سوریه و همسایگان این کشور: ابعاد منطقه‌ای منازعه

[MR9 114,553]

■بررسی تأثیر منازعه سوریه بر کشورهای همسایه■
جنگ منطقه‌ای؟
در جریان نشست اول کارگاه، شرکت کنندگان به بررسی تأثیر منازعه سوریه بر کشورهای همسایه پرداختند. این موضوع مورد اشاره قرار گرفت که با اینکه مباحثات گسترده‌ای درباره تأثیرات اجتماعی اقتصادی پناه‌جویان سوری، به ویژه در لبنان و اردن، صورت گرفته است، اما بسیاری از ابعاد منطقه‌ای منازعه هنوز به خوبی درک نگردیده‌اند.

■جنگ سرد میان ایران و عربستان سعودی■
نشست با مروری بر شرایط ژئوپولتیکی منطقه آغاز گردید. استدلال یکی از شرکت کنندگان این بود که نزاع در سوریه در دوره‌ای رخ داده که نظم منطقه‌ای در حال تغییر است و دوران «صلح آمریکایی» به پایان رسیده است. تصمیم آمریکا مبنی بر عدم دخالت پس از کاربرد سلاح شیمیایی در سوریه در آگوست ۲۰۱۲ موید عقب نشینی آمریکاست. همچنین، یک جنگ سرد میان ایران و عربستان سعودی شکل گرفته است، اما گفته شد که نباید یک نگاه دو قطبی نسبت به وضعیت داشت زیرا وضعیت در واقع یک وضعیت چند قطبی است و دیگر بازیگران مانند ترکیه و قطر نیز از جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای برخوردارند. به علاوه، چند شرکت کننده هم به اهمیت فزاینده و منطقه‌ای هویت فرقه‌ای اشاره کردند که به یکی از اشکال اصلی بسیج سیاسی نیروها تبدیل گردیده است.

■نزاع در سوریه و شکاف‌های سیاسی و فرقه‌ای■
در ارتباط با «سرریز» منازعه از سوریه به کشورهای همسایه، چند شرکت کننده تاکید کردند که سوریه خشونت صادر نمی‌کند، اما این نزاع جاری در سوریه است که شکاف‌های سیاسی و فرقه‌ای موجود در منطقه را تشدید می‌نماید.

■آیا لبنان در مسیر حرکت به سمت جنگ داخلی است؟ ■
لبنان
شرکت کنندگان به بحث درباره این موضوع پرداختند که آیا لبنان در مسیر حرکت به سمت جنگ داخلی است یا نه. با اینکه همه موافق بودند که اکثر جناح‌ها و گروه‌ها در لبنان نمی‌خواهند نزاع میانشان به درون کشور کشیده شود، اما با این وجود فشارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عظیمی بر روی لبنان قرار گرفته است. فقدان یک دولت در طول ۱۰ ماه گذشته [تشکیل یک دولت جدید در تاریخ ۱۵ فوریه ۲۰۱۴ بعد از زمان برگزاری این نشست] و دوره تصدی پارلمان به معنای این است که مشروعیت دولتی لبنان در یک برهه زمانی حساس در حال از بین رفتن است. سرویس‌های امنیتی پیامدهای ناکامی‌های سیاسی را متحمل گردیده‌اند و خطر بروز تنش با گذشت زمان وجود دارد.

■ شیعیان لبنان از تهدیدات موجود در هراسند■
یک شرکت کننده استدلال نمود که شماری از رویدادها می‌توانند باعث این شوند که جناح‌های سیاسی در لبنان کنترل وضعیت امنیتی را از دست بدهند. برای مثال، انفجار یک اتومبیل بمب گذاری شده در نماز جمعه که به مرگ ۲۰۰ نمازگزار شیعه منجر شود می‌تواند باعث این شود که حزب‌الله نتواند مانع اقدامات تلافی‌جویانه توسط طرفدارانش شود. این موضوع مطرح گردید که شیعیان لبنان از تهدیدات موجود در هراسند. عرسل نیز یکی از نقاط بالقوه حساس محسوب می‌شود. عرسل ناحیه سنی نشین لبنان در مرز سوریه است که در شمال دره بقاع واقع شده است، یعنی جایی که اکثریت شیعه از حزب‌الله حمایت می‌کنند. عرسل میزبان شمار زیادی از پناه‌جویان سوری است و جنگجویان شورشی نیز مکرراً از مرز عبور کرده و وارد این منطقه می‌شوند و همین امر باعث شده ارتش سوریه حملاتی به این منطقه داشته باشد. تاکنون حزب‌الله وظیفه پرداختن به این منطقه حساس را به نیروهای امنیتی لبنان واگذار نموده است، اما اگر تهدیدات بزرگ‌تری استنباط شوند وضعیت می‌تواند دست‌خوش تغییر شود.

■اردن با تهدیدات مشابهی نسبت به ثبات سیاسی مواجه نیست■
اردن
شرکت کنندگان در این زمینه توافق داشتند که اردن علی‌رغم فشارهای اجتماعی و اقتصادی ناشی از میزبانی پناه‌جویان با تهدیدات مشابهی نسبت به ثبات سیاسی خویش مواجه نیست. این امر خاطر نشان گردید که اردن با موفقیت از یک رویکرد «امنیت نرم» جهت مهار اعتراضات خیابانی استفاده نموده و نهضت اصلاحات در این کشور مهار گردیده است. وضعیت سوریه همچنین باعث تعدیل نهضت اعتراضی شده و ترس از بی‌ثباتی را به همراه داشته است. با این وجود، یک وضعیت سیاسی دو قطبی در قبال مسئله سوریه مشاهده می‌شود و اردنی‌های کرانه شرقی که پایگاه مردمی حکومت را تشکیل داده و بر بوروکراسی دولتی حاکم هستند علی‌رغم فشارها از طرف متحدان اردن در منطقه خلیج [فارس] تمایلی ندارند در سوریه درگیر شوند.

■نگرانی‌های عمده اسرائیل■
اسرائیل
یکی از شرکت کنندگان به موضع اسرائیل و نگرانی‌هایش نسبت به نزاع در سوریه اشاره نمود. نظر این شرکت کننده این بود که اسرائیل از هیچ‌یک از طرفین درگیر حمایت نمی‌کند اما با فرصت‌هایی روبرو گردیده است احتمال تضعیف ایران و حزب‌الله و ارتقای همکاری بی سر و صدا با عربستان سعودی و کشورهای منطقه خلیج [فارس] از جمله این فرصت‌ها هستند. نگرانی‌های عمده اسرائیل عبارتند از جلوگیری از افتادن سلاح‌های استراتژیک در دستان حزب‌الله یا اسلام‌گرایان افراطی، و تهدیدات گروه‌های اسلام‌گرای افراطی که در امتداد مرزهایش (با غزه، صحرای سینا و بلندی‌های جولان) تکثیر یافته‌اند.

■ فشار بر زیرساخت‌ها و اقتصاد ترکیه با افزایش پناه‌جویان سوری■
ترکیه
یک شرکت کننده دیگر چهار زمینه اصلی را تشریح نمود که در آن‌ها ترکیه با تأثیرات نزاع در سوریه مواجه گردیده است. مورد اول اینکه، تنش‌های جاری میان سنی‌ها و علوی‌ها در پی حضور پناه‌جویان سوری و بمب گذاری‌هایی که در ماه می ۲۰۱۳ در شهر مرزی ریحانلی انجام گرفتند و به کشته شدن شماری از علوی‌ها منجر گردیدند وخیم‌تر شده است. مورد دوم اینکه، ترکیه تا حدی در سوریه مداخله نظامی مستقیم داشته و در این راستا به شلیک راکت به داخل خاک خود پاسخ داده و اخیراً نیز یکی از واحدهای دولت اسلامی عراق و شام را بمباران نموده است. ترکیه همچنین در حال سرکوب گروه‌های وابسته به القاعده در خاک خود است و این امر هراس از حملات تلافی‌جویانه القاعده را برانگیخته است. مورد سوم اینکه، تعداد زیاد پناه‌جویان سوری در ترکیه باعث فشار آمدن بر زیرساخت‌ها و اقتصاد این کشور گردیده است. مورد آخر اینکه، به خاطر حمایت قاطع دولت ترکیه از مخالفان سوری یک وضعیت سیاسی دو قطبی در داخل ترکیه مشاهده می‌شود.

■عراق قربانی سرریز خشونت‌های سوریه■
عراق
در ارتباط با عراق، شرکت کنندگان خاطرنشان ساختند که عراق از کشوری که به عنوان «صادر کننده» تروریسم نگریسته می‌شود در حال تبدیل شدن به کشوری است که به عنوان قربانی سرریز خشونت‌های سوریه نگریسته می‌شود. همچنین این موضوع بیان گردید که عراق قادر نیست از مرزهای خود در برابر تروریست‌هایی که از سوریه وارد خاک این کشور می‌شوند محافظت نماید. چند شرکت کننده بر اهمیت اقداماتی تاکید ورزیدند که باید در راستای محدود ساختن اثرات بالقوه فاجعه‌بار نزاع سوریه بر منطقه اتخاذ گردند. با این حال، این موضوع نیز مورد استدلال قرار گرفت که نزاع سوریه، به ویژه به خاطر دخالت حزب‌الله، پیشاپیش به یک جنگ منطقه‌ای تبدیل گردیده است.
- پارادایم‌ها و رویکردها
در جریان نشست دوم، شرکت کنندگان درباره مسیر منازعه و تلاش‌های دیپلماتیک بین‌المللی جهت خاتمه دادن به آن را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

■شورش مسلحانه بیش از پیش بر مناطق روستایی ■
مسیر منازعه
این موضوع مطرح گردید که اخیراً روندهایی در راستای تقویت گروه‌های نظامی، به ویژه گروه‌های اسلامی، شکل گرفته‌اند. این بدان معناست که شورش مسلحانه بیش از پیش بر مناطق روستایی متمرکز گردیده است. در ارتباط با جبهه نظامی، برخی شرکت کنندگان این‌گونه استدلال کردند که حکومت نیروهایش را تقویت خواهد کرد تا برخی مناطق را حفظ کند، حال آنکه برخی دیگر معتقد بودند که تندروهای حکومت مایل نیستند از هیچ قسمتی از قلمرو خویش چشم‌پوشی نمایند و به این موضوع اشاره کردند که با اینکه شهر رقه تحت کنترل دولت اسلامی عراق و شام قرار دارد اما حکومت همچنان به کارکنان خویش در آنجا حقوق می‌پردازد.

■تثبیت لیره سوریه به خاطر حمایت‌های فعلی روسیه و ایران■
در ضمن، لیره سوریه نیز به خاطر حمایت‌های فعلی روسیه و ایران از یک سو و تأمین ارز برای شورشیان از طرف عربستان سعودی و قطر از سوی دیگر تثبیت گردیده است. ایران در سال ۲۰۱۳ با ارائه یک خط اعتباری ۷ میلیارد دلاری به سوریه موافقت کرد که از این مبلغ ۳ میلیارد دلار مشخصاً برای تأمین نفت اختصاص یافت. به علاوه، تولید گاز طبیعی نیز در واقع از سال ۲۰۰۹ تاکنون افزایش یافته است (این امر بازتاب دهنده کاربرد گاز طبیعی جهت تولید برق است که هم حکومت و هم مناطق تحت کنترل شورشیان از آن بهره‌مند می‌گردند). یک منبع اظهار داشت که چند گزارش از سوری‌های ساکن ترکیه دریافت نموده است مبنی بر اینکهدولت اسلامی عراق و شام و جبهه النصره به حکومت نفت می‌فروشند. تحریم‌های اتحادیه اروپا بر حکومت سوریه نیز تعدیل گردیده‌اند و استفاده از مبالغ موجود در حساب‌های «کامرشال بانک» سوریه واقع در اتحادیه اروپا جهت خرید برخی کالاهای انسان‌دوستانه مجاز گردیده است.

■وضعیت مالی سوریه نسبتاً خوب است■
علاوه بر این‌ها، با توجه به اینکه تعداد زیادی از مردم سوریه کشور را ترک کرده‌اند و همچنین به خاطر اقدامات انسان‌دوستانه بین‌المللی که در داخل کشور انجام می‌گیرند، حکومت مجبور است کالاهای اولیه کمتری را تأمین نماید. شرکت کنندگان موافق این موضوع بودند که وضعیت مالی حکومت نسبتاً خوب است.

■ تغییر در موضع بازیگران بیرونی درگیر در منازعه■
بازیگران بیرونی
شرکت کنندگان موافق این امر بودند که تغییر ناچیزی در موضع بازیگران بیرونی درگیر در منازعه صورت گرفته است. گفته شد که سعودی‌ها حمایت نظامی خود از شورشیان را از ماه جولای ۲۰۱۳ افزایش داده‌اند، با این حال با توجه به اینکه تعهد ایران و روسیه مبنی بر حمایت از حکومت سوریه بسیار بیشتر از تعهد «دوستان سوریه» مبنی بر حمایت از شورشیان است در نتیجه عدم توازن قدرت همچنان مشاهده می‌شود. به علاوه، تحریم‌ها بر علیه ایران به نظر تأثیر چشمگیری بر سطح حمایت‌های مادی ایران نگذاشته‌اند. استدلال گردید که اعضای گروه «دوستان سوریه»، به جز عربستان سعودی و قطر، اکثراً به وعده‌هایی که به شورشیان داده بودند عمل نکرده‌اند و اینکه اعضای این گروه تمایلی ندارند بیش از این از لحاظ سیاسی در این زمینه سرمایه گذاری کنند. سوریه همچنین در پایین فهرست اولویت‌های این کشورها قرار دارد.

■اولویت‌های ایران و روسیه در سوریه■
در رابطه با اولویت‌های ایران و روسیه در سوریه اختلافاتی وجود داشت. استدلال برخی شرکت کنندگان این بود که اولویت هر دو کشور حفظ نهادهای دولتی در سوریه است و محاسبه آن‌ها تاکنون این بوده است که بدون «اسد» چنین چیزی امکان پذیر نیست. به این موضوع اشاره شد که از نظر روسیه حفظ یک سیستم دولتی باثبات نقش مهمی در نظم جهانی ایفا می‌کند. با این حال، یک شرکت کننده دیگر این‌گونه استدلال کرد که ایران کمتر نگران نهادهای دولتی است و بیشتر نگران رابطه خود با علوی‌ها و حزب‌الله است، حال آنکه روسیه تروریسم داخلی و وضعیت مسیحی‌ها در سوریه را در اولویت قرار می‌دهد.

■ نفوذ بیشتر ایران در سوریه در مقایسه با روسیه■
یک شرکت کننده نیز تاکید نمود که ایران در مقایسه با روسیه از نفوذ و تأثیر بیشتری در سوریه برخوردار گردیده است و اینکه برخی عوامل سرویس‌های امنیتی ایران بر این باورند که «اسد» در بلند مدت نمی‌تواند دوام بیاورد. به علاوه، حزب‌الله که از بیشترین تعداد جنگجوی خارجی در سوریه برخوردار است (حدوداً ۳۰۰۰۰ هزار جنگجوی ایران و حزب‌الله ذکر گردید) نیز متوجه شده است که نمی‌تواند وضعیت سابق را احیا نماید.

■بحث درباره آتش‌بس‌ها جایگزین مذاکره بر سر انتقال سیاسی قدرت■
ژنو
شرکت کنندگان ابعاد مذاکرات ژنو را مورد بررسی قرار دادند و در مورد اینکه این مکانیزم دیپلماتیک خاص احتمالاً به دستیابی به راه حلی برای منازعه نخواهد انجامید توافق داشتند. یکی از شرکت کنندگان این نگرانی را مطرح نمود که بحث درباره آتش‌بس‌های محلی جایگزین مذاکره بر سر انتقال سیاسی قدرت گردد، حال آنکه یک شرکت کننده دیگر مخالف این موضوع بود چنین بحث و گفتگوهایی به عنوان تدابیر اعتمادساز دارای اهمیت هستند. یکی از شرکت کنندگان خطر اصلی نسبت به مذاکرات را این دانست که آیا مخالفان باقی ماندن در گفتگوها را خواهند پذیرفت یا نه. وی به گسستگی میان ائتلاف ملی و جنگجویان حاضر در میدان نبرد و همچنین خطر ناامیدی سریع گروه‌های مسلح از پیشرفت کند مذاکرات اشاره کرد. چند شرکت کننده از عدم حضور ایران در مذاکرات انتقاد کردند و ایران را دارای نقشی حیاتی در دستیابی به پیشرفت ارزیابی نمودند. با این حال، همچنین گفته شد که ایران از طریق کانال‌های مخفی در مذاکرات مشارکت دارد و این مناسب‌ترین راه مشارکت دادن ایران در حال حاضر است. استدلال یک شرکت کننده دیگر این بود که شرکت دادن ایران در مذاکرات به معنای پاداش دادن به این کشور به خاطر نقش زیان‌بخش و مضر ایران در سوریه است.

■در صورت شکست مذاکرات، سازماندهی یک مذاکره دیگر زمان‌بر می‌باشد■
این دیدگاه نیز مطرح گردید که اگر فرآیند گفتگوهای ژنو کاملاً به شکست بیانجامد سازماندهی یک فرآیند دیگر مذاکره امری زمان‌بر خواهد بود، هرچند این امر به این موضوع نیز اشاره شد که فرآیندهای دیپلماتیک را فرآیند «مرده» اعلام نمی‌کنند و فرآیندهای موازی ممکن است در کنار آن‌ها شکل گیرند. هیچ پیامد مثبتی برای مذاکرات پیش بینی نگردید و یکی از شرکت کنندگان اظهار داشت که ضعف گروه «دوستان سوریه» به معنای این است که هرگونه توافق حاصله بیشتر تحت تأثیر و نفوذ روسیه و ایران خواهد بود و به طور واقعی به خاتمه منازعه منجر نمی‌گردند برای مثال توافق بر سر برگزاری «گفتگوی ملی» در سوریه.

■جنگ سوریه ۸ تا ۱۵ سال ادامه خواهد داشت■
سناریوها و رویدادهای آینده
این موضوع خاطر نشان گردید که برآورد بسیاری از کارشناسان جنگ این است که جنگ سوریه ۸ تا ۱۵ سال ادامه خواهد داشت، هرچند شدت نبرد در سطوح فعلی باقی نخواهد ماند. پیشینه جنگ‌های داخلی نیز نشان می‌دهند که سه مانع ساختاری عمده بر سر راه حل و فصل منازعه وجود دارند: مخالفان پراکنده و فاقد یکپارچگی؛ شمار زیاد بازیگران دارای حق وتو و غارتگران؛ و بازیگران بیرونی دارای اختلاف نظر. با این حال، ممکن است یک تغییر ناگهانی باعث اثر گذاری مثبت یا منفی بر این موانع ساختاری شود.
انتخابات ریاست جمهوری که قرار است در ماه می برگزار شود به عنوان یک نقطه عطف بالقوه مهم مورد ملاحظه قرار گرفت. یک شرکت کننده استدلال نمود که این انتخابات فرصتی جهت رسیدن به توافق با «اسد» خواهد بود: برای مثال، می‌توان با وی توافق کرد که به عنوان رئیس جمهور به مدت دو سال در قدرت بماند اما از قدرت محدود برخوردار باشد تا بتوان انتخابات بعدی را تحت نظارت بین‌المللی برگزار نمود. با این حال، دیگران مخالف این موضوع بودند و خاطر نشان ساختند که اگر قرار باشد مذاکرات ژنو جدی تلقی گردند در آن صورت انتخاباتی نباید برگزار گردد و اینکه یک حکومت «مافیایی» همچون حکومت «اسد» با کاهش قدرت و اختیارات موافقت نخواهد کرد.

■تأثیر مذاکرات هسته‌ای ایران بر منازعات سوریه■
ژوئیه ۲۰۱۴، یعنی ضرب‌الاجل تعیینی برای از بین بردن ذخیره سلاح‌های شیمیایی سوریه، نیز یک نقطه عطف خواهد بود. گفته شد که اگر سوریه نتواند از این ضرب‌الاجل تبعیت کند فرصتی برای جامعه بین‌الملل فراهم خواهد گردید تا از طریق انجام حمله نظامی پیام محکمی به حکومت «سوریه» بفرستد. با این حال، شرکت کنندگان موافق بودند که در غرب اشتهای سیاسی جهت مداخله نظامی وجود ندارد و اینکه دولت‌های غربی ترجیح می‌دهند بر کمک‌های انسان‌دوستانه متمرکز گردند. با این وجود، خاطر نشان گردید که کمک‌های انسان‌دوستانه راهکاری برای حل و فصل منازعه محسوب نمی‌شوند و فاقد تأثیر خنثی کننده هستند. یک عامل دیگر که در آینده نزدیک بر منازعه تأثیر می‌گذارد پیامد مذاکرات هسته‌ای ایران است.

■سوریه احتمالاً به صورت بالفعل به دو تکه تقسیم خواهد شد■
این موضوع مطرح گردید که سوریه احتمالاً در میان مدت به صورت بالفعل به دو تکه تقسیم خواهد شد و این امر باید در هر ساز و کار حاکمیتی انتقالی مدنظر قرار گیرد. گفته شد که هرگونه تغییر رسمی در مرزهای کشوری نامحتمل خواهد بود اما این مرزها بیش از پیش رخنه پذیر می‌شوند و مرزهای غیررسمی جدید در درون کشورها ایجاد خواهند شد. شرکت کنندگان موافق بودند که حکومت همچنان به پیروزی در جنگ میدانی ادامه خواهد داد. با توجه به اینکه حکومت از بیشترین میزان کنترل برخوردار است و دولت‌های غربی به طور فزاینده‌ای نگران گسترش گروه‌های اسلام‌گرای افراطی و احتمال انجام حملات تروریستی نشأت‌گرفته از سوریه هستند، این نظر مطرح گردید که دولت‌های غربی به رویکرد خود نسبت به «اسد» به عنوان نماینده مشروع سوریه باز خواهند گشت. گفته شد که حداقل شش دولت غربی از جمله آمریکا اخیراً ملاقات‌هایی در سطح مقامات بلندپایه با مقامات اطلاعاتی سوریه داشته‌اند.

■بررسی وضعیت پناه جویان سوری■
پناه‌جویان، تبعیدی‌ها، و جامعه مدنی
نشست سوم بر وضعیت ۵/۲ پناه‌جوی سوری و احتمال آوارگی گسترده آن‌ها متمرکز بود. شرکت کنندگان همچنین دورنمای بازسازی و نقشی که جامعه مدنی محلی در سوریه ایفا می‌کند را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

■بزرگ‌ترین چالش پیش روی پناه‌جویان■
پناه‌جویان
شرکت کنندگان موافق بودند که بزرگ‌ترین چالش پیش روی پناه‌جویان نیاز به شغل و دسترسی به تحصیلات است. این موضوع نیز خاطر نشان گردید که پناه‌جویان سوری به ویژه با توجه به بحران مربوط به آژانس امداد و کار سازمان ملل برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (UNWRA) و کاهش فرصت‌های درخواست پناهندگی از غرب تبعات ژئوپلتیکی در بلند مدت به همراه خواهند داشت. یکی از شرکت کنندگان این سؤال را مطرح نمود که آیا در مذاکرات ژنو به این موارد باید پرداخته شود یا نه.

■پناه‌جویان سوری یک چهارم کل جمعیت لبنان■
پناه‌جویان سوری بیشترین تأثیر را بر روی لبنان گذاشته‌اند. این پناه‌جویان در حال حاضر حدوداً یک چهارم کل جمعیت لبنان را تشکیل می‌دهند. چند جنبه به ویژه مشکل‌ساز مطرح گردیدند. یکی از این جنبه‌ها این امکان است که سوری‌های فقیری که به سختی امرار معاش می‌کنند به آسانی جذب گروه‌های شبه نظامی لبنانی شوند. این موضوع خاطر نشان گردید که یکی از شرکت کنندگان در سفری اخیر به لبنان تنش‌هایی را مشاهده نموده است که به خاطر نحوه توزیع کمک‌ها توسط کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان به وجود آمده‌اند و در نتیجه بسیاری که همچنان نیازمند کمک هستند از دریافت حمایت و کمک محروم گردیده‌اند. با این حال، این موضوع نیز بیان گردید که شبکه‌ای کارامد از سازمان‌های غیردولتی (NGOs) و شهرداری‌های محلی در زمینه هماهنگی در ارسال کمک به پناه‌جویان و جوامع میزبان فعالیت می‌کنند.

■مسئله آموزش پناه‌جویان سوری در اردن و ترکیه■
در ترکیه و اردن، مسئله آموزش همچنان یکی از مسائل خاص است و یکی از شرکت کنندگان بیان داشت که تنها ۱۰ درصد از دو سوم کودکان پناه‌جوی سوری که در مناطق شهری (خارج از اردوگاه‌ها) در ترکیه سکونت دارند به تحصیل مشغولند. همچنین خاطرنشان گردید که در اردن علی‌رغم اینکه همه پناه‌جویان به آموزش و تحصیل دسترسی دارند اما همه خانواده‌های پناه‌جو حاضر به ثبت نام کودکان خود نیستند. یک مشکل خاص دیگر که در ارتباط با ترکیه مطرح گردید تعداد کودکانی بود که در میان پناه‌جویان متولد گردیده و تولد آن‌ها ثبت نگردیده است (حدوداً ۶۰۰۰ کودک). این خطر وجود دارد که این کودکان در آینده کودکانی فاقد کشور محسوب شوند. یکی از شرکت کنندگان اظهار داشت که در سفر اخیرش به ترکیه مشاهده نموده است که پناه‌جویان کمتر از آنچه انتظار داشته از اسلام‌گراها حمایت می‌کنند.

■سوری‌های آواره در مقایسه با سوری‌های داخلی کمتر فرقه‌گراهستند■
آوارگی و بازسازی
شرکت کنندگان همچنین به بررسی وضعیت گسترده‌تر آوارگی پرداختند که برآورد می‌شود حدود ۱۸ میلیون سوری را در بر گیرد. گفته شد که این آوارگان آن گونه که عموماً استنباط می‌شود از لحاظ سیاسی با هم اختلاف ندارند و اینکه سوری‌های آواره در مقایسه با سوری‌های داخل کشور کمتر فرقه‌گرا هستند. اگرچه گروه‌هایی از آوارگان از اخوان‌المسلمین حمایت می‌کنند، اما اکثر آن‌ها ترجیح می‌دهند در فعالیت‌های انسان‌دوستانه مشارکت داشته باشند. در ضمن، گفته شد که سوری‌هایی که در عرصه میدانی فعالند انتقادات زیادی از اپوزیسیون در تبعید که ائتلاف ملی را تشکیل می‌دهند دارند. با این حال، همچنین خاطر نشان گردید که با توجه به شرایطی که در آن مخالفان ظهور نمودند وجود اختلاف میان مخالفان به هیچ‌وجه عجیب نیست.

■ پناه‌جویان و آوارگان، یک منبع بالقوه■
شرکت کنندگان موافق این موضوع بودند که به پناه‌جویان و آوارگان باید به عنوان یک منبع بالقوه نگریسته شود و اینکه مرتبط ساختن آن‌ها با ابتکارات و نوآوری‌هایشان، یکپارچه ساختن آن‌ها، و مبارزه با نفوذ اسلام‌گرایان افراطی دارای اهمیت است. گفته شد که در جریان جنگ داخلی لبنان یک پایگاه داده‌ای برای متخصصین لبنانی آواره در قالب برنامه توسعه سازمان ملل ایجاد گردید و این پایگاه نقش موثری در بسیج مهارت‌ها در راستای حمایت از ابتکارات و نوآوری‌های گوناگون ایفا نمود. همچنین به یک نمایشگاه منسوجات اشاره شد که اخیراً برای شرکت‌های سوری در بیروت برگزار گردیده و بر اساس گزارشات به انجام معاملات تجاری به ارزش ۷۰ میلیون دلار منجر گردیده است. حمایت از این کسب و کارها و انتقال آن‌ها به سوریه پس از پایان جنگ دارای اهمیت است. سوری‌های پراکنده در دیگر کشورها از دهه ۱۹۸۰ به سرمایه گذاری در سوریه مبادرت ورزیده‌اند و می‌توان صندوقی ایجاد نمود تا سرمایه گذاری‌های آن‌ها پس از پایان منازعه به درون سوریه منتقل گردند.

■مشکلات پناه‌جویانی که به کشور بازمی گردند■
شرکت کنندگان به بررسی شماری از موضوعات در ارتباط با بازسازی سوریه پرداختند. خاطرنشان گردید که هزینه‌های بازسازی هنگفت بوده و در حال حاضر حدوداً ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. یک سوم خانه‌ها و ۲۰ تا ۲۵ درصد کلاس‌های درس تخریب گردیده‌اند. پناه‌جویانی که به کشور خود باز می‌گردند احتمالاً با مشکلات بسیاری مواجه خواهند شد و کسانی هم هستند که نمی‌خواهند یا قادر نیستند به جوامع مختلط بازگردند. گفته شد که بازگشت دو میلیون آواره بوسنیایی به کشور بوسنی ۱۲ سال زمان برد. در ارتباط با بازسازی شک و تردیدهایی در رابطه با این موارد وجود دارند: چه کسانی بر ماهیت بازسازی تأثیر خواهند گذاشت و همچنین تأثیر بانیان بر شکل گیری نهادها، مسائل ایدئولوژیکی (آیا همه گروه‌ها از ایده یکسانی در رابطه با بازار آزاد برخوردارند؟)، و اینکه در صورت باقی ماندن «اسد» در قدرت آیا مبالغ مالی جهت بازسازی باید از طریق حکومت «اسد» انتقال یابند یا نه.

جامعه مدنی و کمک‌های انسان‌دوستانه
چند شرکت کننده نقش مهم گروه‌های جامعه مدنی محلی در زمینه توزیع کمک‌های انسان‌دوستانه در عرصه میدانی و مذاکره جهت برقراری آتش‌بس در سطح محلی را خاطر نشان ساختند. با توجه به شرایط فعلی و تلاش‌های حکومت جهت حفظ شکاف‌های موجود در کشور، جامعه مدنی بسیار محدودی شکل گرفته است، اما یکی از شرکت کنندگان اظهار داشت که این گروه‌های مدنی می‌توانند تکامل یافته و نهایتاً جایگزین احزاب سیاسی شوند.

■حمایت بیشتر از گروه‌های جامعه مدنی■
چند تن از شرکت کنندگان بر حمایت بیشتر از این گروه‌ها تاکید کردند و یک شرکت کننده خاطر نشان ساخت که تردید غربی‌ها در زمینه حمایت از شوراهای محلی به معنای این بوده است که گروه‌های اسلام‌گرا از حمایت بیرونی بیشتری از طرف حامیان مذهبی خویش بهره‌مند گردیده‌اند. با این حال، این موضوع نیز بیان گردید که تأمین کمک‌های مالی از طرف غرب می‌تواند به مشروعیت محلی گروه‌ها ضربه بزند. اهدا کنندگان کمک‌ها همچنان با مشکلاتی در زمینه حمایت از گروه‌های محلی برخوردارند، زیرا بسیاری احساس می‌کنند به حداقل رساندن خطرات مربوطه و ایجاد وظیفه پاسخگویی کار سخت و دشواری است و به خاطر وضعیت امنیتی موانعی بر سر راه ارسال کمک از طریق مرزها وجود دارند. با این حال، دیگر اهدا کنندگان کمک‌ها مایلند ریسک بیشتری کنند. یکی از ابتکاراتی که مورد اشاره قرار گرفت توزیع کمک‌های کوچک در میان گروه‌هایی است که می‌توانند رایزنی و مشورت با افراد ذی‌نفع خویش را به نمایش گذارند.

■کمک‌های انسان‌دوستانه و کمک‌های سیاسی■
این نکته نیز مورد تاکید قرار گرفت که دو نوع کمک به گروه‌های جامعه مدنی محلی وجود دارند: کمک‌های انسان‌دوستانه، و کمک‌های سیاسی که با هدف حمایت از ساختارهای حاکمیتی محلی و فرآیند انتقالی در آینده ارائه می‌گردند. مشکلاتی در ارتباط با ارائه هر دو نوع کمک وجود دارند. برای مثال، گفته شد که اهدا کنندگان کمک‌ها نمی‌توانند از حمایت از گروه‌های مسلح اجتناب ورزند، زیرا همه گروه‌ها یا مسلح هستند یا با گروه‌های مسلح در ارتباط هستند. بنابراین، این‌گونه استدلال شد که اهدا کنندگان کمک‌ها باید با توجه به ایدئولوژی گروه‌ها مشخص نمایند که به کدام گروه کمک کنند. همچنین بر این نکته تاکید شد که بیشترین نیاز به کمک‌ها در مناطق تحت کنترل مخالفان مشاهده می‌شود. نگرانی‌هایی در رابطه با سیاسی سازی کمک‌های انسانی مطرح گردیدند و گفته شد که گروه‌های کمک کننده یک روز در رابطه با راهبردهای سیاسی و روز بعد در رابطه با شرایط انسانی تشکیل جلسه می‌دهند.

واکنش هماهنگ
نشست نهایی به بررسی مشکلات مرتبط با همکاری‌های دیپلماتیک و انسان‌دوستانه بین‌المللی پرداخت و همچنین بررسی این موضوع که اولویت‌های جامعه بین‌الملل چگونه باید مشخص گردند.
شرکت کنندگان درباره نیاز به یک ساختار و مکانیزم شفاف جهت هماهنگی میان بازیگران منطقه‌ای و همچنین نقشی که یک نهاد منطقه‌ای می‌تواند در زمینه میانجیگری میان عربستان و ایران ایفا نماید به بحث و گفتگو پرداختند. محمد مرسی رئیس جمهور برکنار شده مصر ابتکار «گفتگوهای چهار جانبه» را عملی نمود، اما از زمان خاتمه ریاست جمهوری وی تاکنون هیچ مکانیزم جایگزینی ارائه نگردیده است.

■منافع سوریه و ایران، منافعی یکسان■
پیشنهاد یکی از شرکت کنندگان این بود که بازیگران بیرونی مختلف در عرصه سوریه باید از منافع مشترک کافی برخوردار باشند تا بتوانند به یک زمینه مشترک دست یابند. شرکت کنندگان استدلال نمودند که غرب منافع خود را در جلوگیری از فروپاشی کشور، تصرف سوریه توسط گروه‌های جهادی و تبدیل آن به محل پرورش تروریست‌ها، و محقق ساختن فرآیند تغییر حکومت می‌بیند. شرکت کنندگان منافع سوریه و ایران را نیز عمدتاً منافع یکسانی می‌دانستند و تفاوت در این زمینه را در این می‌دانستند که سوریه و ایران تغییر حکومت را از طریق برگزاری انتخابات می‌پذیرند حال آنکه تنها اولویت کشورهای منطقه خلیج [فارس] تغییر حکومت است.
با این حال، دیگر شرکت کنندگان وضعیت را پیچیده‌تر می‌دیدند و اظهار داشتند که کشورهای مختلف در مناطق مختلف سوریه دارای نفوذ هستند و در عین حال میان عربستان و قطر هم رقابت در این زمینه وجود دارد. همچنین گفته شد که نبود یک اپوزیسیون یکپارچه تلاش‌ها جهت ایجاد هماهنگی در سطح بین‌المللی را تضعیف می‌سازند.

■ اولویت‌های جامعه بین‌الملل در مورد سوریه ■
اولویت‌ها
شرکت کنندگان موافق این امر بودند که اولویت‌های جامعه بین‌الملل باید در بر گیرنده ارائه کمک‌های انسان‌دوستانه بیشتر در داخل سوریه، کمک به جوامع میزبان پناه‌جویان سوری، و تمرکز ویژه بر آموزش شغلی و معاش پناه‌جویان باشد. شرکت کنندگان همچنین تغییر واکنش از واکنش انسان‌دوستانه نسبت به بحران پناه‌جویان به واکنش توسعه‌ای را مورد بحث قرار دادند و چند شرکت کننده بر نیاز به سرمایه گذاری در زیرساخت‌های کشورهای میزبان تاکید کردند. با این حال، همچنین این نکته مطرح شد که موانعی بر سر راه واکنش بلند مدت نسبت به بحران پناه‌جویان وجود دارند. برای مثال، گفته شد که موانع سیاسی بر سر راه اعطای اجازه کار به پناه‌جویان و یا حتی ارائه آموزش‌های شغلی به آن‌ها وجود دارند و این موانع به خاطر فشارها از طرف مردم کشورهای میزبان ایجاد گردیده‌اند. در ضمن، با ظهور بحران‌های انسانی میزان مبالغ اختصاص یافته به کمک‌های انسان‌دوستانه ثابت گردیده یا کاهش خواهد یافت. همچنین، در کشورهایی همچون لبنان که حکومتشان فاسد بوده و قادر به مدیریت مبالغ اهدایی نیستند سرمایه گذاری در زیرساخت‌ها کار سخت و دشواری است.
منبع :http://www.eshraf.ir/1424