید، اما در بریتانیا سرمایه گذاری و یا حمایت مالی ای از ایده وی صورت نگرفت. در همین مقطع زمانی افرادی همچون « لئونارد کلینراک » و « پل باران» نیز در آمریکا حول محور فناوری تعویض بسته فعالیت می کردند. در اینجاست که نقش پنتاگون در خلق اینترنت بارز و آشکار می گردد. چراکه این وزارت دفاع آمریکا بود که هزینه های مالی پروژه مذکور را متقبل شد.

هدف اولیه آرپانت، ارسال پیام بین کاربران نبود، بلکه ایجاد شرایطی بود که در آن کاربران بتوانند از زمان و کامپیوترهای دیگران استفاده کنند. علی رغم اینکه آرپانت در هدف اولیه خویش ناکام ماند؛ لکن طی این فرآیند به اکتشافی نایل گردید که نهایتأ به اختراع اینترنت منتهی شدند.

این اکتشافات شامل ابداع ایمیل، اجرایی نمودن تعویض بسته و ایجاد پروتکل اینترنت (آی.پی) می شد. پروتکل اینترنت، ستون فقرات اینترنت امروزی محسوب می گردد که در سال 1972 توسط « وینتون کرف »، « باب کان »، « باب برادن »، « جان پوستل » و سایر اعضای گروه شبکه به مدیریت « استیو کراکر » به منصه ظهور رسید. درواقع، پرتکل اینترنت جهت برطرف سازی مشکلات اولیه آرپانت در راستای اتصال کامپیوترها به یکدیگر اختراع شد.

در سال 1974، « وینتون کرف » اولین استفاده از اینترنت را به ثبت رسانید و در سال 1978 اولین آی.پی سراسری به بازار آمد. با این حال، تا سال 1983 طول کشید تا اینترنت در دسترس عموم مردم قرار گیرد. بنابراین می توان گفت که اختراع اینترنت نتیجه پیش بینی نشده یک تلاش علمی - نظامی توسط پنتاگون بود. درواقع، اینترنت محصول فعالیت های پس از جنگ پنتاگون از یک سو، و تلاش های دانشمندان ساحل غربی آمریکا از سوی دیگر، به شمار می رود.

علاوه بر این، در میان نیروهای چهارگانه ارتش آمریکا، نقش نیروی دریایی این کشور در اقتصاد داخلی و تعاملات بین المللی این کشور بارز می باشد، لذا در ادامه نگاه عمیق تری به این بخش از صنعت نظامی ایالات متحده می اندازیم. در کنار نقش تاریخی ناوگان دریایی ایالات متحده در شکل گیری این کشور، صنعت نیروی دریایی آمریکا بسیار قدرتمند و منحصربه فرد است.

درواقع، ناوگان دریایی ایالات متحده به صورت مستقیم و غیرمستقیم به خلق و حمایت از صدها و هزاران مورد شغل در گوشه و کنار آمریکا کمک نموده است. افزون بر این، بهبود امنیت میهنی، تأمین لجستیکی ارتش آمریکا و نهایتأ تنظیم بخش اعظمی از تجارت خارجی این کشور، از مزایای نیروی دریایی آمریکا هستند.

از این رو، ناوگان دریایی در مقایسه با سایر نیروهای نظامی آمریکا، نقش برجسته تری در توسعه اقتصادی آمریکا برعهده داشته است. هزینه های حمل و نقل دریایی بسیار کمتر از سایر طرق می باشد. به لحاظ محیط زیستی هم آلودگی کمتری تولید می کند. از این رو، حمل و نقل دریایی موتور محرکه تجارت بین المللی در بزرگترین اقتصاد دنیا به شمار می رود.

به دنبال استقلال ایالات متحده از امپراتوری بریتانیا، در میان اولین لوایح کنگره در سال 1789، لایحه ای جهت ترغیب بکارگیری کشتی های آمریکایی در جهت تجارت بین ایالت های آمریکا قرار داشت. متعاقبأ در سال 1807 قانون دریانوردی آمریکا به تصویب کنگره رسید و در سال های بعدی ایالات متحده اصولی را اتخاذ نمود که راهنمای ناوگان دریایی این کشور تا به امروز بوده اند. از این ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

الف- اختصاص بخش اعظمی از بازرگانی داخلی به صاحبان و تولیدکنندگان کشتی ها به عنوان بخش حیاتی از سیستم حمل و نقل داخلی و سیاست اقتصادی و امنیتی ملی.

ب- حفظ روند تولید کشتی ها و تعمیر و نوسازی آنها جهت استفاده در زمان صلح و جنگ.

ج- تضمین جریان تجاری مدرن در راستای تأمین نیازهای اقتصادی و دفاعی ملی در سطح نظام بین-المللی.

طی حیات ایالات متحده قوانین متعددی جهت تشویق سرمایه گذاری در بخش صنعت نظامی دریانوردی به تصویب رسیده است تا این بخش از اقتصاد آمریکا را با نیازهای جدید هماهنگ سازد و به توسعه اقتصادی و امنیت میهنی امریکا یاری نماید. از قوانین مذکور می توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف- لایحه جونز: لایحه جونز ایالت های آمریکا را موظف می سازد تا تجارت میان خود را با کشتی ها و شرکت های ساخت آمریکا تنظیم نمایند. لایحه مذکور به منظور حمایت از شرکت های کشتی سازی آمریکایی و هزاران پرسنل نیروی دریایی تصویب شده است.

ب- برنامه امنیت دریانوردی: این برنامه با بودجه 186 میلیون دلاری، در راستای کمک به 60 شناور بزرگ ایالات متحده اتخاذ گردیده است. شناورهایی که محموله و تجهیزات نظامی را از سرزمین آمریکا به اقصی نقاط جهان حمل می نمایند. شناورهای مذکور تا سال 2005، حدود 70 درصد از نیازهای لجستیکی نیروهای آمریکایی حاضر در افغانستان و عراق را حمل کرده بودند.

ج- مالیات توناژ: مالیات توناژ نوعی از رژیم مالیاتی است که در سال 2004 توسط کنگره تصویب شده است تا از کشتی هایی که با پرچم ایالات متحده تردد می کنند، حمایت لازم را به عمل آورد.

صنعت دریانوردی ایالات متحده به لحاظ دامنه فعالیت، قدرت و تنوع، رتبه نخست را در جهان دارد. این صنعت حاوی بیش از 40000 شناور می باشد که به همراه کامیون ها و خطوط راه آهن این کشور، یکی از قدرتمندترین سیستم های حمل و نقل داخلی را تشکیل می دهد و جایگاه ویژه ای برای ایالات متحده در تجارت جهانی اعطاء می نماید.

تقریبأ 28 درصد از اقتصاد آمریکا به واردات و صادرات این کشور وابسته است و حفاظت از میلیون ها شغل داخلی در گرو تأمین و پیشبرد تجارت بین المللی است. درواقع تجارت بین المللی، از اجزای حیاتی اقتصاد آمریکا محسوب می شود و روز به روز نقش آن پررنگ تر می شود.

نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی آمریکا از 5/20 درصد در سال 1990 به 28 درصد در سال 2006 ارتقاء یافته است و پیش بینی می شود این رقم به 35 درصد در سال 2020 برسد. این داده ها حاکی از این واقعیت هستند که نه تنها بر حجم تجارت خارجی آمریکا افزوده می شود، بلکه تجارت خارجی به رشد سایر بخش های اقتصادی و درنتیجه ایجاد شغل و ثروت کمک می کند.

در واقع رشد تجارت خارجی حدود دوبرابر بیشتر از رشد کل اقتصاد آمریکاست. از آنجا که 95 درصد از تجارت خارجی آمریکا از طریق کشتی ها صورت می گیرد، نقش و اهمیت نیروی دریایی آمریکا در توسعه اقتصادی این کشور نمایان می گردد. به عنوان مثال در سال 2009، 6996 شناور اقیانوس پیما، 55560 بار در بنادر آمریکا بارگیری کرده اند و حدود یک تریلیون دلار برای این کشور عواید رسانده اند.

صنعت دریانوردی آمریکا، تنها در خدمت تجارت بین المللی این کشور نیست، بلکه کمک شایانی به اقتصاد داخلی این کشور می کند. به طور سالانه، حدود 100 میلیون مسافر آمریکایی توسط این ناوگان جابه جا می شوند و حدود 100000 صنعتگر در صنعت کشتی سازی مشغول هستند.

علاوه براین، 5/2 میلیون شغل داخلی به صورت غیرمستقیم وابسته به ناوگان دریانوردی آمریکا می باشند. سالانه 29 میلیارد دلار دستمزد از این مشاغل نصیب شهروندان آمریکایی می گردد، 11 میلیارد دلار نیز به صورت مالیات به جیب دولت می رود. این صنعت، سالیانه حدود، 100 میلیارد دلار برای ایالات متحده درآمدزایی می کند.

تنها در « منطقه دریاچه های بزرگ » داده آماری نشان می دهند که بیش از 5/1 میلیون شغل در هشت ایالت مجاور، مستقیمأ به تجارت آبی وابسته هستند که این مشاغل به ایجاد 62 میلیارد دستمزد در آن منطقه منتهی می شوند.

نیروی دریایی ایالات متحده، همچنین در خدمت دفاع و امنیت ملی این کشور است. این امر با حفظ میزان کشتی سازی و تعمیر و به روزرسانی مراکز صنعتی دریایی صورت می گیرد. تاریخ ملت ها گواه این واقعیت است که بدون زیرساخت های دریایی، کشتی ها و دریانوردها، هیچ کشور توسعه یافته ای نمی تواند امیداور به تشکیل ناوگان دریایی قدرتمند جهت حفاظت از منافع و پایگاه های جهانی خویش باشد. از این رو، ایالات متحده که پا جای پای سلف و متروپل سابق خویش، بریتانیای کبیر گذاشته است، اهتمام ویژه ای به صنعت دفاعی دریانوردی می ورزد.

بازرگانان و ماهیگیران آمریکایی به میزان زیادی متکی به نیروی دریایی این کشور هستند. نیروی دریایی با ساخت کشتی ها و سایر ابزارآلات دریانوردی از یک سو، و تأمین امنیت فیزیکی افرادی که در صنعت دریایی مشغول هستند از سوی دیگر، به حمایت از این بخش اقتصادی آمریکا می پردازد.

شایان ذکر است که صنعت کشتی سازی و دریانوردی آمریکا نقش زیادی در اقتصاد ملی این کشور دارد و سالیانه میلیاردها دلار بازده اقتصادی نصیب ایالات متحده می کند. در سال 2004، 89 کارخانه کشتی سازی در ایالات متحده وجود داشت، که تا سال 2008، مبادرت به تولید 13 شناور غول پیکر، 58 شناور دور از ساحل، 142 عدد یدک کش، 51 کشتی مسافربری، 9 مورد کشتی ماهیگیری، 240 عدد کشتی خودرو دیگر، 23 عدد کرجی بزرگ بادی و 224 شناور تفریحی کرده بودند.

از دهه 1990 میلادی، صنعت دریانوردی آمریکا وارد دوره نوسازی و تجدید شده، که عمدتأ با مشارکت نیروهای بازار بوده است. طی دوره 6 ساله 2005-2000، حدود 2/336 میلیارد دلار در این صنعت سرمایه گذاری شده است.

این رقم برای سال 2006 نیز بالغ بر 270 میلیون دلار بوده که رقم قابل توجهی می باشد. علاوه بر کمک به نقل و انتقال داخلی، نیروی دریانوردی ایالات متحده اولین خط دفاعی از آبهای سرزمینی این کشور به شمار می رود و همچنین در مواقع مواجهه با فجایع طبیعی، به سرعت جهت حفاظت از جان و اموال مردم آمریکا بسیج می گردد. به عنوان مثال می توان به کمک رسانی نیروی دریایی، طی حوادث حمله به برج های تجارت جهانی (2001) و نشت عظیم نفت در خلیج مکزیک (2010) اشاره کرد.

نتیجه گیری:

به طور کلی، ارتش و پرسنل نظامی در کشورهای توسعه یافته در سه سطح نظامی، سیاسی و اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرند. در سطح نظامی که همان وظیفه وجودی ارتش است، حفاظت از امنیت ملی، جنگیدن در مواقع ضروری، بازدارندگی و توسل به زور جهت تهدید و ارعاب مد نظر قرار دارند.

از نظر سیاسی، حفظ یکپارچگی ملت و ایجاد غرور و افتخار ملی و استورا ساختن جایگاه یک کشور در عرصه بین-المللی، از کارویژه های نیروهای نظامی محسوب می گردند. اما سطح سوم از کارویژه های نیروی نظامی در کشورهای توسعه یافته، سطح اقتصادی است که غالبأ مورد غفلت قرار می گیرد.

از آنجا که اکثر این کشورها فارغ از درگیری ها و بی ثباتی های داخلی و منطقه ای هستند، بعد اقتصادی فعالیت های نظامیان در زمان صلح، برجسته تر می گردد. از جمله دلایل اقتصادی استفاده از نیروی های نظامی، انسجام سازمانی و قدرت مالی نهاد ارتش برای اجرای پروژه های سنگین و پرهزینه می باشد.

درواقع، وزن اساسی پژوهش ملی و توسعه زیرساختارها در کشورهای توسعه یافته نیز مانند کشورهای درحال توسعه بر دوش ارتش و نظامیان است. زیرا بسیاری از شرکت های خصوصی و خرده پا اولأ انگیزه چندانی برای ورود به چنین طرح های کلان و دشوار را ندارند و ثانیأ در صورت قبول چنین مسئولیت هایی، اساسأ از توانایی و ظرفیت لازم جهت اجرا و اتمام پروژه های عمرانی و زیرساختی برخوردار نمی باشند.

بعد دیگر کمک نیروهای نظامی به توسعه کشورهای صنعتی، نقش قابل توجه مجتمع های نظامی در کشف و انتشار فناوری های پیشرفته است. با عنایت به حساسیت و اهمیت مقوله امنیت برای دولت ـ ملت ها، رهبران نظامی و غیرنظامی، معمولأ برای پروژه های عظیم نظامی حاضر به تخصیص بودجه و هزینه های هنگفت می‌باشند.

نتیجه این هزینه های مالی در قالب تسلیحات پیشرفته نمود می یابد که نه تنها موجب افزایش ضریب امنیتی ملی می شود، بلکه با تسری به سایر عرصه های داخلی، رونق و شکوفایی خاصی به صنایع دیگر می بخشد. درواقع بخشی از هزینه ها و بودجه های نظامی، دوباره و در قالب فناوری های نوین به چرخه اقتصادی کشورهای صنعتی برگشته و به توسعه متوازن ملی در این نوع از کشورها کمک می نماید.

منابع:
 

-Butts, Kent (ed) (1994) Environmental Security: DOD Partnership for Peace, Carlisle ,Pa: Strategic Studies Institute, U.S Army War College.

-Gansler, Jacques.(1980) The Defense Industry ,Cambridge, MA, & London: MIT Press.

-Gropman, Alan. (1996) Mobilizing U.S. Industry in World War II ,Washington, DC: National Defense University, August ,McNair Paper 50.

-IHS Global Insight, (2009) “An Evaluation of Maritime Policy in Meeting the Commercial and Security Needs of the United States”.

-IHS Global Insight.(2011)“U.S. Water Transportation Statistical Snapshot”, Maritime Administration, Washington.

-Kagan, Robert.(2011) “The Price of Power,” The Weekly Standard, January 24, available at http://www.weeklystandard.com.

-Krepinevich, Andrew.(1994) “ Keeping Pace With the Military Technological Revolution Issues” in Science and Technology, Summer.

-Lovell, John.(1965) “The Military and Politics in Post-War Korea” In Edward Reynolds Wright ,(Ed.) Korean Politics in Transition, University of Washington Press.

-Maritime Administration, (2007) “A Vision for the 21st Century,” Washington, DC .

-Maritime Administration, (2011) “U.S. Water Transportation Statistical Snapshot”, Washington, DC.

-Mastrogiovanni, Melissa.(2009) The Business of War: Understanding the Military Industrial Complex and How It's Still Used Today, College of DuPage, ESSAI: Vol. 7, Article 33.

-Nunn, Sam.(1993) Domestic Missions for The Armed Forces, Carlisle ,Pa: Strategic Studies Institute, U.S Army War College.

-Peck and Scherer,(1962) The Weapons Acquisition Process, Harvard’s Graduate School of Business Administration.

-Price Waterhouse Coopers, (2009). “Contribution of the American Domestic Maritime Industry to the U.S. Economy,”

-Sea Grant Michigan, (2011)“Great Lakes Jobs: Vital to Our Economy”.

-Sulivan, Gordon and Dubik, James (1994) War in the Information Age, Carlisle Pa: Strategic Studies Institute, U.S Army War College.

-Stewart, Irvin.(1948) Organizing Scientific Research for War: The Administrative History, Boston: MA: Little, Brown.

http://www.archives....entagon-papers/

http://en.wikipedia....of_the_Internet

پی نوشت:

1- Jacques Gansler

2 - ARPANET

3 - Advanced Research Projects Agency Network (ARPANET)

4 - Packet Switching
 

 

محمد یزدان پناه

دانشجوی دکترای روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی

منبع : فارس