سردار شهید ایرانی صدر اسلام - هرمزان

[mohammadarea51 3,205]

[center]به نام خدا[/center]

[b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]يكى از عوامل انتقال فرهنگ و تمدن ايرانى به جهان اسلامى در قرون نخستين اسلامى نخبگان ايرانى بودند كه چشمپوشى از مطالعه آنها خطايى بزرگ در شناخت تاريخ ايران و اسلام خواهد بود. هرمزان سردار بزرگ يزدگرد سوم يكى از اين افراد بود كه در تحولات سياسى، نظامى و فرهنگى شامگاه عهد ساسانى و اوايل دوره اسلامى نقش‏آفرين شد. در مقاله حاضر ضمن بررسى حيات سياسى هرمزان كارنامه وى در انتقال عناصر فرهنگ ايرانى به تمدن اسلامى مورد بحث قرار مى‏گيرد.[/font][/size][/b]


[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif][b]خلاصه : [/b]
هُرمُزان یکی از سرداران ایرانی بود که در جریان جنگ‌های اسلامی، فرمانده لشکر ایران در خوزستان بود. خاندان هرمزان که در برخی مآخذ به نام هرمیزان نیز آمده به یکی از هفت خاندان ممتاز دوره ساسانی تعلق دارد.

هرمزان (قتل در سال ۲۳ هجری) حاکم خوزستان بود. در حمله اعراب به ایران زمان یزدگرد سوم عتبه سردار عرب بر وی غالب شد. او به ناچار به شوشتر رفت و به مقاومت پرداخت اما شوشتر نیز پس از ۱۸ ماه محاصره به دست مسلمانان افتاد و هرمزان را به مدینه نزد عمر فرستادند.

مطلب مهم در هنگام ورود هرمزان به مدینه پوشش لباس هرمزان بوده است. اعراب برای نشان دادن اهمیت پیروزی خود و نیز تحقیر هرمزان، تاج و زیورآلات را بر تنش کرده و او را نزد عمر بردند. دیدن این صحنه برای اعراب می‌توانست تداعی کننده‌ی گفته‌های عمر در ابتدای حمله به ایران باشد که با استناد به حدیث پیامبر اسلام در فتح گنج‌های خسرو، مسلمانان را به جنگ علیه ایرانیان تحریک کرده بود.

گویند هرمزان پس از ورود به خلیفه آب خواست و در آشامیدن آبی که به‌دستش دادند درنگ کرد. عمر گفت تا این آب را ننوشیده‌ای در امانی. هرمزان فوراً آب را به زمین ریخت و عمر به‌ناچار قولش را حفظ کرد. سپس عمر، خلیهٔ مسلمان خطاب به هرمزان گفت:

به راستی که بخت از ایرانیان برگشته وگرنه غلبهٔ ما بر این ملت با عقل میسر نبود.

هرمزان به اسلام گروید و در امور ایران مشاور عمر بود. چون ابولولو عمر را زخم زد، عبیدالله بن عمر، بر سر هرمزان رفت و او را به‌کین پدر کشت. او به بهانه نشان دادن اسب های خود به هرمزان، او را به خانه خود دعوت کرد و در بین راه از پشت به او حمله کرد و او را از پای درآورد.قتل هرمزان تنها بدین سبب بود که عبدالرحمن بن عوف یا عبدالرحمن بن ابی بکر ادعا کرده بودند او را همراه با جفینه ترسا دیده‌اند در حالی که سلاح قاتل را در دست داشته‌اند. با این حال عموماً رفتار او را قتل شمرده‌اند و نه قصاص. زمانی که عبیدالله را بازداشت کردند، تهدید کرد که تمام اسیران خارجی مدینه و برخی از مهاجران و انصار را خواهد کشت.

پس از به خلافت رسیدن عثمان، وی پسر عمر را قصاص نکرد.[b][size=4] علی ابن ابیطالب و دیگران به شدت به او اعتراض کردند و علی تهدید کرد اگر در موقعیت مناسبی قرار گیرد، حکم قصاص را درباره او اجرا خواهد کرد.[ علی خطاب به عمر گفت: «این فاسق - اشاره به عبیدالله - را به خون‌خواهی هرمزان بکش که با کشتن مسلمانی بی گناه، مرتکب خطایی عظیم شده». این ناخشنودی در او وجود داشت تا نبرد صفین که عبیدالله از علی اجازهی ورود خواست و علی به او گفت: «آیا تو که هرمزان را به ناحق کشته‌ای با آنکه او به دست عموی من عباس اسلام آورده بود و پدر تو نیز از غنایم مسلمانان برای او دو هزار درهم وظیفه مقرر داشته بود، حالا انتظار داری که از دست من جان سالم به در بری؟»[/size][/b] عبیدالله در پاسخ گفت: «سپاس خدای را که ما را در وضعی قرار داد که تو خون هرمزان را از من می‌خواهی و من خون امیرالمؤمنین عثمان را». عبیدالله در نبرد صفین در کنار معاویه جنگید و کشته شد.[/font][/size]










[center][img]http://gallery.military.ir/albums/userpics/10264/Commander-in-chief_2C_sasanied_period.jpg[/img][/center]

[color=#ff0000][b]بخوانید :[/b][/color]

[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]هرمزان از نخستين عاملان اين انتقال‏[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]خاندان هرمزان‏2 كه در مآخذ عربى و فارسى به همين نام و گاهى با تحريف به صورت فيرزان و در بعضى مآخذ به نام هرميزان آمده به يكى از هفت خاندان ممتاز دوره ساسانى مى‏رسد.3 هرمزان در دوره‏ى ساسانى فرمانرواى خوزستان و مهر جانقذق - در لرستان - بود كه اين مناصب در خاندان وى موروثى بود. وى در آثار موَرّخانى مانند طبرى و بلعمى با لقب «شاه اهواز» معرفى شده است. در دوره‏ى ساسانى خوزستان شامل هفتاد شهر بوده كه هرمزان بر همه‏ى آنها امارت داشت.4
على‏رغم انتساب هرمزان به خاندان‏هاى ممتاز، خويشاوندى او با خاندان ساسانى نيز يكى از دلايل كسب مقام‏هاى سياسى و نظامى بوده است وى در جنگ‏هاى قادسيه و جلولا حضور داشت‏5 و هنگام عقب‏نشينى يزدگرد سوم به قم و كاشان با اجازه‏ى پادشاه به خوزستان و مهر جانقذق - مقر فرمانروايى خود - بازگشت و هسته‏ى مقاومت را در مقابل اعراب به دست گرفت.6 هر چند اين مقاومت فاقد رهبرى و سازمان مركزى بود، اما در قالب يك سازمان دهنده‏ى محلى اين ايستادگى را اداره‏7 و تا قبل از محاصره‏ى شوشتر، روند پيشروى مسلمانان را كند كرد، ولى با فشار روزافزون نيروهاى اسلام تاب مقاومت در خود نديد و تسليم مسلمانان شد.
در خصوص ميزان تأثير شخصيت هرمزان در دربار ساسانى قبل از ورود مسلمانان و حضور وى در كشمكش‏هاى داخلى خاندان ساسانى اطلاعى در دست نيست اما با توجه به پيوند سببى او با خاندان ساسانى‏8 و همراهى با يزدگرد سوم در جلولا و بعد از آن صحنه‏ى مقاومت او در خوزستان را مى‏توان نشانه‏ى وفادارى و اطاعت وى كه تا مدتها بعد نيز ادامه داشت قلمداد نمود. او با توجه به خطر جانى در محضر خليفه‏ى مسلمين نيز حاضر به اسلام آوردن نشد و به روايتى در زندان‏9 و يا بعد از آزادى مسلمان شد.10[/font][/size]
[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]نقش نظامى هرمزان‏[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]هرمزان، فرمانرواى خوزستان به دنبال نبرد جلولا به اهواز مركز قلمرو حكومتى خود آمد و از آنجا به حدود ميشان كه در دست اعراب مقيم ناحيه‏ى بصره بود، يورش برد. ظاهراً يزدگرد او را به اين تهاجمات تحريك مى‏كرد. هرمزان مانع راه اعراب گرديد و تاخت و تازهاى او دفع نشد تا آنكه پادگان‏هاى بصره و كوفه با كمك يكديگر او را از ميشان بيرون راندند و چون ناگزير به مصالحه شد، ناچار قسمتى از قلمرو خود را از دست داد. بعدها با قبيله‏اى عرب كه در حوالى ولايت او سكونت داشتند، راه ستيز گرفت و بار ديگر با همسايگان عرب خود دشمنى را آغاز كرد، اما اين بار نيز مجبور شد كه تن به صلح دهد و ناچار شرايط ناگوار صلح را بپذيرد. هنگامى كه به اصرار يزدگرد، سربازان فارس براى مقابله با اعراب با سپاه خوزستان متحد شدند، ستاره‏ى بخت هرمزان اندكى درخشيدن گرفت؛ خليفه نعمان بن مقرن را در رأس سپاهى به دفع وى گسيل كرد. در اربق، جنگى درگرفت كه سرانجام هرمزان على‏رغم مقاومت نيروهايش، راه فرار در پيش گرفت و پس از مدتى راهى شوشتر شد. ابوموسى اشعرى فرمانده‏ى بصره، مأمور محاصره‏ى شوشتر شد و به دستور خليفه، گروهى از كوفيان نيز به او پيوستند، محاصره طولانى شد و عاقبت اعراب به يارى يكى از اهالى از راه زيرزمينى به شهر هدايت شدند. هرمزان پس از تصرف شهر توسط اعراب به قلعه‏ى خود پناه برد. افرادى كه با هرمزان بودند از بيم اعراب، كسان خود را هلاك كرده و اموال را به رودخانه ريختند تا به دست اعراب نيفتد و سرانجام اعراب قلعه را گشودند. هرمزان به شرط آنكه وى را نكشند و به نزد خليفه بفرستند، ناگزير تن به تسليم داد. او را به مدينه اعزام كردند در حالى كه خوزستان به تدريج به دست اعراب افتاد و پس از شوشتر نوبت به شوش و جندى‏شاپور رسيد.11[/font][/size]
[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]هرمزان در مدينه‏[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]طبرى وقايع ورود هرمزان به مدينه را ضمن حوادث سال هفده هجرى آورده و مى‏نويسد ابوسبرد، هرمزان را همراه عده‏اى كه انس بن مالك و احنف بن قيس هم در ميان آنان بود به مدينه اعزام كرد12 و از جمله ديگر همراهان اين هيأت،13 يك عده زنان ايرانى را به مدينه بردند. برخى اسناد وانمود كرده‏اند كه دخترى به نام شهربانو يا دخترانى از يزدگرد سوم در ميان آنها بودند، حال آنكه يزدگرد مدتها پيش از اين وقايع خانواده‏ى خود را به خراسان برده بود.14 به عقيده‏ى برخى، شهربانو دختر هرمزان بوده نه يزدگرد سوم.15
مطلب مهم ديگر در ورود به مدينه نحوه‏ى لباس پوشيدن هرمزان بود كه همراهان مسلمان او براى نشان دادن درجه‏ى اهميت عمل خود در شكست دادن حاكم خوزستان و نيز تحقير هرمزان، زيورآلات و تاج هرمزان را بر تنش كرده و به محضر عمر وارد شدند.16 تماشاى اين نوع لباس و جواهرآلات براى اعراب مى‏توانست تداعى كننده‏ى گفته‏هاى عمر در ابتداى حمله به ايران باشد كه با استناد به حديث پيامبرصلى الله عليه وآله در فتح گنج‏هاى خسرو، مسلمانان را به جنگ برضدّ ايرانيان تحريك كرده بود. در بدو ورود به مدينه به خانه‏ى عمر رفتند و او را نيافتند، ناچار راهى مسجد شدند17 و در اين هنگام مردم براى اولين بار شخصى را با اين هيأت پرشكوه و جلال مشاهده كردند كه تا مدتها در اذهانشان باقى ماند.18[/font][/size]
[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]هرمزان در محضر عمر[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]عمر با مشاهده‏ى هرمزان با آن لباس‏هاى فاخر حاضر به ملاقات نشد و زمانى كه او را به عنوان شاه خوزستان معرفى كردند، ملاقات را پذيرفت به شرطى كه لباس‏هاى هرمزان را عوض كنند و به دستور عمر لباس‏هاى او را بر تن سراقه بن مالك بن جُعشُم، كردند و خليفه خدا را سپاس گفت كه زيور و لباس كسرايان را بر تن فقراى مسلمين كرده و نخوت و تكبّر ايرانيان به ذلّت و خوارى تبديل شده است.19
سخنانى كه ميان آنها رد و بدل شد و مورخان حكايت كرده‏اند، نشان از آن دارد كه هرمزان هنوز وضع موجود را نپذيرفته و ضمن سخنان خود ادعا دارد كه پيروزى مسلمانان بر ايرانيان از روى لياقت و مهارت آنان نبوده، بلكه خواست خدا بوده، همانگونه كه قبلاً خدا با ايرانيان بوده و پيروزى‏هاى بزرگى نصيب ايرانيان كرده است. در اين مورد نوشته‏اند كه [b]هرمزان پس از كسب اجازه در سخن گفتن، بر زبان آورد كه «ما ايرانيان و شما اعراب تا وقتى كه كار به دست خودمان بود، ما بر شما چيره بوديم و اكنون كه خدا با شما است، ما در برابر شما تاب نياورديم.» [/b]عمر از انس بن مالك در اين مورد نظر خواست و او نيز بدون اينكه بخواهد عمر را خشمگين سازد گفت: «من در پشت سر خود شكوه فراوان و دشمنى سرسخت ديدم، اگر تو او را بكشى مردم از زندگى نوميد خواهند شد و بر سرسختى و پايدارى آنها خواهد افزود و اگر او را زنده بگذارى آن مردم به زنده ماندن خود اميدوار خواهند شد و از سرسختى آنها خواهد كاست.» عمر دريافت كه انس با وجود قتل برادرش براء بن مالك، حاضر به كشتن هرمزان نيست، گفت: «من چگونه كشنده‏ ى براء و مجزة بن ثور را زنده بگذارم» انس پاسخ داد: «به كشتنش راه‏ ندارى چون تو او را امان دادى»، ولى عمر نپذيرفت و از انس شاهد خواست كه چه وقتى به هرمزان امان داده است. انس مى‏گويد: «من از نزد عمر بيرون شدم و در همان حال، زبيربن عوام را ديدم كه آنچه من به ياد داشتم، او نيز به ياد داشت، وى به سود من شهادت داد و عمر دست از هرمزان برداشت و او مسلمان شد و عمر عطايى براى وى مقرر كرد».20
روايت بلاذرى با روايت‏هاى ديگر تفاوت دارد به طور مثال، ابن سعد21 جريان آب خواستن هرمزان و شكستن عمدى ظرف آب و گفته‏ى عمر مبنى بر «عدم اجتماع آب نخوردن و كشتن» را آورده و ديگر مورخان مانند طبرى، مقدسى و ابن اثير نيز آن را تكرار كرده‏اند، ولى بلاذرى جريان معروف آب خواستن هرمزان را نياورده و در نتيجه مسلمان شدن هرمزان نيز با ديگر روايت‏ها تفاوت دارد.
احتمالاً هرمزان چند بار با عمر ملاقات كرده و در ملاقات اول جريان آب خواستن اتفاق افتاده و على‏رغم عصبانيت عمر و دستور قتل هرمزان در حضور صحابه و از جمله حضرت على‏عليه السلام در جلسه‏ى اول عمر فرمان خود را عملى نكرد و دستور حبس هرمزان را داد و او در زندان بود كه اسلام آورد. در تاريخ قم آمده كه بعد از مشكل شدن كار هرمزان، عمر او را به زندان انداخت تا سرانجام به دست عباس بن عبدالمطلب اسلام آورد و عمر براى او غنيمت معين كرد؛22 دليل اين ادعا نيز در اخبار الطوال ضمن حوادث اخبار صفين آمده كه حضرت على‏ عليه السلام به عبيدالله بن عمر، قاتل هرمزان گفت: «كه تو هرمزان را به ناحق كشتى با اينكه به دست عموى من عباس، اسلام آورده بود و پدرت دو هزار درهم وظيفه معين كرده بود، حال از من انتظار دارى كه در امان بمانى.» از سوى ديگر بنا به قول بلاذرى، عمر از انس كه مأمور اعزام هرمزان بوده، شاهد خواسته و او زبير بن عوام را يافته كه زبير هم به نفع انس شهادت داده و اتفاقاً زبير بن عوام، انس و ابوسعيد خدرى از جمله افرادى بودند كه در مجلس حاضر بودند. اگر فقط يك ملاقات صورت گرفته و همه حاضر بوده‏اند و هرمزان در آن جلسه مسلمان شده كه ديگر نيازى به شاهد نيست. دليل ديگرى از ابن سعد مبنى بر اسلام نياوردن هرمزان در ملاقات اول، موجود است و آن اينكه حضرت على‏ عليه السلام به عمر فرمود: «ميان او و همراهانش جدايى بيفكن» كه عمر دستور داد، هرمزان و نزديكانش را سوار بر كشتى كردند كه به سوى شام بروند، شايد در دريا غرق شوند و از قضا كشتى غرق شد، ولى هرمزان و ديگر همراهانش صدمه‏ اى نديدند و عمر دستور داد آنها را زندانى كردند23 و در زندان اسلام آورند.
با مسلمان شدن هرمزان - چه از سراجبار يا اختيار - عمر او را به خدمت خود درآورد و در امورى كه به آنها اشاره خواهد شد طرف مشورت قرار داد.[/font][/size]
[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]هرمزان و تأسيس ديوان‏[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]در خصوص تاريخ تأسيس ديوانى كه بعدها ديوان بيت‏ المال نام گرفت، اختلاف نظر وجود دارد. برخى تأسيس آن را سال بيستم هجرى و در ماه محرم مى‏دانند مانند ابن سعد، بلاذرى و يعقوبى،24 ولى برخى مانند طبرى و به دنبال او ابن اثير، ابتدا در وقايع سال پانزدهم‏ هجرى‏25 راجع به آن توضيح مفصل مى‏دهند و بعد در ضمن حوادث سال بيستم هجرى اشاره‏ى كوتاهى نسبت به آن مى‏كنند. اختلاف ديگرى كه ميان مورخان وجود دارد، در ابداع كننده ‏ى اين ديوان است، برخى به وليد بن هشام بن مغيره، على‏ عليه السلام يا عثمان‏26 و برخى به «شخص ايرانى» اشاره مى‏كنندكه همان هرمزان بوده است.27
در مورد تاريخ تأسيس، سال بيستم صحيح‏تر به نظر مى‏رسد. زيرا اولاً اكثر مورخان بر اين سال تكيه كردنده‏اند ديگر اينكه با وجود پيروزى‏هاى مسلمانان، آنها هنوز نتوانسته بودند به كاخ‏هاى تيسفون راه يابند كه غنايم را به مدينه منتقل كنند و خليفه اموال را بر اساس ديوان تقسيم كند.
موضوع ديگرى كه جاى بحث دارد، ارسال اولين اموال توسط ابوهريره حاكم بحرين و اين ادعا است كه وى بانى ديوان شد. اگر سال بيستم هجرى را به عنوان سال تأسيس ديوان بپذيريم، ابوهريره در همان سال به حكومت بحرين رسيده؛ چگونه ممكن است كه وى در كوتاه‏ترين زمان، اموالى به مدينه ارسال كرده باشد كه عمر را به فكر تأسيس ديوان انداخته باشد؟ در حالى كه تا سال بيستم اموال بسيارى از مناطق ايران به مدينه رسيده بود و ارزش غنايم بيش از اموال ارسالى از بحرين بود.
مطلب ديگر خاستگاه ايرانى بودن ديوان است. هر چند ابن خلدون ريشه‏اى كهن براى آن بيان مى‏كند ولى آن حكايت‏28 مهر تأييدى بر ايرانى بودن اصطلاح ديوان است و مسلماً شخصى ايرانى آشنا به ديوانسالارى ايران بايد در تدوين آن دخالت داشته باشد، و البته نقش افراد ديگر را در حد مشورت نمى‏توان انكار كرد.
ابن طقطقى در مورد شرايط تأسيس نخستين ديوان‏29 چنين شرح مى‏دهد: «در صدر اسلام، مسلمانان همان سپاهيان بودند و جنگ ايشان هم براى دين بود نه براى دنيا، در ميان آنها نيز پيوسته كسانى يافت مى‏شدند كه بخشى از مال خود را در راه خير بذل مى‏كردند و در مقابل يارى اسلام و پيغمبرصلى الله عليه وآله به هيچ‏گونه پاداش جز از جانب خداوند چشم نمى‏داشتند، پيغمبر صلى الله عليه وآله و ابوبكر هيچ كدام براى آنها وظيفه‏اى مقرر نكرده بودند، ليكن چون به جهاد مى‏رفتند و مالى به غنيمت مى‏آوردند، هر يك بهره‏ اى را كه دين براى او معين كرده بود، دريافت مى‏كردند و چون از اطراف هم مالى به مدينه مى‏رسيد، آن را در مسجد مى‏آوردند و پيامبرصلى الله عليه وآله آن را ميان آنها تقسيم مى‏كرد. در تمام مدت خلافت ابوبكر هم بدين منوال مى‏گذشت، ولى چون سال پانزدهم هجرى رسيد، [b]عمر كه در اين هنگام بر مسند خلافت نشسته بود؛ مشاهده كرد كه كشورها يكى پس از ديگرى به دست مجاهدان اسلام گشوده مى‏شوند و گنجينه‏ هاى ايران به تصرف درآمده و بارهاى زر و سيم و جواهرات گرانبها و لباس‏هاى فاخر به مدينه وارد مى‏گردد، پس چنين انديشيد كه به مسلمانان گشايشى دهد و تمام آن اموال را ميان آنها تقسيم كند، ولى نمى‏دانست اين كار را چگونه انجام دهد و همه‏ ى آن اموال را چگونه ضبط كند. در اين هنگام يكى از مرزبانان ايران كه در مدينه بود، چون عمر را در كار خود سرگردان يافت به وى گفت: پادشاهان ايران را چيزى است كه آن را ديوان مى‏ نامند و تمام جمع و خرج كشور ايشان در آن ضبط است و هيچ چيز از آن خارج نيست و هر كسى از دولت وظيفه و مقررى دارد، نامش در آن ثبت است و هيچ گونه خللى بر آن راه نمى‏يابد، پس عمر متوجه اين امر شد و شرح آن را پرسيد، مرزبان چگونگى آن را شرح داد و همين كه عمر آن را نيك دريافت به تأسيس ديوان پرداخت و براى مسلمانان هر يك نوعى وظيفه مقرر داشت و براى همسران، كنيزان و نزديكان پيامبرصلى الله عليه وآله نيز سهمى تعيين كرد، به طورى كه همه‏ى درآمدها مصرف مى‏شد و چيزى در بيت‏المال نمى‏ماند».30[/b]
با خبرى كه ابن سعد از محمد بن مصعب قرقسانى روايت كرده مى‏ توان به نحوه‏ ى تقسيم غنايم قبل از تأسيس دفتر و ديوان پى‏ برد، بنابر اين روايت روزى براى عمر مالى رسيده بود كه مردم دور او جمع شدند و ازدحام كردند، در اين هنگام سعد بن ابى وقاص براى رساندن خود به عمر، مردم را با زور كنار مى ‏زد و عمر كه متوجه موضوع شد با تازيانه بر سر او زد و گفت تو به صورتى جلو آمدى كه گويى ترسى از فرمانرواى خداوند در دل ندارى، خواستم به تو بفهمانم كه فرمانرواى خدا نيز از تو ترس ندارد.31
از برخى منابع تاريخى اطلاعات جزئى ‏ترى راجع به موضوع تأسيس دفتر آمده است از جمله اينكه [b]در زمان خلافت عمر، ابوهريره حاكم بحرين مبلغ پانصد هزار درهم‏32 نزد عمر آورد و در بدو امر خليفه باور نمى‏كرد كه چنين مبلغى همراه ابوهريره باشد وى در سؤال مجدد خليفه پاسخ داد، آرى همراه من مبلغى هست به مقدار پنج بار صد هزار تا، عمر باز هم باور نكرد و ابوهريره را مرخص كرد تا فردا حاضر شود، در ملاقات بعدى باز هم گفتگوهاى قبل تكرار شد و عمر پذيرفت و پس از آن به مسجد رفته و موضوع را با مردم در ميان گذاشت كه مال بسيارى براى ما رسيده، اگر مى‏خواهيد آن را به پيمانه بين شما تقسيم كنم و اگر مى‏خواهيد با شماره، كه مردى از ميان جمع برخاست و گفت اى اميرمؤمنان! من ايرانيان را ديده‏ام كه براى اين كار ديوانى دارند، تو هم براى ما ديوانى تأسيس كن.33 گفته شده شخصى كه اين درخواست را كرده هرمزان بوده كه در مدينه اقامت داشته است.34[/b]
خبر ديگرى را نيز ابن سعد نقل كرده است مبنى بر اين كه عمر در يك نظرخواهى چگونگى تدوين ديوان را خواستار شد، حضرت على‏ عليه السلام كه در جلسه حاضر بود و فرمود هر چه را نزد تو آوردند، بدون اينكه ذره‏ اى از آن نگهدارى شود، بين مردم تقسيم كن، عثمان نيز نظر خود را كه مبتنى بر شمارش اموال بود، ارائه كرد و در پايان وليد بن هشام بن مغيرة نيز از سفر خود به شام و مشاهده‏ ى تقسيم اموال ميان ساكنان آنجا سخن گفت و سرانجام عمر با جمع‏ بندى نظرات حاضران دستور تدوين ديوان ضبط اموال را داد.35
عمر به منظور اجراى فرمان تأسيس ديوان، سه تن از نسب‏ شناسان معروف به نام‏هاى عقيل بن ابى طالب، مَخرَمة بن نوفَل و جُبَير بن مطعم بن نوفل بن عبد مناف را فراخواند تا مردم را بر حسب اسلام آوردن و مشاركت در غزوات طبقه‏ بندى كنند، ابتدا خواستند از عمر و خاندان او شروع كنند كه نپذيرفت و دستور داد، از بنى هاشم آغاز كرده و سپس به ترتيب خاندان ابوبكر و بعد عمر و خانواده‏اش را در فهرست اسامى قرار دهند و بقيه‏ ى مردم نيز در مراتب بعدى قرار گيرند.36
در خصوص اعطاى مبالغ به افراد، روايات متعددى با ارقام متفاوتى وجود دارد. عمر از فرزندان حضرت على‏ عليه السلام فقط حسن‏ عليه السلام و حسين‏ عليه السلام را بر ديگر فرزندان ارجحيت داد و براى هر يك پنج هزار درهم مقرر داشت و براى عباس عموى پيامبرصلى الله عليه وآله به سبب قرابت وى هفت هزار درهم معين كرد و كسى را بر اهل بدر بالاتر قرار نداد، جز همسران پيامبرصلى الله عليه وآله كه براى هر يك دوازده هزار درهم تعيين كرد.37
ملاك‏هاى تقسيم عطايا به مهاجر، انصار، اهل بدر، اهل قادسيه، خاندان هاشمى، عباسى، فرزندان انصار و مهاجر، تابعان، تابعان تابعان، خاندان صحابه‏ى معروف مانند آل زبير، آل ابوبكر38 و غيره مشكلاتى براى عمر ايجاد كرد و در اواخر حكومت خود اظهار پشيمانى نمود و اقرار كرد، اگر در اين سال زنده بمانم به گونه‏اى عمل خواهم كرد كه همه از بهره‏ى مساوى برخوردار شوند،39 ولى بهره‏ مندى بزرگان از خزانه روز به روز بر فاصله‏ ى ميان آنان و مردم افزود تا جايى كه طبقه‏ ى اشرافى به وجود آمدند كه خود را جدا از مردم مى‏پنداشتند و در دوره‏ى عثمان و على‏ عليه السلام مشكلاتى را ايجاد كردند «... به نظر مى‏رسد، خليفه و مسلمانان كه آن روز چنان مصلحتى انديشيدند، نمى‏ دانستند پايان اين طرز توزيع چه خواهد بود و يا به فكر آنان نمى‏رسيد كه تنى چند از بزرگان به عنوان مقررى ثابت، بيش از مقدار مصرف خود از خزانه بهره مى‏برند».40 علت ديگر نيز بر پا شدن ديوان عطايا بر اساس ضرورت - نه برنامه‏ ريزى اصولى - و ترتيب ساسانيان بود كه حيف و ميل بسيارى در آن معمول شد و شكايات بسيارى مطرح شد كه مستمرى‏ ها را براى پاداش يا مى‏ افزودند يا مى‏ كاستند يا به خواست خليفه به سران سپاه منتقل مى‏كردند، هر چند كه به گفته‏ى كلود كاهن، اين رسم از ابتدا داراى نظم خاصى بود.41[/font][/size]
[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]ديوان سپاه‏[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]هرمزان علاوه بر تدوين ديوان بيت‏ المال در تأسيس ديوان سپاه نيز دخالت داشت و خليفه را در اين مورد راهنمايى كرد. هرچند اين دو در آغاز يك ديوان بوده ‏اند كه هم براى نگهدارى حساب بيت‏ المال و اداره‏ ى امور آن به كار مى‏رفته و هم براى ثبت‏ نام مسلمانان و كسانى كه به جهاد مى‏ رفتند، براى تعيين بهره‏ اى كه از غنيمت جنگى يا درآمدهاى ديگر نصيب آنان مى ‏گرديد. در واقع اين ديوان با تمام سادگى كه در اين دوره داشت به تنهايى جانشين دو ديوان خراج و سپاه بود كه در دوره‏هاى بعد با شاخه‏ هاى فراوان به وجود آمد.42
[b]در مورد يكى بودن ديوان بيت‏ المال و سپاه روايتى نقل شده كه هرمزان به عمر گفته بود «لشكرى كه تو بسيج نموده و اين همه اموال صرف آن مى‏كنى، اگر كسانى از رفتن به جنگ سرباز زده به جاى مانند، فرمانده لشكر از كجا بدان آگاه مى ‏شود؟ در اين صورت ديوانى برقرار كن»، عمر نيز راجع به ديوان از هرمزان پرسيد، او نيز برايش تفسير كرد.43[/b]
در مورد تأسيس ديوان بيت المال همان گونه كه آورده شد، افرادى معرفى شدند و از آنجا كه همان ديوان، براى سپاه نيز به كاربرده مى‏شد، پس افراد قبلى نيز در مورد ديوان فعلى نيز قابل استناد بودند؛ قبلاً گفته شد كه وليد بن هشام به عمر گفته بود كه در شام ديدم كه ديوان‏ ها را ترتيب مى‏ دادند و خطاب به عمر ادامه مى‏ دهد كه براى سپاه نيز چنين كارى را انجام مى‏ دادند و تو نيز آن را انجام بده، البتّه گفته شد كه امر ديوان‏سازى در دوره‏ى عمر به كمك فكر ايرانى انجام شد و آن نيز به سبب حضور هرمزان در مدينه بود.
از خبرى كه در مورد اعزام نيروهاى مسلمان به نهاوند روايت شده است، مى‏توان به يكى بودن ديوان بيت‏المال و سپاه پى ‏برد. آنجا كه عمر به سائب بن اقرع - يكى از مجاهدان باسواد - مى‏گويد: «اگر خداوند شما را پيروز گردانيد غنيمتى كه به دست مى‏آيد، بين جنگجويان تقسيم كن و خمس آن را برگير، و اگر اين سپاه نابود گردد، تو نيز با آن برو كه در آن صورت، دل زمين بهتر از پشت آن است.» در واقع سائب بن اقرع، كارى را كه در دوره‏هاى بعد، تعدادى دبير در ديوان سپاه و ديوان محاسبات انجام مى‏دهند، با وجود سپاهى بودنش انجام مى‏داد و اين حكايت از سادگى تشكيلات از يك طرف و كم بودن شمار باسوادان عرب از سوى ديگر بود.44[/font][/size]
[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]وضع تاريخ‏[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]بنا به روايت برخى از مورخان، وضع تاريخ در ربيع‏ الاول سال شانزدهم هجرى به دستور عمر و با مشورت على‏ عليه السلام صورت گرفت كه وى هجرت پيامبرصلى الله عليه وآله از مكه به مدينه را شايسته ‏تر از وضع تاريخ بر مبناى بعثت آن حضرت دانست.45 [b]اما اينكه چگونه عمر به فكر وضع تاريخ افتاد؛ [/b]دو روايت ذكر شده، اول اينكه ابوموسى اشعرى براى عمر نوشت، نامه ‏هايى كه به دست من مى‏ رسد تاريخ ندارد. پس از آن عمر به مشورت برخاست و تاريخ را از هجرت پيامبرصلى الله عليه وآله بنا به نظر حضرت على‏ عليه السلام وضع كرد.46 [b]روايت دوم مشهورتر است و نقش هرمزان در آن آشكار مى‏شود كه ابوريحان بيرونى از ميمون بن مهران نقل كرده، بدين ترتيب كه در زمان عمر وقتى حواله‏اى به او دادند كه تاريخ پرداخت آن ماه شعبان بود، عمر پرسيد كدام شعبان آيا همين ماهى كه در آن هستيم يا شعبانى كه خواهد آمد؟ آنگاه ياران پيغمبر را گرد آورد و از آنها درباره‏ى اين موضوع كه موجب سرگردانى مى‏گردد، نظر خواست و آنها گفتند: بايد راه و چاره را از آيين ايرانيان آموخت و سپس هرمزان را خواستند و از او در اين باره سؤال كردند، او گفت كه ما را حسابى است كه به آن «ماه، روز» گوييم پس آن را به صورت مورخ معرب ساختند و مصدر آن را هم تاريخ گفتند.47[/b]
مسعودى در توضيح وقايع دوران عمر در مورد وضع تاريخ هجرى در خصوص زمان مشورت، سال هفدهم و يا هجدهم را ذكر مى‏كند و علت وضع آن را «حوادث عهد عمر» مى‏داند با اين توضيح كه عمر نمى ‏دانست براى زمان حوادث خود چه اقدامى كند، لذا افرادى را طرف مشورت خود قرار داد و از جمله نظراتى كه داده شد، وضع تاريخ بر اساس تواريخ عجم و غيره بود كه وى نپذيرفت تا اينكه على‏ عليه السلام هجرت پيامبرصلى الله عليه وآله را پيشنهاد كرد و مورد قبول عمر قرار گرفت و تاريخ را از محرم آغاز كردند، با وجودى كه فاصله‏ ى هجرت پيامبرصلى الله عليه وآله تا اول سال قمرى دو ماه و دوازده روز بود؛ ولى آنها دوست داشتند كه زمان هجرت را با آغاز سال قمرى يكسان كنند. روايت ديگرى را مسعودى بيان مى‏كند، بدين صورت كه پيامبرصلى الله عليه وآله بعد از ورود به مدينه، خود تصميم بر وضع تاريخ نمود كه البته خود مسعودى اين روايت را كه از زهرى نقل مى‏كند از جهت علم حديث رد مى‏كند و به روايت اول على ‏رغم اختلاف در سال وقوع آن اكتفا مى‏ كند.48
[b]با وجود اختلاف در زمان وقوع و افراد دخيل در وضع تاريخ كه سال‏هاى شانزدهم تا هجدهم هجرى قيد شده، اگر بخواهيم در خلال اين سال‏ها نقش هرمزان را تعيين كنيم، بايد به تاريخ فتح شوشتر و اعزام هرمزان به مدينه اشاره كنيم كه اين موضوع را تا سال بيستم هجرى‏49 ذكر كرده‏اند و با مقايسه و توجه به تاريخ‏هاى وضع «تاريخ هجرى» مى‏توان به نقش هرمزان پى‏برد و او را از جمله افرادى دانست كه طرف مشورت عمر قرار گرفته‏اند، اما اين سؤال كه نظر هرمزان پذيرفته شده يا نه، با ارائه نظر حضرت على ‏عليه السلام در مورد وضع تاريخ براساس هجرت پيامبرصلى الله عليه وآله منافات ندارد، زيرا حضرت مبدأ را پيشنهاد كرد نه تقويم تاريخ را، و به استناد روايت بيرونى؛ هرمزان گفت: «ما را حسابى است كه به آن ماه روز گوييم.» از سوى ديگر اگر يك قسمت از روايت مذكور مبنى بر «دريافت حواله ‏اى در ماه شعبان» را بپذيريم. اين معنى را مى‏ دهد كه ترتيب ماه‏ها قبل از تعيين مبدأ سال بوده كه عمر با دريافت حواله، مشورت را آغاز كرده و اينجا ديگر نقش هرمزان منتفى مى‏شود. مسعودى نيز آن را بيان كرده كه «عمر بعد از طولانى شدن گفتگوها نظر حضرت على ‏عليه السلام را پذيرفت». اما از آنجا كه هرمزان در تدوين ديوان ضبط اموال مشاركت داشته، بعيد نيست كه در وضع تاريخ نيز نظرش مقبول افتاده باشد.[/b][/font][/size]
[color=#b22222][b] [/b][/color]
[color=#b22222][b][size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]نقش هرمزان در ادامه‏ ى فتوحات‏[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]براى ادامه‏ى فتوحات نياز به اطلاعات بيشترى بود كه عمر مى‏ توانست در مشورت با هرمزان به آن دست يابد، زيرا مسلمانان در نواحى مرزى و خوزستان با توجه به اسكان قبايل عرب كه مورد اعتماد ايرانيان بودند، توانستند به فتوحاتى دست يابند، اما براى ورود به داخل ايران به كمك و اطلاعات بيشترى نياز بود. هرمزان نه به عنوان مشاور نظامى در مفهوم امروزى، بلكه در مواقع ضرورى مانند فتح نهاوند، طرف مشورت قرار گرفت. در اين خصوص عمر از وى سؤال كرد به نظر تو از ميان سه ناحيه‏ ى اصفهان، فارس و آذربايجان به كدام ناحيه بايد حمله كرد كه هرمزان جواب داد، اصفهان به منزله ‏ى سر است و فارس و آذربايجان دو بال هستند، اگر سر را قطع نمودى، كارى از بال‏ها برنمى ‏آيد، پس از آن عمر تصميم خود را گرفت و جنگ نهاوند را آغاز نمود، زيرا نهاوند جزء اصفهان بود. در روايت ديگر از طبرى هرمزان در پاسخ به عمر مى‏گويد كه فارس سر است و دو منطقه‏ى ديگر بال‏50 پس بال‏ها را قطع كن سر، خود سقوط مى‏كند، عمر از پاسخ هرمزان خشمگين شد و دشنام داد كه اى دشمن خدا، بايد سر را ابتدا قطع نمود و بعد بال‏ها سقوط مى‏كنند و تصميم به جنگ نهاوند گرفت.51[/font][/size]
[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]هرمزان و قتل عمر[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]هدف از عنوان مذكور تعيين نقش هرمزان در قتل عمر است و اينكه در اين ماجرا دست داشته يا نه و اگر نقشى داشته با برنامه‏ ريزى و زمينه‏ هاى قبلى بوده يا غلام او ابولؤلؤ52 بدون طرح و فقط براساس عاطفه و احساس همدردى‏53 با اسراى نهاوند54 دست به اين كار زده است؟ آيا جريانى پشت پرده دخالت داشته كه ايرانيان بدون هماهنگى با آنها، آرزوى اين جريان مخفى را عملى كرده‏اند؟55 براى پاسخ ابتدا بايد به رابطه‏ ى عمر با اطرافيان و بزرگان عرب به خصوص قريش پرداخت تا از خلال آن بتوان به برخى مسائل پى‏ برد، هر چند با گذشت زمان و روشن نبودن بسيارى از مسائل آن روز نتوان به اصل مطلب واقف شد.
[b]عمر در راه خدا بى‏ اندازه بر مردم سخت مى‏ گرفت و بر خود بيشتر از ديگران سختگيرى مى‏ كرد، كتب سنن، طبقات و تاريخ در اين مورد مطالبى آورده ‏اند، اما اولين ماده برنامه‏ ى سياسى او رفتار با بزرگان و شخصيت‏هاى مهاجر و انصار بود، عمر با وجود اين كه با اينها با مدارا رفتار مى‏كرد، احتياط را از دست نمى‏ داد از يك طرف ايشان را به خود نزديك مى ‏كرد و از آنها مشورت مى‏خواست از طرف ديگر مى‏ ترسيد، مبادا دستخوش فتنه‏ اى شوند. بدين جهت آنان را در مدينه نگاه مى‏ داشت و جز با رخصت وى از اين شهر بيرون نمى ‏رفتند و بدون اجازه‏ى او نمى‏ توانستند به ممالكى كه به تصرف مسلمانان درآمده بروند.[/b] از سوى ديگر عمر براى هر يك از اصحاب پيغمبر به مقدار رتبه و سابقه‏ ى او در اسلام و بر حسب مقام و نزديكى كه با پيغمبرصلى الله عليه وآله داشت، وظيفه‏ اى مقرر كرد و معتقد بود كه اين كفاف خرج و مخارج ماهيانه‏ ى آنان را مى‏ كند و نيازى به تجارت و كسب مال نيست، اما آنها به تجارت پرداختند و ثروتشان افزون شد لذا عمر در پايان خلافت خود، از عملكرد مالى آنها نگران شد و گفت، اگر در آغاز كار متوجه پايان آن بودم، زيادى مال توانگران را مى‏ گرفتم و به مستمندان مى‏دادم. عمر علاوه بر سختگيرى بر بزرگان با كاركنان و فرمانداران خود مدارا نمى‏ كرد و به آنان به نرمى رفتار نمى‏ كرد، بلكه سخت مراقب ايشان بود و در آغاز و پايان شغل، صورتى از اموال او برمى ‏داشت و در پايان مأموريت وى اموالش را نصف مى‏كرد.»56 [b]البته عمر على‏رغم اعتراض اوليه برضد معاويه در شام در مقابل وى سكوت اختيار كرد و او را ابقا نمود و اين نيز به خاطر ملاحظاتى بود كه معاويه براى خليفه توصيف كرد.[/b]
سختگيرى عمر، شامل ايرانيان و يهودي ها نيز مى‏ شد و اجازه نمى‏ داد كه كسى از عجم يا موالى وارد مدينه شود57 و در مورد يهوديان نيز اهل خيبر58 را تبعيد نمود. روايت شده كه مغيرة بن شعبه غلامى نهاوندى به نام ابولؤلؤ كه صاحب فنونى هم‏چون نقاشى و نجارى و آهنگرى بود با اجازه‏ى عمر به مدينه آورد و بر او روزى دو درهم ماليات بست كه ابولؤلؤ آن را سنگين مى‏ دانست؛ لذا از عمر اجازه صحبت خواست كه فشار از دوشش برداشته شود، ولى عمر نويد بهبودى مى‏ داد كه ابولؤلؤ عمر را با ناراحتى ترك كرد، ديگر بار شكايت از مغيره نزد عمر برد كه عمر پاسخ قبلى داد و از وى خواست، حال كه فن آسياب مى‏داند، براى خليفه نيز يكى بسازد كه ابولؤلؤ وعده ساختن آسيابى را داد كه عالَم از چرخش آن با خبر شود كه عمر از لحن سخن غلام دريافت كه اين نوعى تهديد است.[b] سرانجام عمر در روز چهارشنبه، چهار روز مانده از ماه ذى الحجه سال 23 هجرى يا اوايل محرم سال 24 هجرى در سن 63 سالگى بر اثر ضربات خنجر ابولؤلؤ به قتل رسيد و صهيب بر او نماز گزارد.59[/b]
راويان احاديث و سنن در مورد قتل عمر از قول وى رواياتى نقل كرده‏اند كه نشان مى ‏دهد عمر از قتل خود با خبر بوده و البته اين روايات حقيقت را روشن نمى‏كند، بلكه بعضى تازه مسلمانان از ديگر مليت‏ها را در معرض اتهام قرار مى‏دهد. [b]مثلاً عمر در خواب ديد كه گويى خروسى سپيد او را دو نوك زد،[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif] [/font][/size] چون بامداد شد، اندوهگين گفت آن خروس عجمى است و آن نوك زدن ضربت است، [/b]سپس وضو گرفت و براى نماز بامداد بيرون شد. ابولؤلؤ آمد و در صف پشت سر عمر ايستاد، چون عمر به نماز ايستاد دو ضربت بر پهلوى او فرود آورد كه در پيكرش فرو رفت و روده‏هاى او را دريد.60
[b]پس از مرگ عمر، عبيدالله فرزند او كه گمان مى‏ كرد، قتل عمر نتيجه‏ ى توطئه ‏اى بوده كه هرمزان در آن دست داشته، هرمزان رابه قتل رسانيد. وى به بهانه‏ ى نشان دادن اسب‏ هاى خود به هرمزان او را به خانه خود آورد و در بين راه از پشت به او حمله كرد و او را از پاى درآورد.61[/b]
آيا قتل عمر با طرح و برنامه‏ى قبلى است؟ مؤلف كتاب أضواء على السنتة المحمديه چنين اعتقادى دارد؛ كه حتّى كعب الاخبار در قتل عمر دخالت داشته، زيرا عمر پس از شنيدن احاديث جعلى وى، از حديث گفتنش جلوگيرى كرده و كعب نيز مترصد فرصتى بود تا ضربه‏اى سخت بر عمر وارد كند، لذا وى از گروهى سرّى بود كه هرمزان در رأس آن بود و قتل عمر به دست ابولؤلؤ عجمى و توسط اين گروه صورت گرفت. نويسنده با دو روايت از قول كعب الاخبار در پيشگويى شهادت عمر در سه روز آينده - پس از تهديد عمر - و وقوف خليفه بر يكى از درهاى جهنم و جلوگيرى از سقوط مردم در آن، نتيجه مى‏گيرد كه كعب الاخبار و ابولؤلؤ و هرمزان در قتل عمر شريك بوده‏ اند و حقد و كينه‏ ى هرمزان نسبت به عظمت و قدرت مسلمين و سقوط ساسانيان را دليل بر تدبير هرمزان در قتل خليفه مى‏داند62 و بدون اينكه به مشاركت احتمالى افرادى مانند مغيرة بن شعبه بپردازد كه چرا وى على‏رغم سختگيرى عمر در عدم ورود عجم و موالى به مدينه، اصرار بر ورود غلام خود - ابولؤلؤ - نمود و چرا پس از قتل عمر مغيره و كعب الاخبار مورد مؤاخذه بزرگان قرار نگرفتند،63 حكم صادر مى‏كند كه «كسى در اين دلايل شك نمى‏كند مگر جاهلان».64
سخن ديگر اينكه با وجود تلاش در پوشيده نگه داشتن اسرار توطئه‏ى قتل عمر كه رنگ سياسى به خود گرفت، رفتار عمر مزيد بر علت بود، و از گفته‏ ى عمر «خدايا من از آنها خسته شده‏ ام و آنها [اشراف قديم و وابستگان جديد] نيز از من خسته شده‏ اند»؛ مى‏توان حدس زد كه وجود عمر وزنه‏اى بود كه بر محيط آن روز سنگينى مى‏كرد و «شايد راز قتل عمر كه از معماهاى تاريخ است در همين عبارت نهفته باشد».65
ا[b]گر در ضمن نقل روايات قتل عمر و بعد از آن به عكس ‏العمل صحابه و اقدام عجولانه‏ى عبيدالله در قتل هرمزان بپردازيم، احتمالاً بتوان بى‏ گناهى هرمزان را ثابت نمود؛ زيرا هيچ يك از مهاجران و انصار و ياران پيغمبرصلى الله عليه وآله عمل عبيدالله را صحه نگذاشتند،66[/b] [b]و آن را مانند قتل بدون دليل مسلمانى محكوم ساختند، عثمان نيز در بدو خلافت در جلسه‏ ى مشاوره‏اى براى نظر در كار عبيدالله كه محبوس‏67 بود، عمل او را موجب اخلال در اسلام دانست، ولى در پايان، پرداخت مال ديه از اموال خود را بهترين راه براى جلوگيرى از بى‏ نظمى در امور دانست و شايسته نديد كه در فرداى قتل خليفه، فرزند او نيز كشته شود.68[/b] [b]اما بزرگانى مانند حضرت على ‏عليه السلام اقدام عبيدالله را محكوم و او را مستوجب قصاص مى‏ دانستند. نوشته ‏اند كه در اولين مجلسى كه عثمان به منبر رفت و عبيدالله را عفو كرد، حضرت على‏ عليه السلام خطاب به خليفه فرمود: «اين فاسق - اشاره به عبيدالله - را به خون‏خواهى هرمزان بكش كه با كشتن مسلمانى بى‏گناه، مرتكب خطايى عظيم شده» و ادامه مى‏دهد كه اى فاسق! اگر روزى بر تو دست يافتم تو را به خون‏خواهى هرمزان خواهند كشت.69[/b] اين ناخشنودى در حضرت وجود داشت تا جنگ صفين كه عبيدالله از حضرت اجازه‏ى ورود خواست و حضرت به او فرمود: «آيا تو كه هرمزان را به ناحق كشته‏اى با آنكه او به دست عموى من عباس اسلام آورده بود و پدر تو نيز از غنايم مسلمانان براى او دو هزار درهم وظيفه مقرر داشته بود، حالا انتظار دارى كه از دست من جان سالم به دربرى؟» عبيدالله در پاسخ گفت: «سپاس خداى را كه ما را در وضعى قرار داد كه تو خون هرمزان را از من مى‏خواهى و من خون اميرالمؤمنين عثمان را».70
[b]از كسانى ديگر كه عمل عبيدالله را تقبيح و بى‏گناهى هرمزان را تصديق نمود، زياد بن لبيد بياضى‏71 شاعر بود كه در شعرى عمل عبيدالله را محكوم نمود، پسر عمر شكايت نزد عثمان برده و تقاضاى رسيدگى كرد، عثمان نيز زياد را از ادامه ‏ى كار بازداشت، ولى زياد، اصرار بر تقبيح عبيدالله نموده و سرانجام عثمان نيز كه از زبان شاعر در امان نمانده بود دستور تبعيد زياد بن لبيد را داد.72[/b][/font][/size]
[color=#b22222][b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]نتيجه‏[/font][/size][/b][/color]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]با وجود اختلاف در جزئيات و تفاصيل روايات مربوط به سرگذشت هرمزان و نيز نقش او در انتقال فرهنگ و تمدن ايران به دولت نوپاى اسلامى، نمى‏توان از اين دو امر چشم پوشيد كه نخستين ديوان اسلامى در زمان عمر بنياد گذارده شد و ديگر آنكه اين كار در نتيجه‏ ى راهنمايى هرمزان و به روش ايرانيان صورت گرفت.
اما در مورد نقش هرمزان درقتل عمر و ارتباط او با اين جريان، با وجود روايات تاريخى نمى‏توان دخالت قطعى وى را ثابت كرد، مانند اين روايت كه عبدالرحمن بن ابى بكر فرداى روز قتل عمر براى دوستان خود نقل كرده بود كه وى شاهد دست به دست كردن خنجر ميان ابولؤلؤ، هرمزان و جفينه بوده و با افتادن خنجر به زمين، پى به دخالت ايرانيان در قتل عمر برده و عبيدالله نيز با شنيدن اين قضيه به سراغ آنان رفته و هرمزان، جفينه و دختر ابولؤلؤ را به قتل رساند.73 در مقابل اين روايت روايتى ديگر مدعى است كه هرمزان در بستر بيمارى بود كه عبيدالله وى را به قتل رساند.74[/font][/size]
[b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]پى‏نوشت‏ها:[/font][/size][/b]


[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif] 2. مسعودى در مروج الذهب به شخصى به نام حارث بن جنده اشاره مى‏كند كه به هرمزان معروف است و از وى نقل مى‏كند كه ايرانيان بر همه‏ى مردم پادشاهى داشتند وى اضافه مى‏كند كه هرمزان يعنى اميرالامرا و روميان منصبى دارند كه معنى آن هرمزان در فارسى است يعنى دمستق. مسعودى، مروج الذهب، ج 1، ص 253، 267.
3. آرتور كريستن سن، ص 657 و 159، كتاب ايران در زمان ساسانيان، هفت خاندان ساسانى را اين گونه آورده: خاندان ساسان، كارن، سورن، اسپاهبذ، اسپندياذ، مهران و هفتمين گويا زيك بوده، ولى او نمى‏داند كه هرمزان متعلق به كدام خاندان بوده و اضافه مى‏كند مادر هرمزان از خوزستان است.
4. محمد محمدى، مقاله‏ى سرگذشت هرمزان، ص 3 - 4 - 6 و محمد بن جرير طبرى، ج 3 تاريخ الامم و الملوك، ص 171.
5. مسعودى، پيشين، ص 272 و 275.
6. دينورى، اخبار الطوال، ص 163 و 164؛ ابن سعد، طبقات الكبرى، ج‏5، ص‏89 .
7. ريچارد فراى، عصر زرين فرهنگ ايران، ص 75 و 76.
8. خواهر هرمزان زن خسرو پرويز و مادر شيرويه بود. محمد محمدى، فرهنگ ايرانى، ص 66.
9. دينورى، پيشين، ص 8 .
10. حسن پيرنيا و محمد اقبال آشتيانى، تاريخ مفصل ايران، ص 53.
11. ريچارد فراى، تاريخ ايران از اسلام تا سلاجقه، ص 20 و 21.
12. طبرى، پيشين، ص 182 و 183.
13. ابن سعد مى‏نويسد دوازده نفر ديگر هم همراه هرمزان به مدينه اعزام شدند كه با لباس و تاج و جواهرآلات مزين شده بودند. پيشين، ج 5، ص 89 .
14. سعيد نفيسى، تاريخ اجتماعى ايران از انقراض ساسانيان تا انقراض امويان، ص 102.
15. بابن و هوسه، سفرنامه جنوب ايران، ص 50.
16. طبرى، پيشين، ص 183؛ ابن سعد، همان، ص 89 .
17. طبرى، پيشين، ص 183.
18. ابن سعد، پيشين، ص 89؛ محمدى، پيشين، ص 15.
19. ابن سعد، پيشين، ص 90.
20. بلاذرى، فتوح البلدان، ص 374.
21. ابن سعد، پيشين، ص 90؛ مطهربن طاهر مقدسى، آفرينش و تاريخ، ص 856.
22. حسن بن محمد بن حسن قمى، تاريخ قم، ص 303.
23. ابن سعد، پيشين، ص 90.
24. بلاذرى، پيشين، ص 443؛ يعقوبى، تاريخ يعقوبى، ص 40.
25. سيوطى، تاريخ الخلفا، ص 131.
26. بلاذرى، پيشين، ص 435 و 436.
27. ابن طقطقى، تاريخ فخرى، ص 113.
28. گويند منشاء اين نام‏گذارى اين است كه روزى انوشيروان به نويسندگان ديوان خويش مى‏نگريست، در حالى كه با خود به حساب كردن مشغول بود و چنين به نظر مى‏رسيد كه با خود سخن مى‏گويد، از اين‏رو ناگهان گفت: ديوانه! از آن پس جايگاه آنان بدين كلمه ناميده شد و حرف «ه» به علت كثرت استعمال و تخفيف از آن حذف گرديد و گفتند ديوان. آنگاه همين نام بر كُتّاب اينگونه عمليات كه متضمن قوانين محاسبات است اطلاق گرديد. و نيز گفته‏اند ديوان در زبان فارسى نام شياطين است و كُتّاب را از اين‏رو بدان گفته‏اند كه محاسبان در فهم امور و آگاهى بر مسائل آشكار و نهان و جمع اشياء نادر و پراكنده سرعت نفوذ دارند و آنگاه كلمه بر جايگاه نشستن اينگونه محاسبان اطلاق شده است و بنابراين كلمه‏ى ديوان هم نام كُتّاب نامه‏ها و هم مكان نشستن حسابگذاران در بارگاه سلطان را مى‏رساند. ولى مترجم كتاب مقدمه ابن خلدون در پاورقى اظهار نموده كه اين توجيهات جنبه‏ى خيالبافى دارد و ديوان به معنى نوشتن است و كلمات دفتر، دبير و دبستان همه از آن مأخوذ است. مقدمه ابن خلدون، ج 1، ص 465؛ فيليپ حتى، تاريخ عرب، ص 222؛ ريچارد فراى نيز در عصر زرين فرهنگ ايران، ص‏69، كلمه‏ى ديوان را از ريشه‏ى ايرانى dipi-pand مى‏داند ولى توضيح بيشترى نمى‏دهد.
29. در اين مورد كه ديوان مذكور اولين آن باشد، نظر ديگرى ابراز مى‏شود بر اين مبنا كه جمع آورى عايدات و تعيين مصارف مستلزم به وجود آوردن يك دستگاه ادارى - ديوان - بود كه اين كار در عراق در دوره‏ى حكومت مغيرة بن شعبه و به كمك فردى ايرانى به نام پيرى يا پيروز يا فيروز كسكرى صورت گرفت و بعدها پسرش زادان فرخ تا يك چند متصدى آن بود. اين ديوان عراق را چندى بعد عمر بن خطاب توسعه داد و تشكيلاتى به وجود آورد كه در آن تمام دخل و خرج قلمرو اسلام ضبط شد. حتى كسانى را هم كه مشمول مقررى و عطا مى‏شدند، طبقه بندى كردند تا در تقسيم عطا بى‏نظمى ايجاد نشود، اگر چه بعدها ايجاد شد. عبدالحسين زرين كوب، تاريخ مردم ايران، ج 2، ص‏52؛ ريچار فراى، تاريخ ايران از اسلام تا سلاجقه، ص 45؛ و محمد محمدى، تاريخ و فرهنگ ايران، ج 2، ص 425. اگر عمر، ديوان حكومت مغيره را توسعه داده با اين موضوع كه هرمزان نيز پيشنهاد تأسيس ديوان را مطرح كرده منافاتى ندارد.
30. ابن طقطقى، پيشين، ص 112 و 113.
31. ابن سعد، پيشين، ج 3، ص 287.
32. يعقوبى در جلد دوم كتاب خود، هفتصد هزار درهم نوشته است.
33. ابن سعد، پيشين، ص 300؛ بلاذرى، پيشين، ص 439.
34. محمد محمدى، سرگذشت هرمزان، ص 20.
35. ابن سعد، پيشين، ص 295؛ سيوطى، پيشين، ص 143.
36. يعقوبى، پيشين، ص 40؛ بلاذرى، همان، ص 436.
37. ابن سعد، پيشين، ص 296 و 297.
38. عسكر حقوقى، فلسفه سياسى اسلام، ص 75.
39. ابن سعد، همان، ج 3، ص 300 - 302 - 304.
40. جعفر شهيدى، تاريخ تحليلى اسلام، ص 113
41. ريچارد فراى، عصر زرين فرهنگ ايران، ص 79.
42. محمد محمدى، فرهنگ ايرانى، ص 70.
43. ابن طقطقى، پيشين، ص 113.
44. طبرى، پيشين، ص 204؛ ابن اثير، الكامل، ج 2، ص 185؛ ابن اعثم كوفى، الفتوح، ص 234 - 235.
45. ابن سعد، پيشين، ص 281؛ طبرى، همان، ص 144 و 277.
46. محمد حميدالله، وثائق السياسيه، ص 383.
47 . محمد محمدى، سرگذشت هرمزان، ص 21؛ دائرة المعارف الاسلاميه، ج 4، ص 47 ماده تاريخ.
48. مسعودى، التنبه و الاشراف، ص 252.
49. طبرى، پيشين، ص 189.
50. راوى نام دو منطقه را ذكر نمى‏كند.
51. طبرى، پيشين، ص 205 و 225؛ بلاذرى، پيشين، ص 300 و 303؛ مسعودى، مروج الذهب، ص‏679.
52. مؤلف تاريخ قم، فيروز، ابولولؤ غلام هرمزان را در ايران آورده كه بعد از آمدن به مدينه مغيرة بن شعبه او را به كار گرفت، ص 303.
53. مسعودى، پيشين، ص 677؛ ابن سعد، پيشين، ص 347.
54. طبرى، پيشين، ص 221.
55. مترجم الفتوح ابن عثم مى‏نويسد كه «اين غلام آلت دست بلا اراده‏ى دسيسه‏اى شد كه صحابه‏ى پيامبرصلى الله عليه وآله براى خلاصى از خليفه چيده بودند» ص 976 و 977، عباس محمود عقاد در «موسوعة الاسلاميه»، ضمن اخبار عثمان، دسيسه و توطئه را از جانب يزدگرد و مشاوران او مى‏داند و نه آن چيزى را كه بعضى روايات به احساس همدردى ابولؤلؤ با اسراى نهاوند نسبت داده‏اند ج‏2، ص‏5.
56. طه حسين، انقلاب بزرگ، ص 14، 16، 17، 30.
57. ابوالقاسم پاينده، على ابرمرد تاريخ، ص 58.
58. فيليپ حتى، در مورد سياست عمر در مورد حفظ و نگهدارى حجاز از ورود ديگر اقوام به آن مى‏نويسد: «اساس نظر عمر اين بود كه اجازه ندهد در عربستان هيچ‏كس پيرو دينى به جز اسلام باشد، براى حصول به اين منظور همه‏ى پيمان‏هاى سابق را ناديده گرفت و به سال 14 و 15 هجرى ضمن كسان ديگر يهوديان خيبر را نيز بيرون كرده، ايشان در اريحا مقام گرفتند و مسيحيانى كه در نجران بودند به شام و عراق گريختند». ص 217 و 218.
59. طبرى، ابن اثير، ابن سعد، مسعودى و مقدسى به اين موضوع پرداخته‏اند.
60. ابن سعد، پيشين، ص 33؛ مقدسى، البدء و التاريخ، ص 862 .
61. محمد محمدى، پيشين، ص 23.
62. محمود ابوريه، اضواء على السنة المحمديه او دفاع عن الحديث، ص 158 و 159.
63. پاينده، پيشين، ص 58 و 59.
64. محمود ابوريه، پيشين، ص 160.
65. پاينده، پيشين، ص 57.
66. بنا به روايتى عثمان دست غماذيان يا قماديان پسر هرمزان را در قصاص عبيدالله باز گذاشت و مى‏توان سكوت حاضران در برابر سؤال قماديان كه آيا كسى مانع من نخواهد شد را دليل بر گناهكارى عبيدالله و بى‏گناهى هرمزان قلمداد كرد. اما ابن اثير اين روايت را ضعيف مى‏داند و استدلال مى‏كند اگر پسر هرمزان از قصاص گذشت، ديگر دليلى براى على‏عليه السلام نبود كه به دنبال قصاص عبيدالله باشد. ابن اثير، پيشين، ص 226 و 227.
67. عبيدالله پس از به قتل رساندن هرمزان، جفينه و دختر ابولؤلؤ، توسط سعد بن ابى وقاص زندانى شد تا زمانى كه عثمان در وضع او جلسه‏اى تشكيل داد. طبرى، پيشين، ص 302.
68. ابن سعد، پيشين، ص 356.
69. محمد محمدى، پيشين، ص 27.
70. دينورى، پيشين، ص 210؛ مسعودى، مروج الذهب، ص 738 آورده كه: «تو خون خواه عثمانى در صورتى كه خدا خون هرمزان را از تو مى‏خواهد».
71. از انصار و به قولى از سوى پيامبرصلى الله عليه وآله يا ابوبكر بر حضرموت ولايت داشت. وى مردى مصمم و بى‏گذشت بود و بر سرگرفتن صدقات بر قبيله اشعث بن قيس كندى، درگيرى داشت. بلاذرى، پيشين، ص 109 و 110. در پايان خلافت عمر نيز بر بخشى از يمن امارت داشت. يعقوبى، پيشين، ص 52.
72. طبرى، پيشين، ص 302 و 303؛ ابن اثير، پيشين، ص 226.
73. مقدسى مى‏نويسد كه عبيدالله بن عمر، دو فرزند از ابولؤلؤ را به قتل رساند. ص‏870.
74. مسعودى، پيشين، ص 736.[/font][/size]

[b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]منابع:[/font][/size][/b]

[size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif]- ابن اثير، عزالدين على، الكامل فى التاريخ، 7 مجلد (بيروت، دارالاحياء التراث العربى، بى‏تا).
- ابن اعثم كوفى، محمد بن على، الفتوح، ترجمه‏ى محمد بن احمد مستوفى، چ اول (تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، 1372ش).
- ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه‏ى ابن خلدون، 2 جلد، ترجمه محمد پروين گنابادى، چ پنجم (تهران، شركت انتشارات علمى و فرهنگى، 1366ش).
- ابن سعد، محمد، الطبقات الكبرى، 8 مجلد (بيروت، دارصادر، بى‏تا).
- ابن طقطقى، محمد بن على بن طباطبا، تاريخ فخرى، چ سوم (تهران، شركت انتشارات علمى و فرهنگى، 1367ش).
- ابوريه، محمود، اضواء على السنه المحمديه (قم، انصاريان، 1416ق/1995م).
- بابن وهوسه، سفرنامه جنوب ايران، ترجمه اعتماد السلطنه، چ اول (تهران، دنياى كتاب، زمستان 1363ش).
- بلاذرى، احمد بن يحيى، فتوح البلدان، تعليق رضوان محمد رضوان (بيروت، دارالكتب العلميه، طبعه منشورات اروميه فى قم، رجب 1404ق).
- پاينده، ابوالقاسم، على ابرمرد تاريخ، چ دوم (تهران، بهجت، 1354ش).
- پيرنيا، حسن و محمد اقبال آشتيانى، تاريخ مفصل ايران از صدر اسلام تا انقراض قاجاريه، به كوشش محمد دبيرسياقى (تهران، خيام، بى‏تا).
- حتى، فيليپ، تاريخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاينده، چ دوم (تهران، آگاه، زمستان، 1366ش).
- حسين، طه، انقلاب بزرگ، ترجمه احمد آرام و جعفر شهيدى، چ دوم (تهران، على اكبر علمى، 1363ش).
- حقوقى، عسكر، فلسفه سياسى اسلام، 2 جلد (بى‏جا، 1354ش).
- حميدالله، محمد، الوثائق السياسيه، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، چ اول (تهران، چاپ و نشر بنياد، 1365ش).
- دائرة المعارف الاسلاميه، مادة التاريخ (بى‏جا، بى‏تا).
- دينورى، احمد بن داود، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، چ چهارم (تهران، نشر نى، 1372ش).
- زرين كوب، عبدالحسين، تاريخ مردم ايران، 2 جلد، چ دوم (تهران، اميركبير، 1368ش).
- سيوطى، جلال الدين، تاريخ الخلفا، تحقيق محمد محيى‏الدين عبدالحميد، طبعة الاولى (قم، منشورات شريف الرضى، 1411ق/1370ش).
- شهيدى، جعفر، تاريخ تحليلى اسلام، چ دوم (تهران، مركز نشر دانشگاهى، 1363ش).
- طبرى، محمد بن جرير، تاريخ الامم و الملوك، 8 مجلد (قاهره، مطبعه الاستقامه، 1357ق).
- عقاد، عباس محمود، موسوعة الاسلاميه، 5 مجلد (بيروت، دارالكتاب العربى، 1970م).
- فراى، ريچارد، عصر زرين فرهنگ ايران، ترجمه مسعود رجب‏نيا، چ دوم (تهران، سروش، 1363ش).
- - ، تاريخ ايران از اسلام تا سلاجقه، (تاريخ ايران كمبريج) چ اول (تهران، اميركبير، 1363ش).
- قمى، حسن بن محمد، تاريخ قم، ترجمه حسن بن على قمى، تصحيح و تحشيه جلال الدين تهرانى (تهران، توس، 1361ش).
- كريستين سن، آرتور، ايران در زمان ساسانيان، ترجمه رشيد ياسمى، چ هشتم (تهران، دنياى كتاب، 1357ش).
- محمدى، محمد، تاريخ و فرهنگ ايران در دوران انتقال از عصر ساسانى به عصر اسلامى، 2 جلد (تهران، (يزدان، جلد اول، 1372ش) (توس، جلد دوم، 1375ش)).
- - ، فرهنگ ايرانى پيش از اسلام، چ دوم (تهران، دانشگاه تهران، 1336ش).
- - ، سرگذشت هرمزان، مجله مقالات و بررسى‏ها، شماره 9 - 12، سال 1362ش.
- مسعودى، على بن حسين، التنبيه و الاشراف، تصحيح عبدالله اسماعيل الصاوى (قاهره، دارالصاوى، بى‏تا).
- - ، مروج الذهب و معادن الجوهر، 2 جلد، ترجمه ابوالقاسم پاينده، چ چهارم (شركت انتشارات علمى و فرهنگى، 1370ش).
- مقدسى، مطهربن طاهر، آفرينش و تاريخ، ترجمه محمد رضا شفيعى كدكنى، چ اول، (آگه، بهار 1374ش).
- نفيسى، سعيد، تاريخ اجتماعى ايران از انقراض ساسانيان تا انقراض امويان (تهران، دانشگاه تهران، اسفند 1342ش).
- يعقوبى، احمد بن اسحاق، تاريخ يعقوبى، 2 جلد، ترجمه محمد ابراهيم آيتى، چ هفتم (تهران، شركت انتشارات علمى و فرهنگى، 1374ش).[/font][/size]


[color=#ff0000][b] [b][size=3]جاسم ريحانى[/size][/b][/b] [b] [size=3][font=tahoma,geneva,sans-serif] كارشناس ارشد تاريخ اسلام.[/font][/size][/b][/color]

[b] [/b]

[b] [/b]http://www.shareh.com/persian/magazine/tarikh_i/20/02.htm

[king-kaveh 487]

یه خائن
که در طول تاریخ هم ایران زیاد داشته ازشون

[Shabro 2,418]

آره اگه این خاءن ها نبودند الان ما رعیت بودیم بدون حق خواندن و نوشتن
_____________
درسته اجحاف شده خیلی جاها در فتح اسلام به ایرانیان و سایر ملل اما دستاوری داشته به نام اسلام با مذهب تشیع
خدارو شکر برای امروز
_____ممنونم از
[b] [url="http://www.military.ir/forums/user/13957-mohammadarea51/"]mohammadarea51[/url][/b]

[Arash 7,048]

[quote name='Shabro' timestamp='1405936388' post='395015']
آره اگه این خاءن ها نبودند الان ما رعیت بودیم بدون حق خواندن و نوشتن
_____________
درسته اجحاف شده خیلی جاها در فتح اسلام به ایرانیان و سایر ملل اما دستاوری داشته به نام اسلام با مذهب تشیع
خدارو شکر برای امروز
_____ممنونم از
[b] [url="http://www.military.ir/forums/user/13957-mohammadarea51/"]mohammadarea51[/url][/b]
[/quote]

مثل این میمونه که داعش به ایران حمله کنه و فرمانده ایرانی بره با اونها بیعت کنه
این خیانت نیست ?
وظیفه نظامی جماعت ، سر خود کار کدن نیست . وظیفه ای که به اون سپرده شده رو باید انجام . این بنده خدا بدون هیچ چون و چرایی خائن هست . حالا نتیجه این خیانت مثبت بود یا منفی بحث دیگه ای هست

[rasoolmr 1,452]

بنظر من ادامه دولت پوسیده و ستمشاهی ساسانی خیانت به بشریت و ایرانی بود .

این شخص مسلمون شده بوده و آئین اسلام نژاد پرستانه نیست و بر اساس قومیت و نژاد و تبار عمل نمیکنه

قطعا ایرانی ها وضع بهتری داشتن از زمانیکه از نظام ظالمانه و نژاد پرستانه و طبقاتی آزاد شدند . بعلاوه با دین حقه اسلام آشنا شدن و تنها کتاب آسمانی تحریف نشده رو باهاش آشنا شدن

پیامبر راستین خدا رو شناختند ، دین خدا رو فرا گرفتند ، کتاب خدا رو یاد گرفتند و برای قرائتش علم صرف و نحو و تجوید رو اختراع کردند

با امامن حقه الهی آشنا شدند و از پیروان راستینشون شدن . بجای پیروی از سران کفر و شرک و دوگانه پرستی و آئین من درآوردی زرتشتیت اونوقت و موبدان منحرف و ظالم ، با دین خدا اشنا شدند
بجای پیروی از دین تحریف شده از دین حقه پیروی کردند . و بجای شاهان ظالم و فاسد و دربار پیرو ائمه اطهار شدند

بجای بیسوادی مطلق باسواد شدند . و بجای جهل رو به دانش آوردند و در قله علم جهان قرار گرفتند

نمیدونم چرا برخی کاربران با اسلام دشمنی میکنند و نژاد پرستانه با این مقوله برخورد میکنند

مثال امثال هرمزان و سلمان فارسی ها و بلال حبشی ها نه مثال داعش بلکه مثل این هست که اگر داعشی ها فارس بودن (کما اینکه برخی از اعضای تروریستیشون ایرانی بودن و هستن ) ما بجای برخورد نژاد پرستانه و دفاع از اونها از عراقی های شیعه و دولت های بر حق حمایت میکنیم ویرایش شده در تیر 93 توسط rasoolmr

[worior 26,158]

[quote name='Shabro' timestamp='1405936388' post='395015']
آره اگه این خاءن ها نبودند الان ما رعیت بودیم بدون حق خواندن و نوشتن

[/quote]

ما در دوره اموی و عباسی چی بودیم اون وقت ؟!

[seyedmohammad 10,525]

[quote name='worior' timestamp='1405994044' post='395288']
ما در دوره اموی و عباسی چی بودیم اون وقت ؟!
[/quote]
بعید بود ازشما ... هیچ "ما " یی وجود نداره! اکثر ارتباطات ژنتیک ، زبانی ، دینی و عادات فرهنگی و حتی منطقه ی زیستی قطع شده . حوزه های تمدنی بسیار کمی در جهان هست که هنوز به گذشته اش واقعا متصل باشه .

[SSADEGHS 3,041]

سلام

به نظر بنده این فرد خائن بوده است.
زمانی که فردی خاک کشور شما را غارت کند ، آن را به توبره بکشد و زنان و کودکان یکتا پرست را به خاک و خون بکشد و شما به جای ایستادگی و پذیرفتن مرگ شرافتمندانه به آن دشمن [b]مشاوره [/b]بدهید شما خائن هستید .

[quote]قطعا ایرانی ها وضع بهتری داشتن از زمانیکه از نظام ظالمانه و نژاد پرستانه و طبقاتی آزاد شدند . بعلاوه با دین حقه اسلام آشنا شدن و تنها کتاب آسمانی تحریف نشده رو باهاش آشنا شدن[/quote]

بهتر ؟!




[quote]
[color=#282828][size=4]ما در دوره اموی و عباسی چی بودیم اون وقت ؟! [/size][/color]

[/quote]




[quote]
بجای بیسوادی مطلق باسواد شدند . و بجای جهل رو به دانش آوردند و در قله علم جهان قرار گرفتند
[/quote]


این هم از اون حرف ها بود !
بله محدودیت های ناروایی موجود بود اما با این وجود [b]بی سوادی مطلق[/b] به هیچ وجه درست نیست

[quote]مثال امثال هرمزان و سلمان فارسی ها و بلال حبشی ها نه مثال داعش بلکه مثل این هست که اگر داعشی ها فارس بودن (کما اینکه برخی از اعضای تروریستیشون ایرانی بودن و هستن ) ما بجای برخورد نژاد پرستانه و دفاع از اونها از عراقی های شیعه و دولت های بر حق حمایت میکنیم [/quote]

برادر یعنی متوجه هستید کی را با کی قیاس میکنید ؟!
این توهین بسیار بزرگی است .
در یک طفی ایرانیان : مردمانی یکتاپرست که در متمدن ترین { بدون شک } کشور زمان و در یکی از جالب توجه ترین فرمانروایی ها { به لحاظ ساختار منسجم و منظم و گستردگی و ... } اعصار زندگی می کردند چه گناهی داشتند که به دست عمر و سربازانش از دم تیغ گذرانده شوند ؟! کافر بودند ؟ مشرک بودند ؟ زندیق بودند ؟ شاید هم عمر جاه طلب بود یا شاید اسلام را درست نفهمید که گمان میکرد دین خدا برای غالب شدن محتاج شمشیر عربی است !

در طرف دیگر قیاس : داعش ! من هیچ شرح و توضیحی دربارشون نمیدم کافی است یک سری به تاپیک تحولات سوریه بزنید و نگاهی به برخی از اعمال جهادی شان بندازید !

جدای از اینکه قیاس شما مع الفارق بود ، موقعیت هرمزان هم با موقعیت ما { در قبال عراق و داعش } متفاوت است . هرمزان یک ایرانی است که داره به قاتل ایرانیان مشاوره میده !! این چه شباهتی به وضع ایران و عراق و داعش داره ؟!

=============================



[quote]بعید بود ازشما ... هیچ "ما " یی وجود نداره! اکثر ارتباطات ژنتیک ، زبانی ، دینی و عادات فرهنگی و حتی منطقه ی زیستی قطع شده . حوزه های تمدنی بسیار کمی در جهان هست که هنوز به گذشته اش واقعا متصل باشه [/quote]

بله ! ما !

ملیت ، مرز جغرافیایی و میهن ، ما ، می سازد برادر .





====================



خدا را شاکریم که نعمت اسلام و درک تشیع را به ما ارزانی داشت .
اما اجازه نداریم خیانت خائنین و ستم حکام جاهل را فراموش کنیم . اجازه نداریم خون به ناحق ریخته شده هزاران ایرانی بی گناه را که به حکم عقل و حتی شرع مبین اسلام از وطنشان دفاع می کردند پایمال کنیم . اجازه نداریم خون زنان و کودکان بی دفاع را پایمال کنیم ...

[worior 26,158]

[quote name='sedmammad' timestamp='1405994785' post='395289']
بعید بود ازشما ... هیچ "ما " یی وجود نداره! اکثر ارتباطات ژنتیک ، زبانی ، دینی و عادات فرهنگی و حتی منطقه ی زیستی قطع شده . حوزه های تمدنی بسیار کمی در جهان هست که هنوز به گذشته اش واقعا متصل باشه .
[/quote]
آقا سید چی بعید بود برادر ؟
مگرمن صحبتم در مورد الانه ؟ سوالم از اون بنده خدایی هست که میگفت ایرانی ها با ورود اسلام از رعیتی در امدند ، با جواب به اینکه ایرانی ها در دوره عباسی و اموی چه وضعیتی داشتند ،...

ضمنا ؛ " ما " یک مفهوم موقتی اجتماعی برای تایین مرزی برای غیر از " ما " یا "دیگران" هست ،...

[seyedmohammad 10,525]

[quote][color=#282828][font=tahoma, helvetica, arial, sans-serif][right]بله ! ما ![/right][/font][/color]

[color=#282828][font=tahoma, helvetica, arial, sans-serif][right]ملیت ، مرز جغرافیایی و میهن ، ما ، می سازد برادر .[/right][/font][/color][/quote]
قصد بنده یک بحث فنی با جناب واریور بود ...
ملیت مفهوم همواره مشخصی نیست . به این معنی که ، ما به ازای خارجی آن موجود نیست . بلکه گاهی مجموعه ای ازفاکتورهای خارجی - زبان ، قومیت ، مرز جغرافیایی و حاکمیت ملی - به عنوان ملیت تعریف میشه . مرز جغرافیایی و میهن هم که ازون موقع تابه حال بارها عوض شده . اگر مرزها مد نظرتون باشه مردم شهر مدائن عراق هم باید الان داخل در این مفهوم باشن . حاکمیت هم که مشخصه ...
ازون جا که احتمالا باقی فاکتورها رو هم ذکر خواهید فرمود پیشاپیش عرض میکنم :
قومیت خودش برآمده از دو مفهوم هست :
اول زبان : زبان امروز ما تقریبا هیچ شباهتی به هیچ دوره ی تاریخی ای ازایران نداره ... گرته برداری های مکرر اززبان عربی بعد از ورود اسلام ؛ از فرانسوی در دوره ی قاجار و گرته برداری های بیشمار که هنوز هم ادامه داره از زبان انگلیسی در دوره ی معاصر . همچنین تعداد وام واژه های بسیار زیاد از سه زبان فوق الذکر . هر پستی در همین میلیتاری پر است از وام واژه ها ی عربی ، فرانسوی و انگلیسی . همچنین نگارش به خط عربی و جدیدا انگلیسی ( فینگلیش ) به دلیل نفوذ گجت ها و رایانه ها در زندگی روزمره مردم . یه خط شعر رودکی رو با زبان عامیانه ی امروزی نمیشه فهمید و نیاز به تدریس داره چه برسه به متون مثلا گاتاها و زبان های باستانی ایران .
دوم :ژنتیک یا آنچه پیوند نژادی و خونی خوانده میشه ... این هم که مشخصه نژادهای بسیاری در این نقطه از زمین باهم پیوند خوردند . نژاد های میکس شده در ایران در دوره های مختلف تاریخی خودش به اندازه ی یه پایان نامه ی دکترا مطلب داره .فی المثل شخصی که در تربت حیدریه زندگی میکنه و سید هست ، هم با شرق دور قرابت خونی داره هم با میان رودان و هم با خاور میانه ...
عادات فرهنگی هم که بهتره در دوره ی پسا مدرن و فرا پسا مدرن ! و دنیای موزائیکی اصلا حرفش رو نزنیم ... عادات بهداشتی ، غذایی ، لباس پوشیدن ، رسوم سالانه ( events) ،تفریحات سالم وناسالم و ... هر کدام مال جایی از جهان هست و بعضا با اندکی تغییر و بعضا بدون تغییر در ایران اجرا میشه .
خلاصه اینکه این همه روضه خوندم که عرض کنم نه تنها ما بلکه بسیاری از حوزه های دیگر تمدنی جهان نسب به تمدن خاصی نمی برند . بلکه همه فرزند دوران مدرن و در برخی جاها فرزند دوره ی پست مدرن هستند . بنده هم به نوعی طرفدار این جهان وطنی و جهان شمول اندیشی - البته با تعریف پست مدرن ، نه مدرن - هستم و هرچه فکر میکنم لا اقل از جهت نظری قرابتی بین خودم و گذشته های دور این سرزمین نمیابم .
گرچه در دوره های مختلف ؛ حاکمیت ها ، برای اهداف سیاسی خودشون و همچنین ایجاد بخشی از هویت ملی سعی میکنن دوره های مختلف تاریخی رو به دوره ی حاضر ربط بدن . نمونه اش هم در ایران امروزی و هم در ایران پیش از انقلاب اسلامی و هم در کشورهای جهان بسیار فراوان هست .

[SSADEGHS 3,041]

[quote]ملیت مفهوم همواره مشخصی نیست .[/quote]

سلام

بله شاید به گفته شما برخی پارامترها متغیر باشند .
اما این تغییر به خودی خود اصل مساله را تغییر نمی دهد .
بحث بنده بر سر هویت است . هویت فرد مجموعه ای از داشته های { مادی و معنوی } است که باعث تفرق فرد با دیگری می شود . در اینجا هویت ایرانی نیز ناشی از داشته های مشخصی است که ما را فی المثل از یک عراقی ، پاکستانی ، روسی ، اسپانیایی و ... تمیز می دهد . مرزی که تغییر می کند ، زبانی که دچار دگرگونی می شود ، فرهنگ تازه ای که به فرهنگ ما افزوده می شود همه بر هویت ما اثر می گذارند { مثبت یا منفی } اما هم چنان در محدوده پارامترهای تمیز دهنده ما از سایر هویت ها عمل میکنند . کما اینکه زبان ایرانیان از پهلوی به عربی تغییر کرد اما هویت ایرانی را از بین نبرد ، فرهنگ بیگانه از ملل مهاجم وارد شد اما فرهنگ ایرانی را نیست و نابود نکرد .

[seyedmohammad 10,525]

هویت فردی یا جمعی ؟ هویت فردی شما که پیش از اینکه در مورد مسائل کلی مثه قومیت باشه برگرفته از ژنتیک ، سطح اقتصادی و اجتماعی خانواده و چیزهایی ازین دست هست .
.......................
[quote] کما اینکه زبان ایرانیان از پهلوی به عربی تغییر کرد اما هویت ایرانی را از بین نبرد ، فرهنگ بیگانه از ملل مهاجم وارد شد اما فرهنگ ایرانی را نیست و نابود نکرد .[/quote]
اتفاقا نیست و نابود کرد ... آیا به نظر شما صحیحه کسی بگه نجاری ، درختی رو برید و اون رو تبدیل به صندلی کرد ولی اون رو نابود نکر؟ درخت بودن درخت ، به داشتن همون صورت و تصویری هست که باید داشته باشه ... اگه تبدیل به یه چیز دیگه بشه دیگه درخت نیست ...
نه فقط این بار. بلکه بارها و بارها این اتفاق در طول تاریخ این منطقه افتاده ...

.....................
عرض کردم که اتفاقا حاکمیت ها در هر دوره ای برای ایجاد هویت جمعی مورد نظرشون ، سعی میکنن نسب به دوره تاریخی خاصی ببرن . تاکید چینی ها بر سلسله ی مینگ و همچنین باز نشر هزار باره ی ماجرای سه پادشاهی ، اتفاقی نیست . مثال ها خیلی زیاده ... از اغراق های تاریخی مثه جومونگ بگیر تا خلق یه مفهوم تاریخی مثه مفهوم غرب وحشی و حتی کاپیتان آمریکا که باید در یه نوشتار جداگانه بهش پرداخت ... دیگه مثال کوروش و مشایی رو نزدم که سطح بحث نیاد پایین ...
ولی واقعیت این هست که گذشته از شعرها و شعارها ، ما همه فرزندان دوران پست مدرن هستیم . میتونیم در تابلوی کائنات علایقمون ، یه دوره ی تاریخی رو نصب کنیم و دوست داشته باشیم ، ولی هیچ رابطه ی حقیقی ، خارجی و عینی ای وجود نخواهد داشت .

[Generalmohammad 3,178]

در مورد حمله عمر به ایران و ... کاری ندارم ؛ هرمزان اگر تا حد توانش مقاومت کرده بعد زنده تسلیم شده به امید دیدن عمر و سپس هم مشاور عمر شده ، اگر اقدامات وی بعد از این موضوع به نفع ایرانیان بوده ، اسم این کار خیانت نیست ...
اما اگر خللی و شبهه ای در زمینه جنگیدن و رهبری وی بر ارتش ساسانیان یا اقدامات وی بعد از مسلمان شدن وارد باشد ، بحث فرق میکنه ...

[gader 3,083]

اگر حمله مسلمین به ایرانیان سبب شده که امروزه من در یک کشور با اکثریت مسلمان زندگی می کنم خدا را شکر که این حمله انجام شد.
اگر ورود شیخ صفی الدین اردبیلی سبب شیعه گشتن اذربایجان شده خدا را شکر که ایشان به ایران مهاجرت کردند.
اگر بابک با خلفا به سبب اسلام نها با انها می جنگید لعنت خدا بر او باد و اگر بابت ستم انها می جنگید رحمت خدا شامل حالش باد.
پس از خلفای راشدین و ارثی شدن خلافت این سیستم حکومتی دچار تغییراتی شد که سبب ستم های فراوان بر تمام امت تحت حکومتشان من جمله ایرانیان شد.
خلفای راشدین صحابهایی بودند که سعی در اجرای احکام اسلام داشتند . حضرت عمر نیز از این امر مستثنی نبود و بازوان وی سرداران اسلامی بودند که بعضاً انسان های وارسته ای بودند و بعضاً قلباً اسلام نیاورده بودند و همانطور که بعداٌ دیدیم چه بلایی سر اسلام و مسلمین اوردند . همین دسته بودند که بر خلاف تعلیمات اسلام دید نژاد پرستانه ای را بعضاً در رفتار های خود بروز می دادند و سبب کدورت خاطر دیگر ملل امت اسلامی می شدندو افراد با همین تفکر نیز دو سلسله بعدی خلافت را تشکیل دادند.
در حقیقت مثل سلسله های ترک به نام اسلام و به کام خود حکومت مداری می کردند ویرایش شده در تیر 93 توسط gader

[Che 2,529]

[quote name='gader' timestamp='1406020844' post='395383']
خلفای راشدین انسان های وارسته ای بودند که سعی در اجرای احکام اسلام داشتند . حضرت عمر نیز از این امر مستثنی نبود
[/quote]

جان ؟؟؟
جناب قادر شما سنی مذهب هستید ؟؟؟