یادداشتی بر بیمه برنامه‌های فضایی

[mahdavi3d 14,067]

[center][size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][img]http://gallery.military.ir/albums/userpics/10198/start-fail.jpg[/img][/font][/size][/center]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]رشته بیمه فضایی و پرتابگر در جهان بیش از نیم قرن سابقه دارد. اولین بیمه‌نامه فضایی، در سال 1965 برای ماهواره اینتلست-1 نوشته شد که اولین ماهواره ارتباطی تجاری در مدار ثابت زمینی یا ژئو بود. همچنین اولین بیمه عمر فضانوردان، در سال 1969، برای سرنشینان ماموریت آپولوی-11 توسط شرکت بیمه گریک نوشته شد. طی این مدت و در نتیجه تلاش و تعاملی که فعالان حوزه هوافضا و کارگزاران و بیمه‌گران با یکدیگر داشته‌اند، بیمه‌نامه‌های متعددی در این حوزه تهیه و استفاده شده است. با مرور زمان و همگام با افزایش تجارب، این رشته از بیمه نیز تا اندازه‌ای پخته‌تر شده و پوشش‌های مطمئن و مطلوب‌تری را ارائه می‌کند.

برنامه‌های فضایی و بویژه پروژه‌های پرتاب، یکی از خطرزا(ریسکی)ترین حوزه‌های مهندسی هستند. در سال‌های اخیر سالیانه بین 60 تا 80 پرتاب فضایی در سطح جهان انجام می‌شود که به‌وسیله آنها در حدود 300 ماهواره و فضاپیما در مدار زمین قرا‌ر گرفته یا راهی اعماق فضا می‌شوند. در حدود 5 درصد از این پرتاب‌ها معمولا به موفقیت کامل نمی‌رسند و یا کامل از دست می‌روند. بنابراین احتمال خطر حداکثر پنج درصدی یک برنامه پرتاب را تهدید می‌کند که در نوع خود احتمال بالایی به حساب می‌آید. پنج درصد احتمال شکست برای یک برنامه مهندسی، درصد قابل توجهی است. در اینجا شایسته است که این عدد پنج درصد، از دهه 80 میلادی قرن گذشته به این سو تقریبا یک ثبات را تجربه کرده است. قبل از آن این مقدار بیشتر بود و در ده سال اول آغاز پرتاب‌های فضایی نرخ عدم موفقیت حتی به 70 درصد هم می‌رسید.[/font][/size]

[center][size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][img]http://gallery.military.ir/albums/userpics/10198/Orbital_launches_by_year.jpg[/img][/font][/size][/center]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]از طرف دیگر «شدت تاثیر» این «احتمال» نیز بالاست. ضرر شکست پرتاب در یک پرتابگر تجاری بزرگ از حدود چند صد میلیون دلار یا حتی میلیارد دلار است. پیامدهای چنین شکستی علاوه بر ضرر هنگفت مالی، به ایجاد مشکلات سیاسی و به خطر افتادن بازارهای آتی آن سامانه پرتاب و شرکت پرتابگر نیز منجر می‌شود. بازار پرتاب‌های فضایی، یک بازار بسیار پیچیده و حساس است. کاملا قابل تصور است که شکست در یک پرتاب، تا چه اندازه دیدگاه منفی در ذهن صاحبان و سازندگان ماهواره‌های آینده برای استفاده از آن پرتابگر ایجاد می‌کند و به چه مقدار رقبا را در بازار تقویت می‌کند. این بازار، بازاری خدماتی و محدود است، اما با رقم‌های نجومی که قواعد بشدت خاص خود را دارد.

همچنین بروز هرگونه اشکال در پرتاب، معمولا غیر قابل تعمیر و بازیابی است؛ موضوعی که در دیگر برنامه‌های مهندسی قدری متفاوت است و امکان جبران بیشتری وجود دارد. این موضوع منحصر به فرد، ریسک بیمه‌ای را افزایش می‌دهد.
همانطور که اشاره شد، پروژه‌های پرتاب ریسکی هستند و ریسک هم از برهمکنش دو مولفه «احتمال» و «شدت تاثیر» حاصل می‌شود. همچنین اشاره شد در برنامه‌های فضایی، هم «احتمال» خطر و هم «شدت تاثیر» به نسبت میانگین حوزه‌های دیگر بالاست.

بیمه چیزی نیست جز «انتقال ریسک»؛ یعنی بیمه‌گذار (شرکت پرتابگر یا صاحب ماهواره) با استفاده از ساز و کار بیمه، ریسک خود را به بیمه‌گر (شرکت بیمه) منتقل می‌کند. بنابراین شرکت بیمه با یک ریسک نسبتا بزرگ مواجه است که سازوکار تصمیم‌گیری خاص خود را می‌طلبد. تنها حدود 20 شرکت بیمه‌ای در سراسر جهان وجود دارد که تجربه پوشش برنامه‌های فضایی را داشته‌اند؛ که البته بیشتر آنها با استفاده از قرارداد‌های «بیمه اتکایی»، ریسک را با دیگر شرکت‌ها و موسسات سرمایه‌گذار بیمه‌ای تقسیم می‌کنند.
بیمه‌ فضایی، اغلب برنامه‌های تجاری را پوشش می‌دهد. یعنی بیشتر ماهواره‌های مخابراتی مستقر در مدار ثابت زمینی و سامانه‌های پرتاب آنها تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. البته این بدان معنا نیست که برنامه‌های غیر تجاری تحت پوشش قرار نمی گیرند.


[b]ارتباط انواع بیمه‌ها پوشش مراحل مختلف پرتاب[/b]
بیمه‌های بازگانی به چهار بخش اصلی ذیل تقسیم می‌شوند:
1-بیمه‌های مسئولیت
2-بیمه‌های اموال
3-بیمه‌های زیان مالی
4-بیمه‌های اشخاص

انواع بیمه و بیمه‌نامه‌های معروف مانند: باربری، آتش‌سوزی، اتومبیل، مسئولیت‌های حرفه‌ای، درمان و... به نوعی زیرشاخه‌ای از یکی از موارد چهارگانه فوق به حساب می‌آید. موضوع ماهواره و پرتابگر، با سه مورد اول از موارد فوق یعنی: مسئولیت، اموال و زیان مالی می‌تواند در ارتباط مستقیم قرار یرد.
هر جا که عملیات ساخت، آزمایش یا یکپارچه‌سازی (مونتاژ) مطرح باشد، اغلب بیمه‌های مهندسی (شاخه‌ای از بیمه اموال) می‌تواند مورد استفاده قرار گیرند. در هر مرحله که عملیات نگهداری یا یا حمل و نقل یا خدمات‌دهی مطرح باشد، بیمه باربری (شاخه‌ای از بیمه اموال) مطرح می‌شود. خطر سقوط مراحل و اجرام متصل به موشک پرتابگر، و آسیبی که به اشخاص ثالث ممکن است وارد آید، خطری همیشگی و مصرح در قوانین استفاده صلح آمیز از فضا است. این مورد خاص با بیمه مسئولیت مورد پوشش قرار می‌گیرد که البته در مورد سامانه‌های فضایی، بحثی پیچیده به حساب می‌آید.[/font][/size]
[center]
[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][img]http://gallery.military.ir/albums/userpics/10198/87648676841.jpg[/img][/font][/size][/center]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]در ادبیات عمومی بیمه فضایی، این بیمه به چهار دسته تقسیم‌بندی می‌شود:
1-بییمه پیش از پرتاب
2-بیمه پرتاب
3-بیمه «در مدار»
4- بیمه عمر ماهواره

جدول فوق‌الذکر در واقع به نوعی شرح جزئی‌تری از موارد چهارگانه بالا بود.
بیمه پرتاب از لحظه روشن شدن موتورهای موشک پرتابگر تا سه الی پنج سال پس از استقرار ماهواره در مدار را شامل می‌شود. اما امروزه بیمه پرتاب (در پرتاب‌های تجاری) تا 180 روز پس از تزریق در مدار نیز دیده شده است.
بعد از آن نوبت به بیمه عمر ماهواره می‌رسد. بیمه عمر ماهواره معمولا پس از تحویل‌دهی سالم و موفق ماهواره به کاربر به صورت قرار‌دادهای یک ساله به امضا می‌رسد. بیمه عمر ماهواره ارتباطی با بیمه‌های قبلی ندارد و امتداد آنها به حساب نمی‌آید. عملیات پرتاب، یک عملیات با ریسک بالاست، در حالی که عملیات ماهواره در مدار پس از تثبیت، ریسک کمتری دارد. بنابراین بیمه‌گرها مایلند این بیمه‌نامه‌های پرتاب، در مدار و بیمه عمر ماهواره را در قالب یک بسته عرضه کنند.
افراد و گروه‌های مختلفی در یک عملیات پرتاب فضایی نقش‌آفرین هستند که به سه گروه اصلی ذیل تقسیم می‌شوند:
1-مالک یا سفارش دهنده ماهواره (که معمولا بهره‌بردار نهایی هم هست)
2-سازنده ماهواره
3-پرتابگر

بیمه ماهواره تا قبل از تحویل به پرتاب، بر عهده سازنده ماهواره است. بیمه از زمان تحویل به پرتاب تا زمان صحه‌گذاری عملیات پرتاب در مدار بر عهده شرکت پرتاب کننده است و بیمه ماهواره در طول مدت خدمات‌رسانی نیز بر عهده مالک یا سرمایه‌گذار است. البته مسلم است که در برنامه‌های تجاری در نهایت کل هزینه حق بیمه بر عهده سرمایه‌گذار به عنوان بخشی از هزینه‌های پروژه تحمیل می‌شود؛ اما نکته مهم اینجاست که یک مورد را نمی‌توان دو بار یا از جانب دو بیمه‌گذار بیمه کرد.[/font][/size]


[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][b]راهکارهای پرتابگرهای نوپا برای انتقال ریسک از طریق بیمه[/b]
همان‌طور که نشان داده شد، میزان ریسک پرتاب‌های فضایی مقدار بالا و قابل توجهی است. از طرف دیگر میزان سرمایه درگیر در چنین برنامه‌ای هم بالاست. بنابراین و به دلیل شواهد و قراین موجود در بازار جهانی پرتاب‌های فضایی، بیمه‌گران به طور معمول تمایل چندانی برای حضور در بازار بیمه سامانه‌های پرتاب امتحان پس‌نداده و نوپا ندارند. از طرف دیگر شرکت‌های بیمه‌گر معمولا مایل به ایجاد پوشش برای تعداد محدود پرتاب‌ها نیستند. یک شرکت بیمه در حالتی به سوددهی می‌رسد که تعداد مشخصی از پرتاب‌ها را در سبد پوشش خود داشته باشد. سالی یک، دو یا سه پرتاب (آن هم در مقیاس کوچک) جذابیت تجاری برای شرکت بیمه ایجاد نمی کند.
بنابراین، راه حل حضور شرکت‌های بیمه برای ایجاد پوشش بیمه‌ای پرتاب‌های فضایی چیست؟ مجموعه‌های پرتابگر ماهواره ، معمولا کارخانجات و تاسیساتی بسیار بزرگ هستند. تجمیع کلیه نیازمندی‌های بیمه‌ای این مجموعه‌ها در نزد یک بیمه‌گر مشخص، زمینه خوبی را برای ایجاد پوشش بیمه‌ای و همکاری در زمینه عملیات پرتاب ایجاد می کند. به بیان واضحتر، بیمه‌گر در قدم اول تمایلی به ایجاد پوشش بیمه‌ای برای عملیات پر رسیکی مثل پرتاب ماهواره ندارد؛ اما اگر با مجموعه‌ای سروکار داشته باشد که پرداخت سالیانه خوبی را از محل سایر پوشش‌های بیمه‌ای نظیر آتش‌سوزی، مسئولیت، مهندسی، اموال و افراد پرداخت می‌کند؛ قطعا نمی‌تواند در زمینه ایجاد پوشش بیمه‌ای برای پرتاب بی‌تفاوت باشد.[/font][/size]
[center]
[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][img]http://gallery.military.ir/albums/userpics/10198/FtoL11.jpg[/img][/font][/size][/center]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]اما همواره ملاحظاتی هم در زمینه پوشش بیمه‌ای برای پرتاب وجود دارد که شامل موارد ذیل می‌شود:
1- بیمه عملیاتی مانند پرتاب فضایی، نیازمند یک شرکت بیمه توانمند و با پشتوانه است. هر شرکت بیمه‌ای، به صرف ادعا و تمایل یا حتی حوزه تخصص، نمی‌تواند از پس تامین خسارت در این حوزه برآید. البته باید مد نظر داشت که در چنین مواردی بیمه‌ها معمولا از سازوکار اتکایی بهره می‌برند. بیمه‌ای می‌تواند در پروژه‌ای مانند پرتاب فضایی حضور داشته باشد که از ذخایر فنی و پشتوانه‌ای غنی برخوردار باشد و سابقه حضور در برنامه‌هایی مانند: بیمه هواپیمای مسافربری، پروژه‌های عظیم نفتی و دریایی و... را داشته باشد.

2- بیمه‌گر باید برای پوشش بیمه‌ای به محل عملیات و سامانه‌ها دسترسی داشته باشد. بویژه در بیمه‌های مهندسی و اموال، ضرورت دارد که بیمه‌گر از ریز اطلاعات دقیق سامانه‌ها و همچنین عملیات مطلع باشد. این موضوع می‌تواند ریسک امنیتی ایجاد کند. بیمه‌گر همچنین حق دارد قبل از عقد قرارداد از سابقه عملیاتی سامانه بخوبی مطلع شود. در صورت ارائه هرگونه اطلاعات نادرست یا غیرشفاف به بیمه‌گر، وی می‌تواند بر اساس اصل «حد اعلای حسن نیت» در هنگام خسارت از هرگونه جبران شانه خالی کند.

3- موضوع «فرانشیز» در بیمه پرتاب‌های فضایی، بویژه برای پرتابگرهای نوپا غیرقابل اجتناب است. مشخص است که حق بیمه نیز بالا خواهد بود.

موضوع «بیمه پرتاب» در کشورهای نوظهور عرصه فضایی که مراحل اولیه توسعه را پشت سر می‌گذارند، یک موضوع بسیار مهم و البته پیچیده به حساب می آید. در این کشورها معمولا اولین بار است که کشور با چنین حوزه‌ای از خدمات بیمه‌ای سر و کار پیدا می‌کند و هیچ‌گونه سابقه‌ای از پروژه مشابهی در این زمینه وجود ندارد. حتی سابقه دریافت خدمات خارجی پرتاب که شامل بیمه شود، هم معمولا وجود ندارد. از طرف دیگر بازار بیمه در ایران، بازار خاصی است. با وجود فعالیت 24 شرکت بیمه‌ای در ایران، بیش از 70 درصد بازار بیمه و همچنین ذخایر در اختیار یک شرکت (بیمه ایران) قرار دارد و بسیاری از بیمه‌های دیگر نیز با اتکا به بیمه ایران وارد پروژه‌های بزرگ می‌شوند. بسیاری از شرکت‌هایی که به صورت تخصصی در زمینه بیمه‌های هوایی فعال هستند، تا بیش از 95 درصد به ذخایر اتکایی بیمه ایران وابسته هستند.
از طرف دیگر مباحث مربوط به عملیات‌ها و سخت‌افزار پرتاب در حوزه بازار این کشورها هنوز تجربه نشده و تعریف نشده است. در بیمه‌های رایج مهندسی و اموال، عملیات‌هایی چون: نصب تجهیزات، عدم‌النفع ناشی از شکست ماشین‌آلات، تجهیزات الکترونیکی، بویلر و مخازن تحت فشار و... برای برنامه‌های بزرگی چون: سدسازی، راه‌سازی، سکو‌های دریایی، بنادر، پل‌سازی و... تجربه شده و قرارداد‌های مشخصی دارد. به علاوه کارشناسان مشخص بیمه‌ای هم در این زمینه تربیت شده‌اند. اما این ترم‌ها در حوزه پرتاب فضایی ناشناخته و تعریف‌نشده است. تعاریف و دسته بندی های مطابق با برنامه فضایی باید به تصویب بیمه مرکزی هر کشوری برسد.

تالیف: محسن علوی
ماهنامه صنایع هوافضا - شماره 95 - بهمن 92 -صفحات 36 الی 39[/font][/size]


[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][b]تاپیک مرتبط:[/b][/font][/size]
[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][url="http://www.military.ir/forums/topic/24611-%D9%81%D8%B6%D8%A7-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C-%D9%86%D9%87-%D9%81%D9%82%D8%B7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C/"][b]فضا صنعتی نه فقط برای نام‌آوری[/b][/url][/font][/size]

[mahdavi3d 14,067]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]یک عنوان فارسی دیگر با عنوان [b][url="http://www.irc.ac.ir/articles/index.php?article=290"]مخاطرات سفر به فضا (دورنمای بیمه در زمینه فضا)[/url] [/b]نیز در سایت پژوهشکده بیمه یافت شد که متن کامل آن به صورت فایل پی‌دی‌اف در پیوست و در سایت پژوهشکده قابل دریافت است.[/font][/size]
[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]محوریت آن بر نقش بیمه در گردشگری فضایی قرار دارد.[/font][/size]

[ESIBANDARI 358]

[color=#0000ff][b]بیمه کوثر[/b][/color] که سهامدارانش تمامای نیروهای مسلح هستند ( سپاه . ارتش . وزارت دفاع . ستاد مشترک . نیروی انتظامی) تنها بیمه کشور هستش که برنامه های فضایی رو بیمه میکنه
[color=#ff0000][b]شنیدم آخرین ماهواره بر [/b][/color][color=#008000][b][size=5]هند [/size][/b][/color][color=#ff0000][b]رو بیمه کوثر تحت پوشش قرار داده بود[/b][/color]
. این افتخار بزرگیه اگه صحت داشته باشه .

[mahdavi3d 14,067]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][quote]شنیدم آخرین ماهواره بر هند رو بیمه کوثر تحت پوشش قرار داده بود[/quote]منبع؟[/font][/size]
[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]یک مقدار عجیب به نظر می‌رسد که هند پرتابگرش را از طریق شرکتی که مدیر عاملش تازه [url="http://www.irc.ac.ir/news/show_news.php?pos=522"]در سال 92 اعلام کرده که در آینده نزدیک می‌خواهد بیمه پرتاب ماهواره ارائه کند[/url]، بیمه کرده باشد.[/font][/size]

[Goebbels 38,204]

بیمه اینا بر چه اساسه؟ شتر؟ ! ! !

[mahdavi3d 14,067]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]تنها خبر قابل توجهی که در مورد بیمه پرتابگرهای هندی پیدا کردم، خبری هست مربوط به سال 2010 که پس از شکست اول پرتاب راکت GSLV در آن سال، به نقل از مقامات ایسرو توضیح داده که پرتابگر بیمه نبوده. هزینه بیمه در چنین پروژه‌هایی 40 درصد ارزش پروژه است. (آن پرتاب GSLV که شکست خورد، 77 میلیون دلار می‌ارزید).[/font][/size]
http://www.meinsurancereview.com/News/View-NewsLetter-Article/id/11431/Type/eDaily/India-Insurance-for-rocket-launches-deemed-too-expensive-