تاریخچه خمپاره انداز تاریخچه خمپاره انداز ( Mortar History)

[irani 2]

خمپاره انداز در واقع یک توپ سرپر است که گلوله ها را با سرعت های پایین و در مسیرهای بالستیک با انحنای زیاد به فواصل نزدیک پرتاب می کند و طول لوله آن 15 با از کالیبرش کمتر است. در مقابل خمپاره اندازها، می توان به برادران بزرگتر آنها یعنی هویتزرها و توپخانه های صحرایی اشاره کرد که دارای سرعت بیشتر، برد بالاتر و مسیر پروازی با انحنای کمتری هستند. یک خمپاره انداز معمولا از یک لوله تشکیل شده که گلوله به داخل آن رها می شود و پس از برخورد با سوزن آتش، باعث انفجار مواد پیشران شده و گلوله تشکیل می شود. در قرن 19 در اوایل قرن 20 از خمپاره اندازهای ثابتی استفاده می شد که کالیبر آنها گاه به یک متر می رسید. البته از یک خمپاره انداز حتی می توان برای شلیک گلوله های ویژه آتش بازی و گلوله های دودزا نیز استفاده کرد

[Aseptron 7]

یه بنده خدا میگفت حرکت گلوله خمپاره تیر قائم هست نه تیر منحنی !
کسی میتونه توضیح بده ؟

[MR9 114,543]

بسم ا...

 

اعلیحضرت .... خمپاره انداز .....!!!

 

 

 

تاریخ جنگ  در دوران معاصر ، بخصوص پس از کشف باروت و سلاح های آتشین ، تسلیحات ساده و در عین حال کاربردی را بخود دیده که چندان در افق دید تحلیلگران صحنه نبرد قرار نگرفته است . در میان این نوع سلاح ها ، خمپاره انداز یکی از قدیمی ترین و در عین حال موثرترین سلاح های موجود در سازمان رزمی ارتشهاست که، ساده ترین آنها نیز بشمار میرود ، چرا که تنها از چند قطعه شامل قنداق ، لوله ، دو پایه و سامانه های هدایت تشکیل شده و صد البته قدرت آتش بسیار بالایی را در اختیار واحدهای پیاده نظام ، در غیاب توپخانه نیمه سنگین و سنگین قرار میدهد . این سلاح از نخستین سالهای حضور خود در میادین نبرد ( جنگ اول جهانی) تا کنون ، بیشتر از یکصد سال است که  در سازمان رزم ارتشها ، با کمترین حاشیه ، حضور داشته و علیرغم ظاهر شدن تسلیحات جدیدی نظیر جنگنده های جت ، سلاح های خودکار ، مسلسل های سنگین ، راکت اندازهای چندگانه ، موشکهای کروز ، بالستیک و حتی  سلاح های هسته ای ، همچنان جایگاه خود را در میان تسلیحات استاندارد واحدهای رزمی حفظ نموده است .

 

با این حال و علیرغم ثبت این آمار که حدود 50درصد تلفات انسانی میدان های جنگ ، بر اثر آتش این سلاح اتفاق می افتد ، هنوز جایگاه این سلاح ، آن طور که باید و شاید مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است . خمپاره اندازها در عین سادگی طبقه بندی متنوعی را بخود می بینند ، چنانکه می توان نمونه های  خان دار ، بدون خان ، قابل بارگذاری از دهانه یا از انتهای لوله ، کششی و خودکششی ، خودکار یا دستی و همچنین طیف ترکیبی  خمپاره انداز- هویتزر ( مثل خمپاره انداز های سری " نونا" )  را نام برد . با این حال ، تمامی این طیف های نامبرده در چند عامل صفت مشترکی را بخود می بییند ، به این معنی که همه این سلاح ها ، منحنی زن هستند وسرعت  شلیک سریع تری نسبت به هویتزرها دارند . در مجموع ، توصیف گونه های مختلف ، زیرگونه ها و همچنین نمونه های خاص نیازمند یک بررسی جداگانه ای است ، ولی دراین مقاله ، بررسی نقش این سلاح در درگیری های اوکراین از سال 2014 و سپس عملکرد آنها در نبرد برای کنترل منطقه دونباس از سوی طرفین درگیری  دنبال می شود .

 

از یک نظر ، طراحی و تولید یک خمپاره انداز نه تنها به هزینه های آنچنانی برای تهیه آلیاژهای خاص یا سامانه های الکترونیکی پیچیده نیازی ندارد ، بلکه تا حد امکان ، یک جنگ افزار متحرک محسوب می شود تا جایی که  خمپاره اندازهای کالیبرکوچک  را می توان براحتی در خودروهای مناسب  نظیر خودروهای نیمه سنگین تجاری یا پیکاپ های چهار چرخ متحرک ( تکنیکال ) نصب و مورد استفاده قرار داد .

 

 

علاوه بر این ، این نوع جنگ افزار ، در فواصل نزدیک و بسیار نزدیک ، از روی زمین یا ساختمانها  قابلیت کاربرد دارد و مهمتر از همه ، قدرت تحرکی که بعنوان یک سلاح پشتیبانی آتش در اختیار عناصر پیاده نظام قرار میدهد در کنار نرخ آتش بسیار مطلوب ( 10 تا 15 تیر در دقیقه برای نمونه های دستی و تا 120 تیر در دقیقه برای نمونه های خودکار ) باعث شد تا به تقریب به یک سلاح بدون رقیب تبدیل گردد .

 

 

در این میان ، این سلاح ها ، امکان غافلگیری توسط دشمن را به حداقل ممکن کاهش داده اند ، به این معنی که یک خدمه مجرب می تواند در یک بازه زمانی بسیار کوتاه ( بین 2 تا 5 دقیقه )  عملا بدون آنکه به دشمن فرصت دهد تا امکان شناسایی موضع خمپاره انداز خودی رابدست آورد ، مبادرت به آتش کرده و سپس موقعیت استقرار خود را تغییر دهند . بعنوان مثال ، یک جوخه خمپاره انداز این امکان را دارد که بدون هیچ سروصدایی از پشت موانع آبی ، جنگلی یا مصنوعی ، مبادرت به  شلیک 10 تا 15 گلوله بسوی یک هدف خاص نماید و سپس بدون نگرانی از پاسخ دشمن ، بسرعت قبضه خمپاره انداز را جمع کرده و به نقطه بعدی یا ایمن حرکت کنند .

 

 

کل این فرآیند شاید در حدود 10 دقیقه ( 600 ثانیه ) قابل انجام بوده  ، بطوریکه قبل از اصابت آخرین گلوله شلیک شده بسمت هدف ، می توان کل قبضه خمپاره انداز را جمع نموده و از موضع مزبور خارج شد . چنین قابلیتی حتی برای هویتزرهای کششی نیز وجود ندارد و جنگ افزارهایی نظیر 2اس1ام-یک یا بی ام -21 توان شلیک بسوی اهدافی کمتر از 4 کیلومتر را ندارند ، در حالی که راکت انداز گراد ، به محض نخستین شلیک ، موقعیت استقرار خود را افشاء می کند و این پتانسیل وارد کردن ضربه متقابل را در اختیار طرف مقابل خواهد گذاشت .

 

 

در این میان ممکن است سئوالی ایجاد شود که نمونه سلاح های بهتری نظیر خمپاره انداز/ هویتزر نونا (Nona) برای برآورده نمودن چنین نیازهایی وجود دارد ، چنانکه  امکان مین ریزی در فاصله 500 متری از محل استقرار را به خدمه خود می دهد ، اما این نکته می بایست مورد توجه قرار گیرد که  با هزینه ساخت یک قبضه نونا ، چند خمپاره انداز ساده تر میتوان تولید کرد؟ و البته استفاده کاربردی تری را نیز از آن برد ، در عین اینکه امکان صرفه جویی در هزینه های تعمیر و نگهداری نیز بوجود می آید ، باعث میشود تا کمی بیشتری در این حوزه تامل شود .

 

با تمام این مسائل ، در دونباس اتفاقات قابل توجهی رخ داد که هنوز مشخص نیست توسط کدام یکی از دوطرف استفاده شده ، بدین صورت که یک قبضه  خمپاره انداز 2بی9 در پشت یک کامیون حمل زباله قرار داده شد که اگر از بوی تعفن کامیون صرف نظر بشود ، یک سلاح مرگبار بشمار رفت . درواقع بدنه ماشین حمل زباله بسیار مستحکم بود تا بتواند ضمن تحمل وزن سلاح و نیروی لگد ناشی از شلیک ، دربرابر مهمات کالیبر کوچک و ترکش های سبک مقاومت نماید .

 

 

این نوع ابتکارها از سال 2015 بتدریج در دونباس دیده شد و هر دوطرف ، چنین ابتکاراتی را بر علیه هم استفاده می نمودند . بااین حال ، خمپاره اندازها ، و نه حتی کالیبر 120 م.م بلکه نمونه های سبکتر مثل گونه های 82 م.م  اگر در یک خودروی واگن استیشن نصب شود ، می تواند به یک دردسر جدی تبدیل گردد . بعنوان مثال برای نمونه 2بی14 با برد 3 تا 4 کیلومتر و وزن کلی 42 کیلوگرم ، امکان غافلگیر کردن دشمن بخوبی فراهم می گردد .

 

اما در صحنه نبرد اوکراین ( 2022 ) به احتمال زیاد در آینده نزدیک ، خمپاره اندازها نقش بسیار مهمی را ایفا خواهند نمود ، بعنوان مثال شلیک مین به سوی شهرکهای مسکونی یا اجرای عملیات علیه زیرساختهای حیاتی نظیر مخازن ذخیره سوخت ، همانطور که در منطقه بلگوورد تجربه شد و انبارهای نفت این شهر با خمپاره هدف قرار داده شد ، همگی از نقش مهم این سلاح یاد خواهد کرد . در حوزه مین ریزی ، کاربرد خمپاره اندازهای 120 م.م خطر بسیار جدی تری را در حال حاضر ایجاد می کند ، بااین حال سناریوی فوق الذکر ، تنها پس از اعلام آتش بس در خطوط مقدم امکان وقوع خواهد داشت ، چرا که ارتش اوکراین با استفاده از راکتهای گراد مشغول تخریب زیرساختهای حیاتی مناطق مرزی روسیه است . در واقع ، برای فعالیتهای خرابکارانه ، خمپاره انداز 120 م.م با حداکثر برد 8 تا 9 کیلومتر و دقت دایره ای حدود 140 متر ، تنها با شلیک تعداد قابل توجهی خمپاره امکان تاثیر گذاری را می توان  بدست آورد ، ضمن اینکه مین ریزی با استفاده از خمپاره اندازها ، راه حل بسیار ارزان تری برای ایجاد خسارتهای به نسبت دائمی به نظرمی آید ولی تنها ایرادی که میتوان به این روش گرفت ، تعداد محدود مین هایی است که میتوان آنها را بسمت هدف در یک مدت زمان کوتاه روانه نمود .

 

 

با این حال ، فناوری این مشکل را تاحدودی برطرف نمود ، چنانکه شرکتهای آمرکایی ، یک کیت هدایت دقیق را که میتوان آن را به پرتابه های متعارف اضافه نمود ، ابداع نموده اند که به لطف آن ، خمپاره های کُند ذهن!!!!! قدیمی به  پرتابه های هوشمند جدید تبدیل میشود . این مهمات که با شناسه xm395شناخته میشود ، با استفاده از سامانه GPS دقت دایره ای حدود 5 تا 10 متر را بدست آورده که این ویژگی برای مهمات خمپاره انداز یک موفقیت جادویی به نظر می آید . اما مشکل اینجاست که قیمت این فناوری نیز بسیار جادوئی است تا جایی که هزینه یک خمپاره انداز 120 م.م مجهز به این فناوری حدود 10 هزار دلار است ، ولی این امکان به خدمه داده می شود که به جای شلیک 8 تا 10 تیر ، تنها با شلیک 1تا2 تیر همان نتیجه را ثبت کنند .

پی نوشت :

1- استفاده از مطالب برگردان شده به پارسی درانجمن میلیتاری،براساس قاعده " رعایت اخلاق علمی" منوط به ذکر دقیق منبع است.امیدواریم مدعیان رعایت اخلاق ( بخصوص رسانه های مدعی ارزشمداری )  بدون احساس شرمندگی از رفرنس قرار گرفتن بزرگترین مرجع مباحث نظامی در ایران ، از مطالب استفاده نمایند.

منبع