تاریخچه امپراتوری عثمانی از آغاز تا پایان/سایه وحشت اروپایی ها...

[adelkhoje 5,060]

 

 

امپراتوری عثمانی با نام رسمی دَوْلَتِ عَلِیّهٔ عُثمَانِی یک قدرت سیاسی و امپراتوری مسلمان بود که از ۱۲۹۹ تا ۱۹۲۲ میلادی (حدود ۶ قرن یا ششصد سال) در منطقهٔ مدیترانه حکومت می‌کرد. این امپراتوری در اوج قدرت خود (قرن ۱۶ میلادی) مناطق آسیای کوچک، اکثر خاورمیانه، قسمت‌هایی از شمال آفریقا، قسمت جنوب شرقی اروپا تا قفقاز را شامل می‌شد. قلمرو رسمی حکومت عثمانی در اوج قدرت نزدیک به ۵/۶ میلیون کیلومتر مربع می رسید.

 

 

امپراطوری عثمانی در گسترده ترین وضعیت خود در سال 1680 میلادی

 

 

منشأ عثمانیان

 

عثمانیان شاخه‌ای از ترکمن‌ها (طایقه قایی) بودند که در اواخر امپراتوری سلجوقیان از ترکستان به آسیای صغیر کوچیدند. در آن زمان سلجوقیان روم که قسمتی از سلسله دولت‌های سلجوقی بودند، در این سرزمین فرمان می‌راندند. ترکان عثمانی اندک‌اندک در نواحی غرب آناتولی به یک قدرت منطقه‌ای و متحد سلاجقه تبدیل شدند و بعداً جانشین سلجوقیان گشتند. ایشان نام خود را از عثمان اول پسر ارطغرل که رهبر ایل ایشان بود، گرفته بودند.

 

یکی از سلاطین سرشناس ایشان سلطان محمد دوم معروف به سلطان محمد فاتح بود که توانست با تصرف قسطنطنیه (استانبول) به فرمانروایی امپراتوری روم شرقی پایان دهد(۱۴۵۳ میلادی) تاریخ نگاران زمان وقوع این حادثه را پایان قرون وسطی و آغاز عصر جدید می‌دانند.

 

سلطان سلیم نوهٔ سلطان محمد فاتح بود که در جنگ چالدران شاه اسماعیل اول صفوی را در سال ۱۵۱۴ میلادی شکست داد و عثمانی بر مناطق غربی ایران دست یافت؛ درنتیجه نواحی غرب ایران که شامل آذربایجان، سرزمین کردستان، و عراق بود از ایران جدا شد. در جنگ‌های بعدی آذربایجان به ایران برگردانده شد، ولی سرزمین کردستان و عراق در اشغال عثمانی باقی ماند.

 

 

عثمان یکم پایه گذار امپراتوری عثمانی

گسترش امپراتوری عثمانی ۱۲۹۹–۱۶۸۳

 

سلطان سلیم با سیطره بر سرزمین‌های اسلامی خود را خلیفهٔ اسلام خواند. سلیمان قانونی، فرزند او، هم‌دوره با شاه تهماسب صفوی بود و نیروهایش را تا پشت دروازه‌های وین، پایتخت اتریش هم رساند.

 

 

 گسترش امپراتوری عثمانی ۱۲۹۹–۱۶۸۳

 

 

اقتدار و شکوه امپراتوری عثمانی

 

دولت عثمانی به عنوان بزرگ‌ترین و پهناورترین دولتاسلامی پس از فروپاشی خلافت عباسیان شناخته می‌شود. این دولت در سده‌های هفتم و هشتم هجری (سیزدهم و چهاردهم میلادی) در سرزمین آناتولی ظهور کرد. از سده چهاردهم، به رهبری بایزید اول (ایلدرم بایزید)، قلمرو آن در قاره اروپا گسترش چشمگیر یافت و در اوائل نیمه دوم سده پانزدهم با فتح قسطنطنیه، به رهبری سلطان محمد دوم (فاتح)، در مقام تنها وارث امپراتوری امپراتوری روم شرقی (بیزانس) جای گرفت. بدین سان، در پایان سده پانزدهم دولت عثمانی به اوج اقتدار و شکوه خود دست یافت؛ اقتدار و شکوهی که بیش از یک سده دوام آورد.

 

 

سلطان محمد دوم ملقب به فاتح

 

در این دوران، عثمانی نه تنها - از نظر وسعت قلمرو و کثرت اتباع{دولت عثمانی شامل قلمروهای آناتولی و سوریه و فلسطین و عراق و ارمنستان و در آسیا و مصر و لیبی در آفریقا و بلغارستان و یونان و صربستان و آلبانی و بوسنی و رومانی را در اروپا شامل می‌شد}، اقتدار نظامی و سیاسی، نظم و سامان اجتماعی و ثروت دولت و سعادت و رفاه ملت - اولین دولت اروپایی به شمار می‌رفت، بلکه از نیمه سده شانزدهم میلادی خود را وارث رسمی خلافت اسلامی و رهبر جهان اسلام نیز می‌دانست. در این زمان عثمانی کشوری پهناور بود که قلمرو آن در اروپا تا نزدیکی شهر وین (پایتخت امپراتوری هابسبورگ) امتداد داشت، بخش عمده سرزمین‌های جنوب دریای مدیترانه و شبه جزیره عربستان را دربرمی گرفت، از شمال به رود دن و از شرق به مرزهای ایران محدود بود. از منظر اروپاییان غربی این دولت مهم‌ترین تجلی تمدن اسلامی به شمار می‌رفت و دادوستد و تعارض‌های فرهنگی و سیاسی و نظامی با آن نقش اصلی در تکوین انگاره‌ای داشت که غربیان از اسلام کسب کردند.

 

 

 

سلطان سلیمان یکم، (۲۷ آوریل ۱۴۹۵ (میلادی) در ترابوزان؛ ۶ سپتامبر ۱۵۶۶ (میلادی))، مشهور به «کبیر» و گاه «قدرتمند» و (Lawgiver) و سلیمان قانونی، سلطان عثمانی و مشهورترین شهریار از این خاندان سلطنتی است.

 

 

نگاره نبرد ها امپراطور عثمانی در مجارستان -Bertalan Sezekala

 

 

سلیمان در سال ۱۴۹۵ به‌عنوان فرزند سلیم یکم به دنیا آمد و تا قبل از مرگ پدرش (۲۱ سپتامبر ۱۵۲۰)، والی مانیسا بود.

 

از مهم‌ترین کارهای سلیمان، محاصرهٔ وین با ۱۲۰۰۰۰ سرباز جنگی، در سال ۱۵۲۹ در سومین لشکرکشی او به‌سوی مجارستان بود. سلیمان همچنین با موفقیت، با شاه تهماسب صفوی، پادشاه ایران، جنگید. ارتش سلیمان زیر فرمان وزیر بزرگش، ابراهیم پاشا، توانست در ۱۳ ژوئن ۱۵۳۴ تبریز پایتخت پیشین ایران را فتح کند و در ۴ دسامبر همین سال به بغداد دست یابد.

 

 

 

آدمیرال بارباروس (در یانورد معروف عثمانی ها) ناوگان متفقین در نبرد پروزا در سال 1538 میلادی شکست داد

 

 

در دوره شاه تهماسب، پایتخت ایران به دلیل خطری که از ناحیه عثمانی احساس می‌شد، به شهر قزوین منتقل شده بود. سلطان سلیمان سه بار به ایران لشکرکشی کرد. وی یک بار تا سلطانیهٔ زنجان هم پیش آمد، ولی به‌دلیل برف و کولاک سنگین مجبور به عقب‌نشینی شد.

 

 

 

قلمرو عثمانی ها در سال 1566

 

 

سلیمان نیز، مانند پدرش، علاقهٔ زیادی به هنر و معماری داشت و حتی خودش نیز شعر می‌سرود. بنای بزرگ مسجد سلیمانیه در استانبول از آثار به‌یادمانده از دوران این پادشاه‌است.

 

مورخان، او را سلیمان قانونی (Lawgiver) می‌خوانند، زیرا وی درطول سلطنت خود، به قضا و قانون بیش از هر چیز دیگر توجه می‌کرد. سلیمان در هر کوی و برزنی در قلمرو عثمانی دادگاه دایر کرده بود و در جوار دفتر خود نیز یک شورای قضایی داشت. وی می‌گفت: از هر دستی که بریده شود خون جاری می‌شود، جز دستی که قاضی قطع کند، و این اصطلاح از همان زمان در خاورمیانه بر سرِ زبان‌ها افتاده‌است. در دوران سلطان سلیمان، متصرفات عثمانی به اوج وسعت خود رسید. دشمنی عثمانی با ایران، که از زمان سلطان سلیم آغاز شده‌بود، در زمان سلطان سلیمان ادامه داشت و به جنگ او با شاه طهماسب صفوی انجامید.

 

 

جنگ چالدران

 

 

سرآغاز انحطاط امپراتوری عثمانی

 

مورخان، مرگ سلیمان قانونی (۲۰ صفر ۹۷۴ ق. / ۵ سپتامبر ۱۵۶۶ م.) را نقطهٔ عطفی در تاریخ عثمانی و سرآغاز فرایند انحطاط تدریجی این دولت می‌دانند. درواقع، این انحطاط هرچند در اواخر سدهٔ شانزدهم میلادی، پس از مرگ سلیمان، رخ نمود و در نیمهٔ اول سدهٔ هفدهم شتاب گرفت، ولی بنیان‌های اجتماعی آن در دوران حکومت سلیمان و در اوج شکوه دولت عثمانی تکوین یافت.

 

 

سلیمان قانونی ملقب به محتشم

 

دوران شکوه دولت عثمانی که شامل دورهٔ سلیم اول و سلیمان قانونی بود، بیش از نیم قرن به درازا نکشید. پس از آن، ضعف دولت عثمانی آغاز شد و خط انحطاط به‌طور مستمر ادامه یافت. گرچه گاه‌و‌بیگاه توقفی در این انحطاط رخ می‌داد و عاملش روی کار آمدن برخی از خلفای قدرتمند یا تلاش اطرافیان آنان، ازجمله صدراعظم‌ها بود. زمینه‌های ضعف دولت عثمانی از همان دورهٔ سلیمان فراهم آمد؛ چراکه سلطان تحت تأثیر همسرش خرم سلطان قرار داشت که بر ضد امیر مصطفی توطئه کرده، تلاش داشت تا فرزند خودش، سلیم دوم را به جانشینی سلیمان بگمارد. مصطفی فرمانده بسیار خوبی بود و محبوبیت فراوانی نزد افسران داشت.

 

 

جنگ لپانتو بین عثمانی و ناوگان اروپا .

 

 

 

رفتار بد با مصطفی سبب خشم ینی چریان و شورش بزرگی بر ضد سلطان شد که البته سلیمان آن را سرکوب کرد. در این ماجرا مصطفی و فرزند شیرخوارش کشته شدند. همچنین سلطان، فرزند دیگرش، بایزید و چهار فرزند او را با توطئهٔ یکی از وزرا به قتل رساند، و بدین‌ترتیب، زمینه برای روی کار آمدن سلیم دوم فراهم شد.

 

 

یکی دیگر از مظاهر ضعف دولت سلیمان قانونی، شرکت نکردن وی در جلسات دیوان و فاصله گرفتن او از مشکلات اقتصادی ـ اجتماعی بود که دشواری‌های ناشی از آن سبب برآشفتن مردمانی در بخش‌های اروپایی و آسیایی شد

.

 

ورود سلطان محمد فاتح به قسطنطنیه بعداز سقوط

 

سیر افول مداوم دولت عثمانی مقارن و همپیوند با سیر ظهور و اعتلای روزافزون تمدن جدیدی است که در اروپای غربی سر برکشید. این دو تحول موازی بخش مهمی از فرایند عظیمی را شکل داد که سرنوشت بشریت را در طول سده‌های اخیر رقم زد و سرانجام در اوایل سده بیستم میلادی جغرافیای سیاسی کنونی جهان را پدید آورد.

 

 

محاصره وین توسط ارتش عثمانی را برای آخرین بار در سال 1683 میلادی

 

 

 

محمد علی پاشا ، برجسته ترین وزیر عثمانی ها در اواسط قرن نوزدهم

 

دوره تنظیمات

 

پیشگامان تنظیمات روشنفکران دوره سلطان محمود دوم و سلطان عبدالمجید یکم مانند مصطفی رشید پاشا، فواد پاشا، محمدامین علی پاشا بودند. آنها تشخیص داده بودند که نهادهای مذهبی و نظامی قدیمی دیگر جوابگوی نیازهای امپراتوری در جهان مدرن نیست. بسیاری از تغییرات نظیر یونیفرم جهت تغییر طرز فکر مدیران امپراتوری بود.

 

 

 

 

جنگ کریمه با شرکت عثمانی ها بر علیه روس ها به کمک فرانسه و انگلیس

 

بسیاری از اصلاحات تلاش برای اتخاذ شیوه‌های موفق اروپایی بودند. تغییرها شامل سربازگیری، آموزش و پرورش، اصلاح نهادها و اصلاح قوانین و تلاش سیستماتیک از بین بردن فساد بود. پروژهٔ بلند پروازانهٔ تنظیمات جهت مبارزه با قدرت‌های اروپایی و جلوگیری از ضعف امپراتوری عثمانی که مرزهایش در حال کوچک شدن، و توانش در مقابل قدرت‌های اروپایی در حال کاهش بود آغاز یافت. امپراتوری عثمانی امیدوار بود که با خلاص شدن از سیستم قدیم بتواند شهروندانش را بهتر کند.

 

 

ادامه دارد....

 

منابع :

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C

 

http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9

[seyedmohammad 10,523]

باتشکر از زحمات شما

 

 

درباره ی نقش هلال و ستاره هم که بعدها نماد اسلام شد و هم اکنون هم در پرچم اکثر کشورهای اسلامی ( از جمله ایران ) یکی ازین دو نماد حضور داره نکته ای وجود داره ...اگه حافظه یاری کنه و آیزنهاور کاملا مسلط نشده باشه  گفته میشد هلال و ستاره ، نماد قسطنطنیه بودند که عثمانی ها پس از فتح ، به عنوان نماد خودشون برگزیدند و ازونجا کم کم به  عنوان نماد اسلام جا افتاد ...

[adelkhoje 5,060]

خواهش میشه سید عزیز

 

فتح قسطنطنیه یکی از مهمترین رویداد های قرن پانزدهم میلادی بود و فتح شهرقسطنطنیه باعث نابودی امپراطوری روم شرقی (بیزانس) و کلیسای جامع ارتدوکس به مرکزیت قسطنطنیه شد...

 

البته ترک های عثمانی از چندین سال بعد از تشکیل دولت خودشون قصد تسخیر این شهر 1000 ساله شدند ولی هر بار به خاطر قحطی یا حملات دشمنشان به هدفشان نرسیدن...

 

 

پس از فتح قسطنطنیه نام این شهر به اسلامبول تغییر یافت یعنی مرکز یا پایتخت اسلام...

 

حدیث پیامبر که توسط ابو ایوب انصاری نقل شده ، انصاری جزو صحابه ای هست که در یکی از حملات بزرگ مسلمانان به قسطنطنیه شرکت داشته که که در نهایت درزیر یکی از برجهای دژ استانبول شهید میشه.

 

 

آرامگاه انصاری در ترکیه امروزی

 

 

لَتُفْتَحَنَّ الْقُسْطَنْطِینِیَّةُ فَلَنِعْمَ الْأَمِیرُ أَمِیرُهَا وَلَنِعْمَ الْجَیْشُ ذَلِکَ الْجَیْشُ

بدون شک قسطنطنیه فتح خواهد شد، چه نیکو امیری است آن امیر و چه نیکو سپاهی است آن سپاه

 

 

ماجرای کامل فتح قسطنطنیه به شرح زیر است :

 

 

 

 

 

يكي از وقايع مهم تاريخ مسلمانان و بلكه يكي از حوادث بسيار برجسته در تاريخ جهان، فتح قسطنطنيه پايتخت امپراتوري روم شرقي به وسيله سلطان محمد دوم عثماني است. اين واقعه مهم تاريخي نه فقط به تنهايي در برگيرنده‌ي موضوعات متعدد و قابل تأملي است، بلكه آثار و پي‌آمدهاي فراوان آن نيز در عرصه‌هاي اقتصاد و سياست جهان نيز عبرت‌آموز است. آنچه در اين مقاله بنظر شما مي‌رسد، پژوهشي است درباره نحوه حمله تركان عثماني به اين شهر و همچنين اوضاع داخل شهر و مراحل سقوط آن با ذكر بعضي از مهمترين آثار اين واقعه مي‌باشد. با توجه به ضرورت اختصار مطالب در اين تحقيق، سعي شده كه مهمترين و جالب‌ترين نكات و حوادث اين رويداد مهم بيان گردد و از ذكر جزئيات خودداري شود.

 

 

اولين مناطقي كه در آغاز فتوحات اسلامي مورد نظر فرماندهان نظام اسلام و رهبران مسلمان بود، عبارتند از: ايران، شام و مصر و شمال آفريقا. توجه آنان به سرزمينهاي زير سلطه دولت روم، احتمالا به دليل اقداماتي نظامي بود كه پيامبر اسلام(ص) در زمان حيات خود براي تسخير مناطق شمالي عربستان انجام داده بودند. مسلمانان اوليه، پس از رحلت نبي گرامي(ص) در طي چند سال، مهمترين بخشهاي ايران و شام و مصر را فتح كردند، و سپس به طرف آسياي صغير رفته و شهرهاي جنوبي روم شرقي را نيز تصرف نمودند، و هنوز ربع قرني بيش نگذشته بود كه به تنگه بسفر و پشت دروازه‌هاي كنستانتينوپول رسيدند.[1]

 

شهر كنستانتينوپول كه عربها آنرا قسطنطنيه مي‌ناميدند و بعدها نام استانبول (اسلامبول) بر آن نهاده شد، در قرن هفتم پيش از ميلاد ـ يعني 660 ق. م ـ‌به وسيله يوناني‌ها ساخته شد، در ابتدا بيزانسيوم (بيزانتيوم) نام داشت.[2] اين شهر ساحلي كه شكلي مثلثي دارد، در كنار تنگه بسفر و درياي مرمره واقع و فقط ضلع غربي آن به خشكي متصل است.[3] در زمان هخامنشيان براي مدتي در تصرف ايرانيان بود و بين يونان و اسپارت نيز دست بدست مي‌شد تا آنكه بالاخره رومي‌ها آن را در 196 م. در اختيار گرفتند. در سال 330 م. هنگامي كه كنستانتين كبير پايتخت حكومتي خود را از شهر رم به بيزانتيوم منتقل نمود، نام اين شهر نيز به «كنستانتينوپول» يعني شهر كنستانتين تغيير يافت.[4] اين شهر از ابتداي ساخت آن تا قرن پانزدهم ميلادي، بارها تعمير و بر زيبايي و ثروت آن افزوده شد و استحكامات آن نيز تقويت شد.[5]

 

اما تسخير كنستانتينوپول يا قسطنطنيه، از نخستين سالهاي فتوحات مسلمين جزو برنامه‌هاي نظامي و آرزوهاي خلفا و سلاطين مسلمان به شمار مي‌آمده است.[6] زيرا اين شهر و دولت روم شرقي يا بيزانس در زمان ظهور اسلام، پايگاه و پشتوانه اصلي مسيحيان در شرق اروپا بود. روشن است كه با فتح اين شهر، دنياي مسيحيت، شكست سختي متحمل مي‌شد و تصرف ديگر سرزمينهاي مسيحي نشين، با سهولت بيشتري انجام مي‌شد و مسلمانان در موقعيت بهتري قرار مي‌گرفتند.[7]

 

اولين حملات جدي مسلمانان به اين شهر، از سال 33 ه . ق. / 653 م. آغاز شد. در اين سال گروهي از نيروهاي مسلمان پس از پيمودن آسياي صغير به كرانه «بسفر»[Bospous] رسيدند، ولي پس از جنگي كه ميان ناوگان دريايي مسلمين با ناوگان رومي روي داد، اگر چه موقعيت‌هايي نصيب نيروهاي مسلمان شد، اما به خاطر صدماتي كه در طول آن مدت متحمل شده بودند، از آن نواحي عقب نشيني كردند.[8]

 

بار ديگر در سال 44 ه . ق / 664 م. قواي مسلمين حمله خود را به منظور قسطنطنيه تجديد نمودند، ولي زماني كه به درياي مرمره رسيدند با زمستان و شرايط سخت آن مواجه گرديدند.، در نتيجه از تهاجم پيشروي و محاصره شهر بازماندند. چندي بعد، يعني در سال 48 ه . ق. نيز مجدداً گروهي از نيروهاي مسلمان، مركب از ناوگاني كه از سواحل مصر و شام و به فرماندهي «فضالة بن عبدالله انصاري» بسيح شده بودند، آناتولي را پيموده و قلعه‌هاي ساحلي را فتح كردند.[9] در سال 49 ه . ق. نيز سپاه عظيمي كه گروهي از بزرگان صحابي پيامبر(ص)، مانند «عبدالله بن عباس» و «ابو ايوب انصاري» در ميان آنها بودند؛ به فرماندهي «سفيان بن عوف»، از راه خشكي به طرف قسطنطنيه رفتند. ناوگان مسلمانان از راه دريا نيز تنگه «داردانل» را بدون مقاومت رومي‌ها پشت‌سر گذاشت، و وارد آبهاي مرمره و نزديك پايتخت روم شرقي گرديد.[10] مسلمانان از طريق دريا و خشكي، قسطنطنيه پايتخت دولت بيزانس را محاصره نمودند، ولي با وجود هجوم و محاصره طولاني شهر، نتوانستند به ديوارهاي بلند ومحكم و برج و باروي آن نزديك شوند. نيروهاي مسلمان با شروع فصل زمستان، محاصره را رها كرده و به «جزيره گيزگوس» در 80 مايلي قسطنطنيه مي‌رفتند و مجدداً در زمان گرم شدن هوا، پايتخت بيزانس را محاصره كردند. اين وضعيت بدون كسب هيچ نتيجه‌اي 7 سال تداوم يافت. سرانجام با تحليل رفتن نيرو و امكانات تداركاتي آنان، در آخر سال 58 هجري عقب‌نشيني نمودند. براساس نقل مورخين، آنان حدود سي‌هزار از نفرات خود را از دست داده بودند، از جمله كشته‌شدگان در اين وقايع صحابي معروف «ابو ايوب انصاري» بود كه در حمله اول يا دوم در سال 51 يا 52 هجري به شهادت رسيد و در زير ديوار قسطنطنيه مدفون شد.[11]

 

در دوران «سليمان بن عبدالملك»، در حاليكه قدرت نظامي مسلمانان بسيار زياد بود، دولت بيزانس رو به ضعف مي‌رفت و اختلافات داخلي و فشارهاي خارجي، آن­ را در معرض انحطاط قرار داده بود. «سليمان بن عبدالملك» از اين فرصت استفاده كرده و ارتشي مركب از نيروهاي زميني و دريايي با ساز و برگ كافي، براي جنگ مهيا كرد و برادرش «مسلمه بن عبدالملك» را به فرماندهي آن سپاه گذاشت و دستور داد تا به سوي قسطنطنيه رهسپار شده و به هر قيمتي آنرا فتح نمايند.[12] «مسلمه» در اوايل سال 98 ه . ق. / 716 م. پس از تصرف آناتولي، در ماههاي بهار با سپاهي عظيم به آبهاي مرمره رسيد و سپس پايتخت روم شرقي را 99 ه .ق / 717 م. محاصره نمود.[13] مورخين بيزانسي مانند «تئوفانس»، تعداد افراد سپاه او را كه از راه دريا و خشكي در آن ناحيه حضور داشتند، 180 هزار نفر تخمين زده‌اند. ولي مسلمانان به سرعت متوجه شدند كه با وجود جنگاوران فراوان، منجنيق‌‌هاي سنگين و آلات نظامي ديگر و همچنين 1800 كشتي جنگي كه دراختيار داشتند، تسخير شهري با استحكامات ديوار و برج‌هاي آن و نيز آلات دفاعي گوناگون از جمله سلاح آتش يوناني و سنگهايي كه از بالاي ديوار شهر بر سر آنها فرو مي‌ريخت، به سهولت امكان‌پذير نمي‌شود. آتش يوناني[Greekfire] در واقع نوعي بمب آتش‌زا بود كه به وسيله مردي بنام «كالينكوس» در زمان كنستانتين چهارم ساخته شده بود. اين ماده آتش‌زا كه معمولاً به سوي استحكامات و كشتي‌هاي دشمن پرتاب مي‌شد و آنها را به آتش مي‌كشيد، از موادي مانند گوگرد، قير، نفت، جيوه و برخي مواد شناخته نشده ديگر ساخته شده بود و هيچ چيزي جز خاك آنرا خاموش نمي‌كرد. اين اسلحه آتشين را براي اولين بار بيزانسي‌ها در جنگ‌ با مسلمانان در سال 48 ه .ق / 668 م. بكار بردند.[14] بهرحال به دليل آنچه گفته شد، «مسلمه» تصميم گرفت كه به جاي حمله به شهر، آنرا به طور كامل در محاصره قرار دهد. ولي آتش يوناني و سرماي زمستان موجب مي‌شد كه نيروهاي مسلمان به تدريج صدمات فراوان ديده و در اثر سرما و گرسنگي تلف شوند. در همين زمان نيز، چند بار كشتيهاي رومي با سلاح‌هاي مختلف به كشتيهاي مسلمانان حمله كرده و آنها را به آتش كشيدند. تا اينكه با مرگ «سليمان» و روي كار آمدن «عمر بن عبدالعزيز»، حاكم جديد اسلامي به نيروهاي «مسلمه» فرمان بازگشت به پايتخت داد. در نتيجه باز هم حمله مسلمين براي فتح قسطنطنيه نه ت

نها، هيچگونه سودي در بر نداشت بلكه با ضايعات زياد نيز خاتمه يافت.[15]

 

 

قلعه روملی که توسط محمد فاتح برای زیر نظر داشتن ناوگان دریایی امپراطوری بیزانس ساخته شد

 

 

 

اگر چه مسلمانان بعدها نيز چندين بار تا نزديك اين شهر رفتند ولي بعد از اين عمليات، ديگر براي دست يافتن به قسطنطنيه و تسخير اروپا از طريق آن، به طور جدي تلاشي نكردند و بيشتر درگيري‌ها با نيروهاي رومي در آسياي صغير واقع مي‌شد. در سال 165 هجري و در دوران مهدي عباسي، پسرش «هارون الرشيد» به دستور پدر، شهر قسطنطنيه را محاصره نمود.[16] ولي از آنجا كه قصد جدي براي تسخير آن و يا ادامه فتوحات به سوي شمال وجود نداشت. ـ با وجود آنكه يك زن، يعني «ديني» مادر كنستانتين ششم خردسال، بر شهر حكومت مي‌راند ـ قرارداد صلحي با او بسته شد و مسلمانان نيز باز گشتند.[17]

 

همانگونه كه پيشتر هم گفته شد، انديشه‌ي تسخير قسطنطنيه از آرزوهاي مسلمانان بوده است. برخي از شخصيتهاي اسلامي، اين كار را بقدري با اهميت تلقي مي‌كردند كه به شكل يك آرزو بدان مي‌نگريستند و تحقق آنرا فقط به وسيله حضرت مهدي(ع) ممكن مي‌دانستند. كندي فيلسوف مشهور اسلامي اين احساس را در پيشگويي خود چنين بيان كرده بود كه: «با ظهور حضرت مهدي(ع) اسلام احياء و عدالت پيروز خواهد شد. او شبه­جزيره اسپانيا را فتح خواهد كرد و پس از رسيدن به رم، آنجا را نيز تسخير خواهد نمود. وي به شرق خواهد رفت و آنجا را در يد قدرت خواهد گرفت. هم او قسطنطنيه را نيز فتح خواهد كرد و سراسر گيتي از آن او خواهد بود». ابن خلدون نيز با نقل حديثي از پيامبر اسلام(ص) چنين آورده است كه، آن كه قيصر را مي‌كشد و گنجهاي وي را در راه خدا خرج مي‌كند. همين مهدي(ع) منتظر است هنگاميكه قسطنطنيه را فتح كند. پس چه امير نيك و چه سپاه نيكي خواهد بود».[18]

 

 

 

یکی از برج های قلعه روملی

 

 

ترديدي نيست كه اگر در طي قرون اوليه اسلامي و مثلاً در زماني كه اسپانيا در جنوب غربي اروپا به دست «طارق بن زياد» و «موسي بن نصير» فتح مي‌شد (92 ه . ق / 711 م) قسطنطنيه در جنوب شرقي اروپا نيز تسخير مي‌گرديد، چهره اروپا و بلكه وضعيت جهان با آن­ چه در قرن پانزده ميلادي يا بعد از آن به وسيله عثماني‌ها بوجود آمد و يا در حال حاظر شاهديم، كاملاً متفاوت مي‌بود و از آن­ جايي كه قسطنطنيه همانند دروازه ورود به اروپا به شمار مي‌رفت ـ به احتمال فراوان در چنان شرايطي ـ تمام اروپا به دست مسلمين تصرف شده و مردم اين بخش از جهان نيز مسلمان مي‌شدند به هر تقدير، سقوط پايگاه مسيحيت در روم شرقي در آن زمان و يا پس از آن، دقيقا به مفهوم سقوط و اضمحلال مسيحيت و مسيحيان بود، آن­ چنانكه تسخير ايران زردشتي به دست مسلمين موجب اقتدار بيشتر اسلام و گوشه‌گيري تدريجي مذهب زردشت و زردشتيان گرديد. هر چند اين حقيقت را نيز نمي‌توان ناديده انگاشت ـ آنگونه كه تاريخ و اوضاع كنوني مسلمين نشان مي‌دهد ـ تسخير نظامي سرزمينهاي گوناگون و يدك كشيدن نام اسلام و مسلماني، به تنهايي نه كارساز است و نه مستمر و پايدار، و هدف اسلام عزيز و رهبران الهي آن نيز اين نبوده است. آنچه هميشه مؤثر و مستدام خواهد بود، فتح قلوب مردم و نفوذ ايمان و فرهنگ اسلامي در دلهاي آنان است.

 

 

 

 شمشیر محمد فاتح در کاخ توپقاپی

 

 

همان‌گونه كه پيشتر نيز بيان شد، قسطنطنيه مثل سه ضلعي است، كه از جهت شرق به آبهاي خليج زرين شاخ و ضلع جنوبي آن به درياي مرمره و سمت غربي آن به خشكي اروپا مي‌پيوندد.[19] در هر سه طرف اين شهر،‌ديوارها و برج‌هاي بلند قرار داشته است. طول باروهاي آن بيش از 22 كيلومتر بوده و در هر زاويه شهر نيز، قلعه نيرومندي وجود داشته است. باروي غربي شهر حدود 6000 متر طول داشته و از كاخ بلاشري تا درياي مرمره امتداد داشته است. شهر داراي 14 دروازه بوده كه 7 دروازه آن در طرف خشكي بوده وبقيه در دو ديوار جنوبي و شرقي قرار داشت.[20] مدخل خليج زرين شاخ در شرق شهر، به وسيله زنجيري آهنين مسدود مي‌شد، كه به گلوله‌هاي چوبي بزرگ و محكمي متصل بود. ديوار غربي كه دروازه‌هاي آن به سمت اروپا قرار داشت. مهمترين ديوار شهر بشمار مي‌آمد. اين ديوار كه هم اكنون نيز باقي است، از سنگهاي سختي ساخته شده بود و بين 5/3 تا 5/10 متر ضخامت داشت. در حقيقت باروي شهر داراي دو ديوار بود و در هر يك از اين ديوارها برج‌هايي قرار داشت.[21] ديوار بيروني حداقل 12 متر و ديوار داخلي حداكثر 21 متر بود و بين آنها فاصله‌اي وجود داشت و به اين ترتيب ديوار داخلي شهر بر ديوار بيروني اشراف داشت. در ميان دو ديوار، سكويي به ارتفاع 15 متر بود كه مدافعان شهر در صورت رخنه دشمن از ديوار بيروني به داخل، در آنجا تجمع كرده و به دفاع مي‌پرداختند. اما ديواري كه در جنوب و در سمت درياي مرمره قرار داشت كوتاه‌تر از ديوار غربي شهر بود و در واقع، دريا و امواج آن و صخره‌هاي بلند ساحل، خود نوعي استحكامات طبيعي براي شهر محسوب مي‌شدند. در طرف خليج زرين شاخ، ديوارها از ديوار جنوبي هم كوتاه‌تر بود، زيرا زنجيرهايي كه در مدخل خليج و بين زاويه شرقي شهر با منطقه غلاطه (گالاتا) در آن طرف خليج قرار داشت، مهمترين مانع بر سر راه مهاجمين و كشتي‌هاي دشمن بودند.[22] علاوه بر دلايل فوق، از آنجايي كه مهم­ترين و حساس­ترين دروازه‌هاي ورود به شهر،‌دروازه‌هاي غربي بودند؛ با فاصله‌اي از ديوار شهر، خندقي تعبيه شده بود كه 18 تا 21 متر عرض و حداقل 9 متر عمق داشت.[23] اين خندق را از سنگهاي صاف و لغزنده ساخته بودند و در صورت لزوم مي‌توانستند به وسيله لوله‌هاي مخفي كه در آن وجود داشت، آنرا از آب پر يا تخليه نمايند. بر روي اين خندق پلي قرار داشت كه در هنگام احساس خطر برداشته مي‌شد.

نگهبانان و مدافعان شهر در هنگام محاصره و حمله دشمن، از بالاي برج‌ها و ديوارهاي بلند شهر، با پرتاب تير، سنگ، آتش، سرب و قير مذاب و همچنين آتش يوناني از شهرشان دفاع مي‌كردند.[24]

 

 

 

توپ اوربان که توسط مهندس صربستانی به همین نام ساخته شد برای امپراطوری عثمانی جهت نفوذ به دیوارهای قطور حصار اسلامبول

 

 

 

«سلطان مراد دوم» پادشاه عثماني در 855 ه . ق/ 1451م. بر اثر سكته قلبي درگذشت،[25] اما پيش از مرگ و براي جلوگيري از اختلافات داخلي، وصيت‌نامه‌اي برجاي گذاشته و در آن، فرزند 21 ساله‌اش محمد مشهور به «سلطان محمد دوم» را به جانشيني برگزيده بود. سلطان محمد دوم از مادري مسيحي زاده شده و فردي باهوش و تحصيل كرده بود و گفته مي‌شد كه زبانهاي يوناني، لاتيني و عربي را مي‌داند.[26] و به فنون جنگي نيز آشنايي كامل دارد.[27] او از همان ابتداي سلطنت، مقاصد و برنامه‌هاي بزرگي نيز براي حكومت خود داشت. بزودي شاهان و امراي همسايه با فرستادن نمايندگاني، اين سلطنت را به سلطان جديد عثماني تبريك گفتند. او نيز تقريباً به همه آنها وحتي به نماينده پادشاه بيزانس اطمينان داد كه خواهان صلح و دوستي متقابل است.[28]

 

به طور كلي وضع امپراتوري عثماني در اين زمان، بسيار بهتر از شرايطي بود كه پدرش در آن بسر مي‌برد. محمد، بدون آنكه مجبور باشد فشارهاي سياسي و نظامي داخلي يا خارجي را خنثي كند، مي‌توانست دست به اقدامات جديد بزند.[29] ولي او و مشاورانش، و از جمله «شهاب الدين پاشا» و «زاگانوس پاشا» دريافتند كه براي تحكيم بيشتر موقعيت سياسي‌شان در برابر اشراف ترك، به پيروزي بزرگي نيازمندند. و اين در حالي بود كه اشراف ترك براي حفظ موقعيتهاي خود در آن زمان، هنوز هم به برقراري صلح و آرامش تأكيد مي‌كردند.[30] به اين جهت چنين به نظر مي‌رسيد كه براي قدرت نمايي سلطان محمد دوم در آن برهه هيچ چيز بهتر و مؤثر‌تر از فتح قسطنطنيه نبود.[31]

 

سلطان محمد با چنين رؤياهايي، از نخستين لحظه جلوس بر تخت سلطنت، در صدد تدارك طرحهايي براي فتح قسطنطنيه بود. همچنانكه پيش از اونيز، با يزيد اول و موسي و مراد دوم، بارها قصد تصرف اين شهر را كردند ولي به عللي در اين كار موفق نشدند. بهرحال، سلطان محمد پيش از رسيدن به اين منظور، مي‌بايست برخي از مشكلاتي را كه بر سر راهش قرار داشتند از بين مي‌برد.[32]

 

 

 

 

او به سرعت، برخي حركتهاي كوچك مخالف را سركوب و آرام كرد و براي جلوگيري از مخالفتهاي احتمالي آينده، برادر چند ماهه خود را نيز از بين برد. همچنين محمد مي‌دانست كه اشراف ترك تحت رهبري «خليل چندرلي» با طرحهاي وي در تسخير قسطنطنيه مخالفت خواهند كرد، اما در آن زمان هنوز شرايط را براي برخورد با آنها مساعد نمي‌ديد در عين حال با تأكيد بر سنت غازيگري ومسأله تهديدات بيزانس در به مخاطره انداختن كشور عثماني، توانست موقتاً آنان را ساكت كند. البته او به اين حد اكتفا نكرد و براي تضعيف قدرت مخالفين، در مدت كوتاهي برخي از مقامات را همچون وابستگان «خليل پاشا چندرلي»، از پست‌هاي نظامي عزل كرد و افراد مطمئن دو شيرمه را بجاي آنها نصب نمود و به اين ترتيب نفوذ «خليل پاشا» در ميان يني چري از ميان رفت. علاوه بر اينها، «اسحاق پاشا» را در مقام بيگلربيگي در آناتولي باقي گذاشت تا در زماني كه سرگرم مسأله قسطنطنيه است، هرگونه شورشي را در نطفه خفه و سركوب كند.

 

همانگونه كه با يزيد عثماني؛ مدتها قبل، در ساحل آسيايي بسفر و در مقابل ديوارهاي قسطنطنيه قلعه‌اي ساخته بود، سلطان محمد نيز تصميم گرفت در تنگترين نقطه ساحل اروپايي بسفر و در فاصله هشت كيلومتري قسطنطنيه، قلعه‌اي بنانهد. نام اين قلعه، «اسوماتون» بود، اما امروزه آن را «آنادولو حصار» مي‌نامند. اين عمل اگر چه با اعتراض امپراتور 45 ساله بيزانس يعني كنستانتين يازدهم «پالئولوگوس» (دراگازس) روبرو شد، ولي محمد توجهي به او نكرد و در عرض 6 ماه، قلعه بسيار بزرگ و مستحكمي با برجهاي عظيم و مشرف بر تنگه بسفر ساخت و نگهبانان و نيروهاي مخصوصي از يني‌چري بر آن گماشت تا اين آبراه را دقيقا كنترل نمايند. دلايل ساخت اين قلعه كه در 856 ه . ق / اوت 1452 م. بنا نهاده شد، بدين شرح است: عبور آسوده و بدون خطر سربازان عثماني از آناتولي به اروپا؛ قطع ارتباط بيزانس با درياي سياه و جلوگيري از كمكهاي اروپا به آن؛ و كسب عايدات گمركي از كشتيهايي كه بين درياي سياه و مديترانه در حركت بودند.[33]

 

در تابستان (856 ه . ق/ 1452 م) ميان يوناني‌هاي ساكن اطراف قلعه‌اي كه سلطان محمد ساخته بود؛ با كارگران و سربازان ترك درگيري‌هاي شديدي رخ داد در همين زمان، سلطان عثماني با وجود آنكه پيش‌تر به امپراتور بيزانس وعده تحكيم روابط و صلح في مابين داده بود ـ با تهديد به اينكه قسطنطنيه را به محاصره كامل خود در خواهد آورد ـ موجب وحشت دولت بيزانس شد.[34] امپراتور هيأتي پيش سلطان محمد فرستاد. او در نامه خود چنين نوشته بود: «اگر خطري شهر را تهديد كند، به خداوند قوي قادر پناه خواهد برد و تسليم مشيت او خواهد شد. او درهاي قسطنطنيه را بسته است زيرا كه صلح بين آنها نقض شده و تا آخرين قطره خون از شهر دفاع خواهند نمود». سلطان عثماني در جواب امپراتور اعلان جنگ داد و طرفين خود را آماده درگيري كردند.[35]

 

در اين زمان، سلطان محمد دوم در پايتخت خود ادرنه[Aderne] مشغول آماده سازي هر چه بيشتر لشكر و تداركات آن براي تصرف قسطنطنيه بود. در اين ارتباط يكي از مهندسين مجارستاني ساكن قسطنطنيه از آن شهر گريخته و پيش سلطان عثماني رفت و پيشنهاد ساختن توپي بزرگ و قوي را داد كه گلوله‌هاي آن قادر باشد، ديوار قطور و با عظمت مركز دولت بيزانس را در هم بشكند.[36] محمد دوم با استقبال فراوان از او، دستور داد كارخانه‌اي در ادرنه براي اين كار تأسيس شود.[37] اين عمل با سرعت انجام گرفت و پس از گذشت سه ماه، توپي ساخته شد كه لوله آن حدود يك متر طول داشت و وزن هر گلوله آن به حدود 600 تا 700 كيلوگرم مي‌رسيد و حدود يك كيلومتر و نيم نيز برد و اثر داشت.[38]

 

تعداد زيادي از كارگران در طول 2 ماه توانستند، اين توپ را از ادرنه به محلي در نزديكي ديوار شهر قسطنطنيه آورده و نصب كنند. سلطان در مدت كوتاهي خود را به قسطنطنيه رسانيد. نيروهاي زميني عثماني تمامي مناطقي را تصاحب كردند كه بين ادرنه تا مركز بيزانس بود. و نيروهاي دريايي نيز جزاير درياي مرمره را تا شهر قسطنطنيه اشغال نمودند و در تنگه بسفر و در جنوب شهر مستقر شدند.[39]

 

در نيمه فروردين 857 ه . ق / ششم آوريل 1453 م، سپاه سلطان محمد در مقابل ديوار غربي شهر، بين «دروازه ادرنه» تا «دروازه رومانوس مقدس» يا «دروازه توپ كاپ» خيمه زد و از اين مكان و از همان زمان، محاصره تاريخي پايتخت روم شرقي آغاز شد. دراين زمان نيروهايي كه از ادرنه آمده بودند، بنادر دريايي بيزانس را نيز در امتداد مرمره تسخير كردند. در واقع قواي عثماني سرتاسر 5/2 كيلومتر از مهمترين ديوار غربي شهر را در برابر خود داشتند و توپهاي بزرگ و كوچك خود را روبروي مهمترين دروازه شهر يعني دروازه رومانوس مقدس مستقر كردند. همچنين چهار برج چوبي بر روي پايه‌هاي متحرك نيز آماده براي عمليات بود.[40]

 

 

 

 

مورخين مسلمان و غير مسلمان درباره تعداد افراد نيروهاي عثماني، از 80 هزار تا 400 هزار نفر را نقل كرده‌اند،[41] ولي شايد صحيح‌ترين رقم، تعداد 258 هزار نفر باشد.[42] از اين عده، صد هزار نفر در قسمت عقب سپاه، صد هزار پياده در جناح راست و پهلوي دروازه طلايي، و حدود پنجاه هزار از سربازان تعليم يافته يني چري نيز در جناح چپ تا كاخ بلانشري (بلاشيمار) قرار داشتند. خود سلطان محمد در قلب سپاه بود و 15 هزار نفر از زبده‌ترين سربازان يني چري وي را همراهي مي‌كردند. «زغانوس پاشا» با گروهي از نيروها در ارتفاعات ناحيه غلاطه مستقر بودند، تا تحركات قواي ايتاليايي‌هاي جنوا را تحت مراقبت قرار دهند. ناوگان دريايي عثماني با حدود 400 كشتي جنگي و باركش كه 20 كشتي بزرگ جنگي در ميان آنها بودند، همانگونه كه گفته شد از راه داردانل به درياي مرمره آمده بود و در «خليج اوغلي» استقرار يافت؛ در روبروي محلي كه اكنون «قصر طولمه باغچه» در آن قرار دارد و راه رفت و آمد دريايي را مسدود نمود (18 آوريل 1452).[43] به اين ترتيب، شهر قسطنطنيه از خشكي و دريا كاملا محاصره شده بود.[44]

 

اما وضعيت دفاعي شهر از نظر استحكامات، بسيار خوب بود. ديوارهاي مستحكم و بلند آن و به ويژه در قسمت غربي، ـ كه قرار بود، حمله عثماني‌ها از آنجا صورت گيرد ـ همينطور استحكامات طبيعي جنوب شهر و وجود زنجيرهاي آهني در ابتداي زرين شاخ (شاخابه بسفر وضعيت خوبي داشت) مانع ورود كشتي‌هاي بيگانه به خليج مي‌شد؛ همچنين مي‌توانست هر ارتشي را تا مدتها در پشت باروهاي شهر متوقف كند.[45] اما براساس مدارك باقي مانده از فرانزا وزير امپراتور؛ معلوم مي‌شود كه تعداد مدافعان شهر در ابتدا از 5 هزار نفر تجاوز نمي‌كرده است كه تعداد زيادي از آنها نيز روحاني مسيحي بوده‌اند.[46] اگر چه امپراتور و وزير او سعي مي‌كردند كه اين واقعيت نگران كننده را پنهان نگهدارند، اما قبل از تنگ شدن محاصره، گروهي از نيروهاي خارجي كه بيشترشان از مزدوران جنوا و ونيز بودند به فرماندهي شخصي به نام «يوحنا ژوشتينياني جنوائي» به كمك محاصره شدگان آمدند. و شايد اين تنها نيروي كمكي بود كه از خارج براي مقاومت بيشتر به سوي شهر گسيل شد.[47] 14كشتي جنگي نيز كه بيشتر آنها از ونيز و جنوا آمده بودند، در آبهاي سياه در انتهاي تنگه بسفر جبهه گرفته بودند ولي تداركات ناچيزي با خود داشتند. به اين ترتيب روشن است كه، قدرت مقاومت دولت بيزانس و مردم شهر در برابر نيروها و امكانات فراوان و گسترده عثمانيها، بسيار ناچيز بود.[48]

 

دولت بيزانس در اين زمان، بخش عمده‌اي از سرزمين خود رااز دست داده بود و جز شهر قسطنطنيه چيزي نداشت و از اين رو فقط به مردم و شهر خود اتكا كرده و از آنها دفاع مي‌نمود. جمعيت ساكن در قسطنطنيه در اين زمان به حدود يكصد و پنجاه هزار نفر رسيده بود،[49] كه بيشتر آن ها بازرگان، روحانيان و زنان بودند. بازرگانان و افراد مرفه و بسياري از مردم عادي، با شروع درگيري‌ها و مخاصمات، تدريجاً شهر را ترك نمودند، به طوري كه براساس برخي گزارشها، بخشهايي از شهر در روزهاي آخر سقوط تخليه شده بود وتنها جمعيتي حدود ده هزار نفر در شهر باقي مانده بودند.[50]

 

 

 

آتش یونانی که همواره سلاح اصلی بیزانسی ها در دفاع از شهر خود بود این بار برابر ترک های عثمانی موثر واقع نشد

 

 

 

روح معنويت و ايمان از مدتها قبل، از شهر و مردم آن رفته بود و حالت تسليم و ركود در برابر حوادث در همه ديده مي‌شد. اخبار نگران كننده و از جمله مسئله حمله مسلمانان و امكان محاصره و تسخير شهر به وسيله آنها، باعث يأس و وحشت مردم مي‌شد. اما در كنار نوميدي و نگراني، فسادهاي گوناگوني نيز در شهر به چشم مي‌خورد. بسياري از مردم قسطنطنيه در همين روزهاي بحراني و ناامني، در مشروب خواري افراط مي‌كردند.[51] اختلافات مذهبي شديدي نيز در شهر وجود داشت.[52] امپراتور در فكر جلب توجه پاپ و كاتوليك‌ها بود و در دنبال اين فكر، در سال 1452 از پاپ نيكولاي پنجم» درخواست كرد تا نماينده‌اي از جانب خود اعزام كند. پاپ نيز با فرستادن «كاردينال ايزيدور يوناني» با هيئتي 200 نفره موافقت كرد. در 12 سپتامبر 1452 در «كليساي اياصوفيا» يا حكمت­رباني[Soyess edivine] جلسه مشتركي از مسيحيان ارتدوكس و كاتوليك ـ كه از سال 1055 ميلادي از يكديگر جدا شده بودند ـ تشكيل شد و وحدت دو مذهب، اعلام شد. اما اين اتحاد فقط در حد گفتگو و اعلاميه باقي مي‌ماند؛[53] زيرا بيشتر مردم قسطنطنيه نمي‌خواستند با كاتوليك‌ها متحد شوند و زير چتر رهبري پاپ و روم قرار گيرند.[54] از اين رو، پس از اين جلسه كه مردم آنرا با عصبانيت و خشم ترك كردند، كليساهاي شهر خلوت شده و كسي براي نماز و دعا، در آنها حاضر نمي‌شد.[55] اختلاف نظر بين دو طرز تفكر مختلف مسيحي و بحثهاي مذهبي حول آنها، درست در زماني كه قسطنطنيه به وسيله عثماني‌ها محاصره شده بود، در ميان مردم شهر و حتي در بين رهبران سياسي و مذهبي نيز، وجود داشت. افرادي نظير «دوك بزرگ نو تاروس» كه دومين نفر پس از امپراتور و از جمله طرفداران سرسخت كليساي شرقي بود، آنان معتقد بودند: «تركها (يعني مسلمانان) بهتر از لاتيني‌ها (يعني روميهاي كاتوليك) هستند». و اينكه ترجيح مي‌دهند در اياصوفيا دستار تركي محمد را ببينند تا اينكه چشمشان به كلاه قرمز يك كاردينال بيفتد.[56] اما گروه مخالف و در رأس آنها امپراتور، اتحاد دو مذهب مسيحي را لازم مي‌دانستند. بديهي است كه مهمترين دليل امپراتور در اصرار به وحدت، احساس خطري بود كه از ناحيه عثماني‌ها مي‌كرد، ولي به هر حال اكثريت مردم شهر در اين مورد با امپراتور اختلاف نظر داشتند.[57]

 

 

 

 

 

روشن است كه حضور ايتاليايي‌ها، جنوايي‌ها، ونيزي‌ها، كاتولوني‌ها، و يوناني‌ها در شهر قسطنطنيه نيز، كه هر كدام زبان و فرهنگ و اغراض سياسي و اقتصادي مخصوص به خود داشتند، به ويژه در زمان محاصره شهر، مشكلات گوناگوني را به وجود آورده بود كه به سقوط هر چه سريعتر بيزانس كمك مي‌كرد. در چنين شرايط حساسي، هرگونه اختلاف فكري و عقيدتي و يا درگيري‌هاي ميان مردم شهر، مستقيماً در روحيه سربازان و نيروهاي مدافع شهر تاثير منفي مي‌گذاشت و البته كار را براي تركان مسلمان آسان‌تر مي‌كرد. در همين موقعيت حساس بود كه كنستانتين يازدهم امپراتور بيزانس از كشورهاي مسيحي اروپا براي مقابله با عثماني‌ها استمداد كرد. البته توجه چنداني به اين استمداد نشد؛ زيرا برخي از آنها با دولت عثماني‌ پيمان صلح و بي‌طرفي بسته بودند و بقيه نيز عقيده داشتند كه قسطنطنيه به هر حال در شرف سقوط است و راهي براي حفظ و نگهداري آن وجود ندارد. اما تنها پس از سقوط شهر بود كه برخي از آنها از اين اتفاق ابراز تأسف و تأثر نمودند. در چنين شرايطي، مدافعان شهر با كمك چند توپ جنگي و آتش يوناني، گاه و بيگاه سربازان ترك را غافلگير مي‌كردند. ولي به هيچ وجه توپهاي آنان قدرت برابري با توپهاي كوبنده و سنگين‌ تركان را نداشت.[58]

 

روزهاي نخستين محاصره، با برخوردها و درگيري‌هاي جزئي كه طي آن گاهي توپهاي تركان به شدت شليك مي‌كردند، سپري مي‌شد.[59] ولي در غروب روز 19 آوريل، عثماني‌ها به شدت به ديوارهاي شهر حمله بردند. در اين حمله اگر چه شكافي در قلعه سنت رومانوس به وجود آمد ولي يوناني‌ها تا قبل از صبح، دوباره شكاف ديوار را ترميم كردند. روز بعد، 5 كشتي جنوائي داراي تداركات جنگي و با مهارت تمام و با كمك توپهاي قوي و گلوله‌هاي آتشين خود، از خط محاصره كشتي‌هاي عثماني گذشته و به تنگه وارد شدند و سپس با سرعت از زنجير دهانه خليج عبور نمودند.[60] اين اتفاق موجب شادي يوناني‌ها در شهر و خشم و ناراحتي تركان و سلطان محمد شد و در پس همين شكست كوچك كه در اثر آن مقداري تداركات جنگي و تعدادي نيرو به شهر رسيد، سلطان، فرمانده نيروي دريايي خود «اوغلي» را توبيخ كرد.[61]

 

سلطان محمد قصد داشت، كه به هر طريق، زنجير آهني كه بندر زرين شاخ را به روي كشتيهاي او مي‌بست از بين ببرد، و يا از هر راهي كه ممكن باشد كشتي‌هاي خود را به آن بندر برساند. و بالاخره با اقدامي جسورانه، قسمتي از ناوگان خود را از راه خشكي، يعني از انتهاي غلاطه يا تپه بك اوغلي، وارد آبهاي خليج نمايد و از آنجا به قسمت فوقاني بندر منتقل سازد.[62] به اين ترتيب تركها در 21 آوريل و در تاريكي شب، حدود 80 كشتي كوچك را كه حدود 20 متر طول داشتند، از تپه غلاطه بالا كشيدند و پس از گذشتن از حدود 5 كيلومتر تپه سنگلاخي، آنها را به طرف ديگر خليج رساندند.[63] آنان كشتيها را در شاخ زرين به گونه‌اي سازمان دادند، كه بتوانند حصارهاي دريايي را از طرف ديگر زير آتش بگيرند و نيروهاي بيزانس را پراكنده كنند.[64]

 

لازم به يادآوري است كه غلاطه منطقه‌اي بود كه تعداد زيادي از جنوايي‌ها و ونيزي‌ها در آنجا مي‌زيستند. موقعيت اين افراد كه اكثر تاجر و دريانورد بودند، به خاطر محاصره شهر قسطنطنيه سخت و بد شده بود. آنان در محاصره شهر نقشي دوگانه بازي مي‌كردند، يعني هم با تركها و هم با بيزانسي‌ها رابطه داشتند. به اين ترتيب كه در شبها با مدافعان شهر همكاري مي‌كردند و روزها به تركها روغن مي‌فروختند تا توپهاي خود را روغن كاري كنند و ضمناً بعضي اخبار و اطلاعات با ارزش را هم به آنها مي‌دادند. سلطان محمد نيز به هر كسي كه با او همكاري مي‌كرد، جايزه خوبي مي‌داد و در اين طرح عملياتي نيز، چشم به كمك بعضي از جنوايي‌ها داشت. البته اين احتمال نيز وجود دارد كه آنها اين طرح نظامي را به او داده باشند.[65]

 

در هر حال، گروه زيادي از كارگران، راه را براي ناوچه‌هاي عثماني باز مي‌كردند و راه با كمك چوب­هايي كه با روغن و پيه آغشته شده بود هموار و قابل عبور مي‌شد. به اين ترتيب در طول فقط يك شب، ناوچه‌هاي عثماني از روي غلطكها و به وسيله قرقره و نيروي قاطرها و كارگران، از خشكي عبور داده شدند و در پشت زنجير آهني قرار گرفتند. اين امر، اقدامي بسيار برجسته و مؤثر و تعيين كننده در محاصره و سقوط شهر قسطنطنيه بود.[66]

 

 

 

 

 

 

در ابتداي صبح، ناوچه‌هاي عثماني بادبانهاي خود را افراشتند و طبل جنگي را به صدا در آوردند. اين اقدام غافلگير كننده براي مردم شهر بسيار دردناك بود، زيرا اينك كشتيهاي تركان را مي‌ديدند كه فقط در ظرف شبي آبهاي بندر را شكافته و در مقابل ديوارهاي داخلي قسطنطنيه قرار گرفته­اند. اما همانگونه كه پيشتر نيز اشاره شد، ديوارهاي بخش شرقي شهر شرايط خوبي نداشتند و وضعيت به شكلي بود كه كشتي‌هاي بيزانسي نيز قادر نبودند به ناوچه‌هاي تركها نزديك شوند. به اين ترتيب مدافعان شهر مجبور بودند در آن شرايط بحراني، خطوط دفاعي خود را تغيير داده و نيروهاي اندك خود را جابجا نمايند.[67]

 

يوحنا ژوستينياني يكبار تصميم گرفت كه كشتيها و ناوچه‌ها و استحكامات جديد عثماني‌ها را به آتش بكشد، ولي بعضي از جنوائي‌هاي غلاطه، نقشه او را به تركان اطلاع دادند. در نتيجه، در 28 آوريل؛ يعني يك هفته پس از عمليات عثماني‌ها، سه كشتي ونيزي ـ براي انجام عمليات جلو آمده بودند ـ با آتش سنگين تركان روبرو گشته و بر اثر آن، كشتيها و حدود 100 نفر از دريانوردان و افسران آنها غرق شدند.[68] مدتي بعد گروه ديگري از ونيزي‌ها نيز براي آتش زدن شبانه كشتيهاي عثماني به آنها نزديك شدند و بعضي از ناوچه‌ها را به آتش كشيدند، ولي تركها 40 نفر از آنان را دستگير و در نتيجه نقشه‌ي آنها را خنثي كردند. پس از آن، افراد دستگير شده را در روز روشن در كنار ديوار و در برابر چشمهاي مدافعان شهر به چهار ميخ كشيدند. بيزانسي‌ها نيز متقابلا 200 يا 260 زنداني مسلمان را از كنگره ديوار شهر دارزده و سرهاي آنها را به زير ديوار انداختند.[69] در پانزدهم ارديبهشت يا چهارم ماه مي، ژوستينياني دوباره شبانه با تعداد زيادي ناوچه، براي آتش زدن ناوچه‌هاي تركها به طرف آنها رفت، ولي عثماني‌ها كه به وسيله بعضي نيروهاي بيزانسي يا جنوائي از اين نقشه خبر داشتند، به او حمله كرده و كشتي ژوستينياني و حدود 150 نفر از دريانوردان ايتاليايي را غرق نمودند، ولي ژوستينياني توانست با سختي فراوان خود را نجات دهد.[70]

 

محاصره قسطنطنيه همچنان ادامه داشت و تركها دائما ديوارهاي بلند و قطور شهر را با توپهاي خود مي‌كوبيدند. خواربار شهر و مخصوصاً نان و شراب رو به اتمام بود، [71] و اين واقعيت نشان مي‌داد كه مردم عادي و رزمندگان شهر، حتي در آن شرايط سخت و بحراني نيز دست از شرابخواري بر نمي‌دارند. از طرفي در داخل شهر به تدريج اختلافاتي بين رومي‌ها و جنوائي‌ها و ونيزي‌ها ظاهر شد و هر يك از آنها ديگري را مسبب آن شرايط مي‌دانست. تدريجا اعتراضاتي در ميان سربازان مدافع شهر ظاهر شد و البته دولت نيز در پرداخت حقوق و تهيه امكانات براي آنان، با مشكلات فراواني روبرو گشت. كار به آنجا رسيد كه امپراتور، ظروف طلا و نقره كليسا را مصادره و ذوب نموده و از آنها سكه‌هاي جديد ضرب كرد تا بتواند حقوق نظاميان و مدافعان شهر را بپردازد و آنها را راضي نگهدارد.[72]

 

از روز هفتم مي؛ به بعد، رزمندگان تُرك چندين باز شبانه به طرف دروازه‌هاي غربي شهر حمله كردند و اگر چه هر بار با تلفات زياد بر مي‌گشتند، اما بارها حفره‌ها و نقب‌هايي در زير ديوار شهر به وجود آوردند .[73] در بخشهايي از ديوارهاي شهر شكافهايي به وجود آمده بود، چهار برج مستحكم شهر فرو ريخت، و بخش بزرگي از ديوار نزديك دروازه رومانوس مقدس نيز خراب شد. در اين شرايط تقريبا هيچكس ترديد نداشت كه به زودي پايتخت روم شرقي سقوط خواهد كرد.[74]

 

 

 

 سلطان محمد فاتح فتح قسطنطنیه اثر فاوستو زونارو (۱۸۵۴-۱۹۲۹)

 

 

سلطان محمد دوم در اين زمان مصلحت را در آن ديد كه امپراتور را وادار به تسليم نمايد و از اين رو داماد خود اسماعيل بيگ را در 14 مي، نزد وي فرستاد. امپراتور و اطرافيان او نيز فرستاده محمد را پذيرفتند. اسماعيل بيگ به امپراتور گفت كه، از آنجا كه دفاع آنها بيهوده است، براي جلوگيري از خون‌ريزي بيشتر و نابودي شهر، بهتر است همگي تسليم شوند و شهر را ترك نمايند.[75] سلطان محمد پيشنهاد كرده بود كه اگر تسليم شوند، امپراتور را پادشاه مورآ[Morea] كرده و اهالي شهر را آزاد خواهند گذاشت.[76] امپراتور تشكيل جلسه داد، ولي ظاهراً همه اعضاء جلسه اصرار در ادامه دفاع از شهر داشته‌اند. اين مطلب را امپراتور به اسماعيل بيگ اطلاع داد و گفت كه همه مردم و از جمله خود او تا آخرين قطره خون خواهند جنگيد.[77]

 

 

 

به دنبال اين مسئله، سلطان محمد روساي لشگر را جمع كرده و اعلان نمود كه در روز نهم خرداد يا 20 جمادي الاولي 857 ه . ق./ 29 مي / 1453 م. از دريا و خشكي به شهر حمله خواهد نمود.[78] او سپس به نيروهاي خود وعده داد كه همه غنائم جنگي و اسيران را به آنها خواهد بخشيد و فقط شهر و اراضي و ساختمان‌ها را براي خود نگاه خواهد داشت. افراد لشگري از اين خبر به هيجان آمدند و فرماندهان يني‌چري قول دادند كه به زودي پيروزي را كسب كنند. سلطان محمد براي افراد شجاعي كه به بالاي ديوارها برسند جوائز بزرگي در نظر گرفت و افراد ترسو را از مجازات سخت ترسانيد. آنگاه ريش‌سفيدان و روحانيون سپاه؛ سربازان را به جهاد در راه خدا و بر افراشتن پرچم اسلام بر ديوارهاي آن شهر مسيحي ترغيب كردند.[79] شب پيش از حمله نيز خيمه‌هاي جنگي و كشتي‌هاي تركان روشن شدند و سلطان محمد از سپاه خود سان ديد و آنها را به مبارزه و مقاومت تشويق كرد. سپاهيان با صداي بلند به تهليل و تكبير پرداختند و به اين وسيله نويد پيروزي فردا را به يكديگر مي‌دادند.[80] اما اهالي شهر، از پشت ديوارهاي شهر اين فريادهاي شادي را مي‌شنيدند مي‌دانستند كه اين صداها در واقع اعلان پايان قطعي كار است. اگر چه خليل پاشا آن­چنانكه فرانزا وزير امپراتور نوشته است، اخبار ارتش عثماني را به يوناني‌ها مي‌رساند و آنها را به پايداري تشويق مي‌كرد، اما يأس و وحشت همه مردم و نيروهاي مدافع را گرفته بود. در عين حال، شخص امپراتور فردي شجاع و فداكار بود. او زنان خانواده خود را بر يك كشتي ونيزي سوار كرد تا به دست دشمن نيفتند. او نه تنها توصيه مشاوران مبني بر ترك شهر را نپذيرفت، بلكه خود را به ديوار شهر رسانيد و ضمن روحيه دادن به سربازانش دفاع از شهر را شخصاً به عهده گرفت. براساس آنچه مورخان مسيحي نوشته‌اند، امپراتور كنستانتين يازدهم در شامگاه 28 مي، تمامي شخصيتهاي برجسته و سياسي و نظامي را در كاخ خود جمع كرد و ضمن اميددادن؛ از آنان خواست، تا در برابر دشمن مقاومت نمايند. حاضران در انتهاي جلسه يكديگر را در آغوش گرفتند و گريستند. آخرين مراسم عشاي رباني نيز در همان شب در كليساي اياصوفيا برگزار شد و ظاهرا امپراتور و برخي از نزديكانش هم در آن شركت كردند.[81]

 

گروهي از نيروهاي بيزانس خندقي عميق در داخل شهر ساختند و ديوار بزرگي در پشت دروازه رومانوس مقدس ـ كه توپها آنرا ويران كرده بود ـ بند نهادند. امپراتور و ژوستينياني و بقيه نيروهاي ويژه در پشت همان ديوار براي محافظت از دروازه قرار گرفتند. افسران جنوائي در پشت دروازه‌هاي ادرنه قرار داشتند و «كاردينال ايزيدور» نماينده اعزامي پاپ نيز قرار بود از ديوارهايي كه از پشت كاخ امپراتور تا آبهاي بسفر كشيده شده بود محافظت نمايد. دفاع از بندر را دريا سالار «نوتاراس» به عهده گرفت و بقيه افراد نيز در كاخ و ديگر نقاط حساس قرار داشتند. در آن شرايط، تعداد نفرات نيز همانگونه كه پيشتر گفته شد، از 9 هزار نفر تجاوز نمي‌كرد كه حداكثر 6 هزار آنها يوناني و بقيه بيگانه بودند. در واقع از ميان دوازده مركز دفاعي، 10 نقطه در دست افسران بيگانه جنوائي، ونيزي، آلماني، روسي، اسپانيايي و ديگران بود و فقط دو نقطه در دست يونانيهاي بيزانسي بود.[82]

 

در روز 19 جمادي­الاولي ه . ق. 28 مي، عثماني‌ها آخرين اقدامات خود را براي تهيه تجهيزات جنگي انجام دادند. هزار نردبان براي يورش از روي ديوارها تهيه شد، كشتي­ها اين نردبان­ها را تا نزديك ديواره جنوبي و شرقي حمل كردند. و بقيه ناوچه‌ها هم، در يك دايره بزرگ در سواحل خارجي شهر صف كشيدند. نيروها در مراكز حساس قرار گرفتند و توپ­ها را تا لبه خندق بزرگ در پشت ديوارها جلو آوردند.[83]

 

 

 

 

بالاخره زمان موعود فرا رسيد. ساعتي پس از نيمه شب شنبه 20 جمادي الاولي سال 857 / ه . ق / 29 مي 1453 م، تركان عثماني از خشكي و دريا به شهر قسطنطنيه حمله كردند. توپها با شدت تمام از خشكي و از داخل كشتي‌ها به شهر شليك شد. حمله اساسي متوجه باريكه دروازه رومانوس مقدس بود كه در پشت آن امپراتور و همراهانش بيشترين دفاع و مقاومت را انجام مي‌دادند. صداي توپ‌ها، كوبيدن طبل‌ها، فرياد سپاهيان و ناله مجروحين با هم مخلوط شده بود. توپ­ها و تيرهاي بيزانسي‌ها نيز از بالاي ديوارهاي شهر به سوي ترك­ها شليك مي‌شد. آتش يوناني هم به طرف كشتي‌ها پرتاب مي‌گرديد. خندق بزرگ، از اجساد مهاجمان پر شده بود ونردبان­هاي نيروبر در هم شكسته بود و بسياري از كشتي‌ها در آتش مي‌سوختند، ولي تركان همچنان مي‌جنگيدند. با يك فرمان، نيروهاي جديدي وارد عمل شدند و از روي اجساد كشته‌هاي خندق گذشتند. ده هزار نفر از يني‌چري در حاليكه سلطان محمد در پشت سر آن­ها بود، به دروازه يورش بردند.[84] ژوستينياني كه يكي از وزنه‌هاي اصلي دفاع شهر بود، از طرف بازو و پا زخم شديدي برداشت او با اجازه امپراتور براي درمان زخم‌ها و يا حفظ جان خود ميدان را ترك كرد. بسياري از افسران و سربازان لاتيني به تبعيت از او دست از جنگ كشيدند. مقاومت مدافعان شهر پس از اين اتفاق، به سرعت تقليل يافت.[85] تركان كه متوجه اين پيشامد شدند، فشار خود را بر ديوارها و دروازه ادرنه و رومانوس زياد كردند. در اين هنگام گروهي از يني‌چري­ها كه حدود 30 نفر بودند واولين نفر آنها حسن نام داشت،[86] به بالاي ديوار رسيدند، و اگر چه بيش از نيمي از يني‌چري­ها در آنجا كشته شدند، ولي افراد باقيمانده، راه را براي آمدن ديگر نيروها باز كردند.[87]

 

 

 

 

در اثر گلوله‌باران 2 ساعته توپخانه عثماني، در چند نقطه ديوار شهر واز جمله حد فاصل «توپ كاپي» يا «يالي قاپي» نيز شكافهايي به وجود آمد و تركان از دروازه كوچك مخفي «سيركوپرتا» (اكسيلوپرتا) [Kerkoporta] به داخل رخنه كردند، و از گذرگاه باريكي در مقابل دروازه رومانوس مقدس وارد شهر شدند.[88] امپراتور و همراهانش به مقاومت پرداختند ولي امپراتور در گير و دار نبرد، بوسيله يك سرباز ترك از پاي در آمد. برخي گفته‌اند كه او قبل از كشته شدن، فرياد مي‌زده است. كه «آيا يك نفر مسيحي پيدا نمي‌شود كه مرا گردن بزند؟»[89] و به اين ترتيب آخرين امپراتور بيزانس كشته شد.[90]

 

پس از اين جريان، همه چيز در قسطنطنيه در هم ريخت و تركان توانستند از دروازه «كالجاريا» نزديك كاخ بلاشرني امپراتوري و از ناحيه بندر به داخل شهر سرازير شوند. در اين هنگام مدافعان شهر پا به فرار گذاشتند ولي در مسير ومدخل دروازه‌ها حدود 2 هزار نفر از آنها كشته شدند.[91] وقتي جنگجويان ترك از كمي تعداد مدافعان اطلاع يافتند، دست از درگيري برداشته و به تعقيب واسارت افراد پرداختند. بسياري از مردم شهر به طرف بندر گريختند.[92] وبقيه به كليساي اياصوفيا پناه بردند، به طوري كه در عرض يك ساعت، تمامي محيط دخل كليسا پر از كشيشان و مردان و زنان گرديد.[93]

 

ساكنين مسيحي شهر، براساس يك افسانه قديمي معتقد بودند، وقتي تركان وارد قسطنطنيه شوند و روميان را تا ستون كنستانتين كه در ميدان كليساي اياصوفيا بود تعقيب كنند، فرشته‌اي شمشير به دست از آسمال نازل مي‌شود، امپراتور را از چنگ مهاجمان نجات مي‌دهد و زمام امور را به پيرمردي كه در پاي آن ستون نشسته است تفويض مي‌كند و مي‌گويد: «اين شمشير را بگير و انتقام مردم را از دشمن بستان» و به مجرد شنيدن اين كلمات، تركان فورا پا به فرار مي‌گذارند.و برخي قصه‌هاي ديگر اما نه تنها چنين حوادثي رخ نداد، بلكه امپراتور كشته شد و تركان مسلمان شهر را اشغال كرده و به پشت درهاي كليسا رسيدند.[94] در اين موقع، درهاي كليسا به وسيله ضربات تركان شكسته شد.[95] و در مدت كوتاهي تمامي افراد آنجا اسير شده و به اردوگاه عثماني‌ها منتقل گرديدند.[96] مورخين تعداد اين اسرا را كه دريا سالار «نوتاراس» و بسياري از افسران و اشراف نيز جزو آنان بودند، از 10 هزار تا 50 هزار نفر نوشته‌اند. ولي «كاردينال ايزيدور» با لباس معمولي موفق به فرار شد و «يوحنا ژوستينياني» نيز از راه دريا گريخت، اما مدتي بعد در اثر شدت جراحات درگذشت. بقيه كليساهاي شهر هم كه مملو از اشياء نفيس و قيمتي بود، غارت شدند.[97]

 

سلطان عثماني كه از اين زمان به بعد او را «سلطان محمد فاتح» ناميدند، وقتي متوجه شد كه سپاهيان او همه نقاط حساس شهر را متصرف شده‌اند، از اسب خود پياده شد و به عنوان شكر گزاري، مشتي از خاك قسطنطنيه را برداشته و بر سر ريخت. سلطان محمد فاتح پس از اطمينان از پيروزي خود، در داخل شهر به گردش پرداخت و به كليساي اياصوفيا _ كه بناي آن در قرن چهارم ميلادي و در عهد كنستانتين بزرگ ساخته شده بود ـ وارد شد و به تماشا پرداخت. سپس دستور دارد كه بر بالاي منبر كليسا، قرآن تلاوت كنند و كليسا را به صورت مسجد در آورند.[98] به اين ترتيب، در مدت كوتاهي صليب‌ها و تصاوير و مجسمه‌ها را برداشته و ديوارها را تطهير كردند و پرچم عثماني نيز در بلندترين نقاط شهر به اهتزاز درآمد. روز جمعه همان هفته، مؤذن بر فراز گنبد اياصوفيا اذان ظهر گفت و سلطان در آن محل نماز خواند.[99]

 

 

فیلم فتح 1453 (Fetih 1453) مربوط به فتح قسطنطنیه

 

سلطان محمد فاتح، بيست روز در شهر به سر برد و به نظم امور پرداخت. او دراين زمان فرماني دال بر اعلان امنيت براي سكنه شهر صادر نمود تا مردمي كه از شهر گريخته بودند، دوباره به آن بر گردند و به كار و فعاليت عادي بپردازند.[100] همچنين سلطان عثماني فرمان داد، تا ديوارهاي شهر قسطنطنيه را كه پس از «بورسا» و «ادرنه» به زودي پايتخت او شد، به سرعت ترميم نمايند و مسجدي بر روي ويرانه‌هاي «كليساي رسولان» و قبور قيصرهاي بيزانس بسازند. اگر چه پيش از اين نيز به دستور امپراتور بيزانس، مسجدي در قسطنيطنيه ساخته شده بود، ولي اين مسجد سلطاني، اولين مسجدي بود كه خود عثماني‌ها در آن شهر به وجود آوردند. البته بسياري از كليساها نيز تبديل به مسجد شد.[101]

 

پيش از آنكه سلطان محمد با كاروان اسيران به سوي ادرنه حركت نمايد و پس از 800 سال، مسلمانان مدفن ابوايوب انصاري را در زير ديوارهاي شهر يافتند ـ هر چند بنابر بعضي اقوال، مدفن او پيش از اين زمان نيز در نظر مسيحيان شهر كاملا معلوم ومحترم بوده و آنها قرنهاي متمادي آنرا زيارت مي‌كرده و براي كسب حوائج خود به او متوسل مي‌شده‌اند ـ كه اين خود مسئله‌اي بسيار جالب و پر معنا است.[102]

 

به طور كلي، قسطنطنيه اين شهر مهم تاريخي، در جريان حمله سلطان محمد عثماني، چهل و پنح روز[103]و يا به عبارتي 53 روز در محاصره بود، تا اينكه تهاجم اصلي آغاز شد و شهر در 20 جمادي الاولي 857 ه . ق. با 29 مي 1453. فتح گرديد.[104] محاصره قسطنطنيه به وسيله سلطان محمد فاتح در حقيقت پنجمين محاصره دولت روم شرقي از سوي عثماني‌ها بود و قبلا با يزيد اول در 1396 م. دوبار آن­ را محاصره كرده بود و سپس پسرش موسي، و در سال 1422 م. مراد دوم به اين كار اقدام كرده بود. اين شهر از آغاز بناي جديدش به وسيله كنستانتين بزرگ، جمعا 29 بار محاصره شده بود، كه 7 مرتبه به دست مهاجمان سقوط كرده بود و هر بار نيز مجدداً به تملك امپراتور مسيحي در آمده بود. تا اينكه براي هشتمين بار به دست محمد دوم عثماني سقوط كرد و براي هميشه در دست عثماني‌ها باقي ماند. در واقع اين نخستين باري بود كه اين شهر پس از 1125 سال، از قلمرو مسيحيت خارج و به قلمرو اسلامي در مي‌آمد.[105]

 

بايد در نظر داشت كه فتح قسطنطنيه براي محمددوم، اهميت استراتژيكي زيادي نداشت، زيرا عثماني‌ها پيش از اين زمان توانسته بودند بدون تصرف قسطنطنيه به داخل اروپا راه پيدا كنند.[106] از اين رو، اين نقطه جغرافيايي در واقع ارزشي مساوي و يا حتي ـ با در نظر گرفتن صدماتي كه عثماني‌ها براي فتح آن ديدند ـ كمتر از نواحي ديگر داشت. ولي از نظر نظامي ـ تسخير قسطنطنيه ـ اروپا را از پايگاهي محروم كرد، كه اگردر اختيار يك ارتشي كارآمد قرار مي‌گرفت، احتمالاً مي‌توانست نظام دفاعي و حكومت عثماني را در هم بشكند.[107] به همين جهت؛ سقوط اين شهر به دست تركان عثماني، حادثه بزرگي بود كه در واقع بيش از آنكه براي مسلمين و آسيا سودي داشته باشد، براي اروپاي مسيحي مصيب‌بار بود و آثار دگرگون آن بزودي در اروپا ظاهر شد.[108] و دقيقا از اين رو است كه، سال سقوط قسطنطنيه (1453 م) در نظر اروپائيان مسيحي، سال آغاز تحولات اقتصادي، سياسي، فرهنگي و علمي و هنري و حتي ديني به حساب آمده است.[109]و اين رخداد ابتداي دوراني است كه اروپائيان، قرون وسطي و عصر ظلمت‌ را رها مي كنند و قدم‌ در راهي نو مي‌گذارند.[110]

 

 

نمایی کلی از حصار شهر قسطنطنیه ،این حصار دارای چندین لایه حصار با دیوار های قطور بوده

 

 

شايد اشاره به برخي آثار سقوط قسطنطنيه به دست عثماني‌ها، بتواند اهميت اين واقعه تاريخي را تا حدودي نشان دهد: اين پيروزي توانست نوعي پاسخ به حملات صليبيان به ممالك اسلامي در طي قرون گذشته (680 ـ 490 ه) و يا اقدامات آنان در اسپانيا باشد. دربار پاپ پس از اين واقعه متوجه شد كه مهمترين پيشتيبان و نيرومندترين سنگر مسيحيت در شرق را از دست داده است؛ به اين ترتيب، مرزهاي سياسي مسلمانان با مركزيت مسيحي در رم به نزديكترين حد خود رسيد. عثماني‌ها پس از اين توانستند به راحتي و با اقتدار بيشتري به طرف شمال بالكان حركت كنند. استقرار و سلطه عثماني‌ها بر بسفر و داردانل مشكلات دريايي فراواني براي اروپائيان چه از نظر نظامي و چه از نظر اقتصادي به وجود آورد و بر سلطه و قدرت عثماني‌ها در درياي سياه و مديترانه افزود. به اين ترتيب، گلوگاه تجارت اروپا با سرزمينهاي شرق دور و جنوب در آسيا و آفريقا در اختيار عثماني‌ها قرار گرفت؛[111] اين واقعه همان­گونه كه صدمات اقتصادي فراواني براي اروپا داشت، ثروت و درآمد سرشاري براي عثماني‌ها به وجود آورد. اين رويداد، زمينه ساز به وجود آمدن تحولات عقيدتي و فرهنگي متعددي در اروپا و به ويژه در ايتاليا، آلمان، فرانسه گرديد؛ و همان­گونه اين واقعه نشان دهنده قدرت مسلمانان در آن دوران بود؛ سرآغاز انتشار و نفوذ دين اسلام در برخي از نواحي اروپا شد.

 

پي­نوشت­ها:

* دكتري تاريخ و تمدن اسلامي.

1. ويل دورانت، تاريخ تمدن، عصر ايمان، گروه مترجمان، (تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، 1371) ص 369.

2. علي اكبر دهخدا، لغت‌نامه، (تهران، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1372)، ج 2، تحت عنوان استانبول.

3. همان.

4. ادوارد گيبون، انحطاط و سقوط امپراتوري روم، ترجمه ابوالقاسم طاهري، (تهران، شركت سهامي كتابهاي جيبي، 1347)، صص 254 ـ 255.

5. علي‌اكبر دهخدا، پيشين، ج 2، تحت عنوان استانبول.

6. عبدالرحمن بن خلدون، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروين گنابادي، (تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، 1362) ج 1، ص 310.

7. هنري لوكاس، تاريخ تمدن، ترجمه عبدالحسين آذرنگ، (تهران، انتشارات كيهان، 1376)، ج 1، صص 323 و 636 ـ 637.

8. احمد بن ابي يعقوب، تاريخي يعقوبي، ترجمه محمد ابراهيم آيتي، (تهران، مركز انتشارات علمي و فرهنگي، 1362)، ج 2، ص 62.

9. ميكاوالتاري، سقوط قسطنطنيه، ترجمه و اقتباس ذبيح‌الله منصوري، (تهران، انتشارات زرين، 1363)، ص 21.

10. علي اكبر دهخدا، پيشين، ج 2، تحت عنوان استانبول.

11. محمد عبدالله عنان، صحنه‌هاي تكان دهنده در تاريخ، ترجمه علي دواني، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1351)، صص 40 ـ 41.

12. احمد بن ابي يعقوب، پيشين، ج 2، ص 258.

13. شكيب ارسلان، تاريخ فتوحات مسلمانان در اروپا، ترجمه علي دواني، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1370)، ص 26.

14.محمد عبدالله عنان، پيشين، ص 40.

15. ميكاوالتاري، پيشين، ص 24.

16. احمد بن ابي يعقوب، پيشين، ج 2، ص 396.

17. ميكاوالتاري، پيشين، ص 24.

18. عبدالرحمن بن خلدون، پيشين، ج 1، صص 636 ـ 637.

19. هنري لوكاس، پيشين، ج 1، ص 335.

20. علي اكبر دهخدا، پيشين، ج 2، تحت عنوان استانبول.

21. ادوارد گيبون، پيشين، ص 585.

22. لاموش، تاريخ تركيه، ترجمه سعيد نفيسي، (تهران، چاپخانه مجلس، 1316) ص 54.

23. ادوارد گيبون،‌پيشين، ص 585.

24. همان.

25. كليفورد ادموند بوسورث، سلسله‌هاي اسلامي، ترجمه فريدون بدره‌اي، (تهران، انتشارات بنياد فرهنگ ايران، 1349)، ص 209.

26. وين ووسينچ، تاريخ امپراتوري عثماني، ترجمه سهيل آذري، (تهران، كتابفروشي تهران، 1346)، ص 12.

27. لاموش، پيشين، ص 51.

28. ويل دورانت، تاريخ تمدن اصلاح ديني، گروه مترجمان، (تهران، انتشارات و آموزش وانقلاب اسلامي، 1371)، ص 222.

29. استانفورد جي­شاو، تاريخ امپراتوري عثماني و تركيه جديد، ترجمه محمودرمضان­زاده، (مشهد، آستان قدس، 1370) ج 1، ص 107.

30. همان.

31. وين ووسينيچ، پيشين، ص 12.

32. استانفورد جي شاو، پيشين، ج 1، ص 108.

33. لاموش، پيشين، ص 52.

34. استانفورد جي شاو، پيشين، ج 1، ص 109.

35. ويل دورانت، تاريخ تمدن، اصلاح ديني، ص 222.

36. لاموش، پيشين، ص 56.

37. ويل دورانت، تاريخ تمدن، اصلاح ديني، ص 222.

38. نگاه كنيد به: زيگريد هونكه، فرهنگ اسلام در اروپا، ترجمه مرتضي رهباني، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1376)، ص 84.

39. ادوارد گيبون، پيشين، ص 581.

40. ميكاوالتاري، پيشين، ص 53.

41. لاموش، پيشين، ص 55.

42. همچنين نگاه كنيد به نظر: ويل دورانت، تاريخ تمدن، اصلاح ديني، ص 222.

43. ميكاو التاري، پيشين، ص 81.

44. ادوارد گيبون، پيشين، ص 582.

45. لاموش، پيشين، ص 54.

46. ادوارد گيبون، پيشين، ص 582.

47. لاموش، پيشين، ص 53.

48. همان، ص 55؛ ادوارد گيبون، پيشين، ص 582.

49. ادوارد گيبون، پيشين، ص 582.

50. استانفورد جي شاو، پيشين، ج 1، ص 110.

51. ادوارد گيبون، پيشين، صص 583 ـ‌584.

52. استانفورد جي شاو، پيشين، ج 1، ص 110.

53. همچنين ر. ك: فايد حماد محمد عاشور، جهاد مسلمانان در جنگهاي صليبي، ترجمه عباس عرب، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1373) صص 103 ـ 121.

54. ادوارد گيبون، پيشين، صص 583 ـ 584.

55. ويل دورانت، تاريخ تمدن، رنسانس، گروه مترجمان، (تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، 1371) ص 399.

56. ادوارد گيبون،‌ پيشين، ص 584.

57. همان.

58. ميكاو التاري، پيشين، ص 102.

59. ادوارد گيبون، پيشين، ص 584.

60. لاموش، پيشين، ص 57.

61. ادوارد گيبون، پيشين، صص 587 ـ 588.

62. پيشين، ج 1، ص 483.

63. ادوارد گيبون، پيشين، ص 589.

64. هامرپورگشتال، تاريخ امپراتوري عثماني، ترجمه ميرزازكي علي­آبادي، (تهران، انتشارات زرين، 1367) ج1، ص484.

65. لاموش، پيشين، صص 60 ـ‌61.

66. ادوارد گيبون، پيشين، ص 590.

67. ميكاو التاري، پيشين، ص 123.

68. همان، ص 128.

69. لاموش، پيشين، ص 62.

70. ميكاو التاري، پيشين، ص 129.

71. ادوارد گيبون، پيشين، ص 582.

72. همان، ص 590.

73. برناردين كيلتي، سقوط قسطنطنيه، ترجمه مصطفي مقربي، (تهران، انتشارات اميركبير، 1339)، ص 147.

74. ادوارد گيبون، پيشين، ص 590.

75. همان.

76. لاموش، پيشين، ص 63.

77. هامرپور گشتال، پيشين، ج 1، ص 486.

78. ادوارد گيبون، پيشين، ص 591.

79. همان.

80. هامرپور گشتال، پيشين، ج 1، ص 487.

81. همان، ص 492؛ ادوارد گيبون، پيشين، ص 592.

82. اسماعيل حقي، تاريخ عثماني، اوزون چارشي لي، ترجمه ايرج نوبخت، (تهران، مؤسسه كيهان، 1369)، ج 2، صص 8 و 9 و 10.

83. ادوارد گيبون، پيشين، ص 592.

84. ميكاوالتاري، پيشين، ص 139.

85. ادوارد گيبون، پيشين، ص 593.

86. همان، ص 594.

87. همان، ص 594؛ برناردين كيلتي، پيشين، صص 103 ـ 104.

88. هامرپور گشتال، پيشين، ج 1، ص 485.

89. همان، ص 494؛ ويل دورانت، تاريخ تمدن، اصلاح ديني، ص 223.

90. نگاه كنيد به: ادوارد گيبون؛ پيشين، ص 594.

91. هامرپور گشتال، پيشين، ج 1، ص 495.

92. نگاه كنيد به: ادوارد گيبون، پيشين، ص 594.

93. لاموش، پيشين، ص 66.

94. همان، ص 65.

95. هامرپور گشتال، پيشين، ج 1، ص 496.

96. لاموش، پيشين، ص 66.

97. ميكاوالتاري، پيشين، ص 142.

98. لاموش، پيشين، ص 67.

99. ويل دورانت، تاريخ تمدن، اصلاح ديني، ص 223؛ وين ووسينيچ، پيشين، ص 13.

100. لاموش، پيشين، ص 68.

101. ميكاوالتاري، پيشين، ص 142.

102. همان، ص 153.

103. استانفورد جي شاو، پيشين، ج 1، ص 110.

104. هامرپور گشتال، پيشين، ج 1، ص 497.

105. ميكاوالتاري، پيشين، ص 202.

106. كليفورد ادموند بوسورث، پيشين، صص 210 ـ 211؛ استانفورد جي شاو، پيشين، ج1، ص 111.

107. ويل دورانت، تاريخ تمدن، اصلاح ديني، ص 223.

108. لاموش، پيشين، ص 50.

109. وين ووسينيچ، پيشين، ص 13.

110. ژان پل رو، تركيه (جغرافيا، اقتصاد تاريخ، تمدن، فرهنگ)، ترجمه خانبابا بياني، (تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1352)، ص 170.

111. ويل دورانت، تاريخ تمدن، اصلاح ديني، ص 223.

 

منابع

 

ـ ابن ابي يعقوب، احمد، تاريخ يعقوبي، ترجمه محمد ابراهيم آيتي، (تهران، مركز انتشارات علمي و فرهنگي، 1362).

ـ ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروين گنابادي، (تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، 1362).

ـ ارسلان، شكيب، تاريخ فتوحات مسلمانان در اروپا، ترجمه علي دواني، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1370).

ـ التاري، ميكاو، سقوط قسطنطنيه، ترجمه و اقتباس ذبيح‌الله منصوري، (تهران، انتشارات زرين، 1363).

ـ بوسورث، كليفورد ادموند، سلسله‌هاي اسلامي، ترجمه فريدون بدره‌اي، (تهران، انتشارات بنياد فرهنگ ايران، 1349).

ـ پل رو، ژان، تركيه (جغرافيا، اقتصاد، تاريخ، تمدن، فرهنگ)، ترجمه خانبابا بياني، (تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1352).

ـ حقي، اسماعيل، چارشي لي، اوزون، تاريخ عثماني،ترجمه ايرج نوبخت، (تهران، موسسه كيهان، 1369).

ـ دورانت، ويل، تاريخ تمدن، گروه ترجمان، (تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، 1371)، (رنسانس، اصلاح ديني، عصر ايمان).

ـ دهخدا، علي‌اكبر، لغت‌نامه، (تهران، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1372).

ـ شاو، استانفورد جي، تاريخ امپراطوري عثماني و تركيه جديد، ترجمه محمود رمضان­زاده، (مشهد، آستان قدس، 1370).

ـ عنان، محمد عبدالله، صحنه‌هاي تكان دهنده در تاريخ، ترجمه علي دواني، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1351).

ـ كيلتي، برناردين، سقوط قسطنطنيه، ترجمه مصطفي مقربي، (تهران، انتشارات اميركبير، 1339).

ـ گشتال، هامرپور، تاريخ امپراطوري عثماني، جلد اول، ترجمه ميرزا زكي علي آبادي، (تهران، انتشارات زرين، 1367).

ـ گيبون، ادوارد، انحطاط و سقوط امپراتوري روم، ترجمه ابوالقاسم طاهري، (تهران، شركت سهامي كتابهاي جيبي، 1347).

ـ لاموش، تاريخ تركيه، ترجمه سعيد نفيسي، (تهران، چاپخانه مجلس، 1316).

ـ لوكاس، هنري، تاريخ تمدن، ترجمه عبدالحسين آذرنگ، (تهران، انتشارات كيهان، 1376).

ـ محمد عاشور، فايد حماد، جهاد مسلمانان در جنگهاي صليبي، ترجمه عباس عرب، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1373).

ـ ووسينيچ، وين، تاريخ امپراتوري عثماني، ترجمه سهيل آذري، (تهران، كتابفروشي تهران، 1346).

ـ هونكه، زيگريد، فرهنگ اسلام در اروپا، ترجمه مرتضي رهباني، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1376).

 

http://www.shareh.com/persian/magazine/tarikh_i/29/06.htm

ویرایش شده در آذر 93 توسط adelkhoje

[adelkhoje 5,060]

شبیخون ژرژ برانکوویچ بر اردوگاه لشکر سلطان محمد دوم (فاتح)

 

 

نبرد بلگراد اولین شکست بزرگ عثمانی ها در بالکان

 

سقوط قسطنطنیه در ،۱۴۵۳ محمد فاتح را مصمم کرد تا کار صربها را که خطرناک ترین قوم جنگجوى مسیحى در بالکان بودند یکسره کند. مردان صرب بى نهایت جسور و متعصب بوده و از معدود سربازانى بودند که عثمانی‌ها  را در نبرد ناکام گذاشته بودند.

او در ۱۴۵۴ عزم فتح بلگراد کرد و با نیرویى در حدود ۱۵۰هزار سرباز و کشتى هایى که توپهاى عظیم عثمانى را از طریق دانوب حمل مى کردند، خود را به بلگراد رساند.

 

بمباران سنگین

 

بمبارانهاى گسترده مواضع دشمن وشهرها قبل از حمله اصلى، سیاست جنگى عثمانی‌ها  بود و به نام آنها نیز در تاریخ ثبت شد. توپخانه عثمانى در ژوییه۱۴۵۴ شهر بلگراد را زیر آتش گرفت. ۱۴روز بمباران شبانه روزى به حصارشهر شدیداً صدمه زد اما محمد و سپاهش این بار با دونیرو باید همزمان مى جنگید. «هونیادى» مجارستانى که در بیرون حصار از دانوب در حال بالا آمدن بود و دیگرى «ژرژ برانکوویچ» شاه بى رحم صرب که مردان خود را در خرابه هاى حصار پنهان کرده بود. سردار مجار براى آنکه باعث نابودى توپخانه سلطان شود و از طرف دیگر راه ورود سپاه سلطان از طریق دانوب را ببندد بى محابا به میان ناوگان دریاى عثمانى زد و با دوحرکت همزمان نیمى از توپهاى سلطان را از کار انداخت وسربازان ترک را قتل عام کرد.

نبرد خونین در دانوب ۵ساعت ادامه یافت و شکست قطعى نیروهاى ترک در آبهاى دانوب، تیغ سلطان را براى فتح بلگراد کند کرد.

 

حمله به شهر

محمد فاتح که هرگز انتظار مقاومت جدى اسلاوها را نداشت در اول اوت دستور حمله به حصارها را به ینى چرى هایش داد. ینى چرى ها در زیر فشار سنگین مدافعان صرب از جنوب شهر وارد بلگراد شدند. نبرد بى رحمانه اى در گرفت و در نهایت ینى چرى ها با از میان برداشتن هسته هاى اولیه مقاومت صربها به داخل شهر سرازیر شدند. پس از جدا افتادن ینى چریها از سپاه اصلى ترک، ناگهان هونیادى سردار مجارى با هزاران سرباز خود از پشت وارد معرکه شده و جنگى سخت را آغاز کرد. ینى چریهاى از هم دورافتاده به سختى سعى در جمع کردن صفوف خود کردند و عاقبت پس از دادن تلفات بسیار سعى کردند از میان خرابى هاى حصار عقب نشینى کنند اما دشمنان سلطان در این زمان بى رحمانه ترین حرکت خود را انجام دادند. آنها توده هاى هیزم  و گوگرد را که از شب قبل در خندق ها و شکاف حصار سنگى گذاشته بودند ناگهان آتش زدند. هزاران ینى چرى محاصره شده در آتش جلوى چشم سلطان که بر روى تپه اى عملیات را نظاره مى کرد زنده در آتش سوختند یا از دم تیغ صربها و مجارهاگذشتند.

 

حمله به قلب سپاه عثمانى

 

صربها و مجارها اکنون با انرژى مضاعف بدون ترس از وجود ۱۰۰هزار سپاهى ترک به قلب ارتش سلطان حمله کردند ظرف مدتى کوتاه توپخانه طلایى عثمانى کاملاً منهدم شد. مردان صرب صفوف اول و دوم عثمانى را شکستند و به خط سوم رسیدند اکنون مردان اسلاو تنها یک گام با فاتح قسطنطنیه فاصله داشتند. سلطان با عصبانیت از جسارت مبارزان صرب و مجار خود شخصاً سلاح در دست گرفت و به همراه حسن آغا فرمانده ینى چریها درگیر نبرد با مهاجمان شد. ناگهان شدت نبرد چندبرابر شد. این بار سلطان تمام نیروى ذخیره خود را به میدان آورد. اما نیروى جدیدى به کمک اسلاوها آمده بود. مردان صلیبى تحت فرمان راهب مبارز «کاپیسترانو» قصد داشتند به هر قیمت کار عثمانها را در پاى بلگراد تمام کنند. نبرد مهیب بلگراد تا شب ادامه یافت و طى آن فرمانده سپاه ینى چرى، دهها هزار ینى چرى و حداقل ۵۰هزار سپاهى ترک به هلاکت رسیدند و کل توپخانه عثمانى از بین رفت. سلطان نیز که از ناحیه پا مجروح شده بود ناچار تن به عقب نشینى داد.

 

نتیجه نبرد

نبرد بلگراد را مى توان اولین شکست بزرگ عثمانی‌ها  از اروپاییان پس از ۱۵۰سال یکه تازى در آسیاى صغیر و بالکان دانست. محمد فاتح، سلطان مراد و سلطان بایزید عادت به شکست نداشتند آنها همواره حریف را با کمک برترى سنگین و خرد کننده نفرات و توپخانه از میدان بدر برده بودند. بى شک اگر شکست بلگراد رخ نداده بود فتوحات عثمانى ۱۰۰سال جلوتر مى افتاد و شاید در قرن ۱۶ هدف عثمانى شهرهاى پرجمعیت اروپاى مرکزى و غربى بود. اما انهدام سپاه بى نظیر ۱۵۰هزار نفرى محمد فاتح قدرت عثمانى را کاهش داد و مدتها طول کشید (۶۰سال) تا سلطان سلیمان بتواند سپاه را با این عظمت دوباره بسیج کند.

البته مسیحیان نیز نتوانستند از این پیروزى براى یک ضدحمله بزرگ بهره ببرند. چرا که طاعون سال بعد هونیادى مجار و کاپیسترانوى راهب را به هلاکت رساند و برانکویچ نیز چندماه بعد در اثر کهولت سن درگذشت.

 

________________________________________________________________________________

 

 

نبرد موهاچ در سال 1526 میلادی،تصویر مینیاتوری ازعثمانی

 

نبرد مجارستان

در اوایل قرن۱۶ اروپا با هجوم عمده اى از سمت جنوب شرق مواجه بود. ارتش هاى عثمانى به سرعت در حال پیشروى به داخل خاک اروپا بودند. دولتهاى جنگاور شرق اروپا از ۱۳۷۰ میلادى به بعد یکسره در نبردهاى خود با مهاجمین عثمانى شکست خورده و در ازاى از دست دادن اراضى مهم تنها «سقوط نهایى» را عقب انداخته بودند. شاهان اروپایى (بلغار، مجار، صرب و یونانى) در کارنامه خود دهها شکست بزرگ را از عثمانیان ثبت شده داشتند. اما در ۱۵۲۰ اوضاع بسیار بدتر بود. سلطان سلیمان عثمانى مردى به غایت برنامه ریز و جاه طلب آمده بود تا اروپا را کاملاً تسخیر کند. عثمانی‌ها  در جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا به متصرفات مهمى دست یافته و اکنون به دنبال آن بودند که قلمرو خود را از شبه جزیره بالکان به قلب اروپا توسعه دهند. بلگراد هدف اول آنها بود که به آن دست یافته بودند و در ۱۵۲۶ سلطان تصمیم به از سر راه برداشتن مجارستان گرفت.

 

سلطان سلیمان

 

صد هزار سرباز

دلیل اصلى وحشت غرب از عثمانى قدرت این امپراتورى در جمع آورى نیروهاى نظامى منظم و با انضباط بود. در ۲۳آوریل۱۵۲۶ قراولان مجارها در کمال ناباورى به «بودا» پایتخت مجارستان خبر بردند که سلیمان موسوم به باشکوه و «قانونى» با ۱۰۰هزار سرباز که نیمى از آنها نخبه هاى ینى چرى هستند از رود دانوب گذشته و در حال نزدیک شدن به شهرهاى آباد جنوب مجارستان است. در سپاه عثمانى ترکیبى از سواران، مستمرى بگیران مزدور، سربازان توپخانه، اکین جبها و ینى چریها بودند اما همه از این گروه آخرى حساب مى بردند. ینى چرى ها که بى تردید در تاریخ تنها لژیون هاى رومى با آنها قابل مقایسه هستند همواره به عنوان «نیروى آخر» وارد صحنه مى شدند و قتال بى رحمانه اى از سربازان مسیحى مى کردند.

 

 

 

بارانها، توفانها و مقاومتهاى پراکنده ارتش عظیم سلطانى را با مشکلات ایذایى رو برو کرد اما در ژوئن۱۵۲۶ فاصله ارتش عظیم عثمانى با «بودا» به حداقل رسیده بود در حالى که مجارها به دلیل عدم رسیدن کمک از غرب مرتب در حال عقب نشینى بودند.

لویى شاه جوان مجار در دشت موهاچ با چهار هزار نیروى آلمانى، بوهمى و لهستانى منتظر ورود سلطان بودند اما مبارزان مجار به لویى توصیه کردند باز هم از تماس با ارتش سلطان خوددارى کند تا هم نیروهاى ترک خسته تر شوند، هم اینکه خطوط تدارکاتى آنها طولانى شود و مضافاً آنکه یک ارتش بوهمى (ارتش زاپولیا) در راه کمک به آنها بود.

اما مبارزان مسیحى تحت تأثیر نطق هاى آتشین نجبا و شوالیه ها بى تاب شده و خواستار نبرد فورى شدند. نبرد در دشتى در ۹کیلومترى غرب دانوب رخ داد. سواره نظام سنگین اسلحه مجار به فرماندهى لویى نبرد را آغاز کرد. دشت در زیر پاى سواران به لرزه افتاد و عقب نشینى ابتدایى سپاه ترک براى اروپاى ها شکى نگذاشت که برنده نبرد هستند بنابراین بدون آنکه به فاصله افتادن خود با پیاده نظام مجار اهمیت بدهند خود را در پاى تپه هاى بزرگ، رو در روى ینى چریها دیدند. ناگهان سربازان عادى ترک کنار رفتند و صفوف وحشت آور ینى چریها که یک صدا آهنگى نامفهوم را تکرار مى کردند با سلاحهاى بلند (تلوار) خود به پیش مى آمدند ظاهر شدند. اکنون از چند طرف مورد هجوم قرار گرفته و نبردى سخت و هولناک درگرفت. پادشاه مجار نیز از ناحیه سر مجروح گشت.

 

سواره نظام مجار رو به هزیمت گذاشت اما صداى مهیب توپخانه عثمانى سبب وحشت اسبها و سواران شد ووضعیت شوالیه هاى مجار بدتر گردید. اکنون سواران عثمانى نیز پاى به عرصه گذاشته بودند. پس از این، عملاً نبردى در جریان نبود وبه گفته شاهدان ادامه نبرد تنها قتل عام لهستانى ها و مجارها و آلمانها توسط ترکان بود. سلطان دستور داد کسى به اسارت گرفته نشود و این به معناى قتل عام بود.

۲۴هزار سوار وپیاده اروپایى در ۳۰اوت ۱۵۲۶ کشته شدند و این سبب شد که دشت موهاچ به نام نابودگاه موهاچ یا گور ملت مجار مصروف شود.

جان زاپولیا شهریار ترانسیلوانى و نفراتش روز بعد به دانوب رسیدند اما نبرد را بى فایده دیده وعقب نشستند. در ۱۰سپتامبر۱۵۲۶ پس از آنکه کلیه مقاومتهاى سازمان یافته علیه عثمانی‌ها  از بین رفت (سلطان باشکوه) لقبى که اروپا به سلیمان داده بود وارد «بودا» شد.

 

 

 

 

نتیجه نبرد

نبرد «بودا» را مى توان یکى از قطعى ترین شکستهاى دنیاى مسیحیت دانست. این نبرد به اندازه اى سبب اندوه غرب شد که آنها دیگر جرأت بازپس گیرى متصرفات خود را تا ۲قرن از عثمانى نداشتند مضافاً اینکه دولت عثمانى تا اوایل قرن۱۸ که روسیه و هاپسبورگها قدرت مى گیرند سلطان بلامنازع بالکان مى شود.

نبرد بودا همچنین اهمیت سواره نظام را کاهش و لزوم در اختیار داشتن توپخانه را بیش از پیش نشان داد. در موهاچ مجارها چنان شکستى مى خورند که براى قرنها هویت تاریخى خود را از دست داده و خراج گذار عثمانى مى شوند.

 

 منبع:
روزنامه ایران
علی غفوری
مورخ 04/07/1384

http://shan_mkst.persianblog.ir/post/154/

ویرایش شده در آذر 93 توسط adelkhoje

[gader 3,083]

یکی از اصلاحاتی که اتا تورک میکنه اینکه مسجد ایا صوفیه رو تعطیل می کنه و انو تبدیل به موزه می کنه .تا به امروز هم این وضعیت این مکان به عنوان موزه  است .خیلی از سران کشورها به این مکان می رن .خب توریست ها به بازدید می رن ولی رفتن سران به این مکان جنبه سیاسی داره به خصوص سران اسلامی.جالبه که پاپ تو سفرش به استانبول در هفته های گذشته به این مکان رفت و اگه اشتباه نکنم مراسم نیایش نیز داشت.

جالبه که تا جمهوریت ترکیه ,یونانی ها و مسیحیت بخشی از هویت استانبول رو تشکیل می دادو بازماندگان شهر قبل از فتج توسط سلطان محمد فاتح , از این شهر نرفته بودند و تا اون تاریخ نیز کسی به اونها فشار برای ترک نیاورده بود.

بهر حال هنوز هم رهبریت ارتدوکس های اروپا و امریکا تو استانبول ترکیه است وپاتریک تو این شهر ساکن هستش. نحوه انتخاب پاتریک و جزییات مربوط به ارتدوکس ها به تفصیل تو قرار داد اتش بس جنگ جهانی اول اومده

یکی از خواست هایی که تو دهه نود یا هشتاد از ترکیه توسط یکی از مذاکرات کننده های اتحادیه اروپا تو روند مذاکرات میشه این بود که ایا صوفیه دوباره کلیسا بشه که طرف ترک هم میگه اگه تو وضعیت موزه بودن این مکان تغییر بدیم بی شک اونو تبدیل به مسجد خواهیم کرد.

راجع به این مکان بین تارخ نگاران ترک اختلاف هست وبرخی میگن تو زمان فتح این مکان به زور و به عنوان غنیمت از مسیحیان گرفته شده  و برخی می گن نه بعد از فتح محمد فاتح این مکانو خریده و قرار داده فروش این مکان سالها تو خود ایا صوفیه بوده.

[adelkhoje 5,060]

 

نبرد وین نقطه عطف جنگ های امپراطوری عثمانی

 

پیروزى مجارستان و فتح بودا سبب تهییج عثمانی‌ها  شده و سلطان سلیمان در ۱۵۲۹ تصمیم مى گیرد وین را تسخیر کند. وین بر سر راه دانوب در دنیاى قرن ۱۶ مهمترین شهر اروپا محسوب مى شد و براى اروپاى غربى ومرکزى از دست رفتن آن غیرقابل تصور بود.

آرشیدوک فردیناند شاه هاپسبورگ و برادر شارل پنجم پس از آنکه از حرکت سپاه ۱۲۰هزار نفرى عثمانى باخبر شد نجبا اتریش را تشویق به ایراد خطابه هاى مختلف در سراسر خاک آلمان و اتریش کرد. براى آلمانها نیز شکى نمانده بود که هدف عثمانی‌ها  نه اروپاى شرقى بلکه تصرف اراضى حاصلخیز مرکز و شمال اروپا و ح حتى رود راین است. اروپاییهاى کاتولیک و پروتستان اکنون براى جلوگیرى از پیشروى سلطان هم قسم شده بودند.

سپاه سلیمان که به خاطر بارندگى با کندى مسیر بودا را به وین مى پیمود زمانى به دیوارهاى وین رسید که ۲۰هزار پیاده نظام کار آزموده ایتالیایى، آلمانى و اتریشى در پشت حصارهاى عظیم و تقویت شده وین سنگر گرفته بودند.

مهندسان آلمانى و اتریش به سرعت به بناى استحکام در اطراف رود دانوب پرداختند و کلیه دروازه هاى وین تیغه شد!

 

 

باران مجدداً به کمک مدافعان اروپایى آمده و در ژوئن۱۵۲۹ سلطان نتوانست توپهاى عظیم خود را بر روى زمینهاى لغزان به حرکت درآورد و در نتیجه تنهابه انتقال توپهاى کوچک و متوسط خود قناعت کرد. ترکها از ۱۴روز اول حملات خود هیچ نتیجه‌اى نگرفتند چرا که گلوله‌هاى توپ به قلعه اثرگذار نبود و مین‌هاى فعال شده در پاى حصارها نیز نمى توانست یک حصار را به طور کامل فرو بریزد.

 

 

 

چندین بار عثمانی‌ها  سعى کردند از شکافهاى کوچک ایجاد شده در پناه توپخانه به داخل قلعه نفوذ کنند اما هر بار با ضربات سنگین پیاده نظام زرهپوش اروپاییها به عقب رانده شدند. نبرد تا ماه اکتبر بى نتیجه ادامه یافت و قرار شد عثمانی‌ها  آخرین تلاش خود را بکنند. در سحرگاه ۱۴اکتبر۱۵۲۹توپ‌هاى عثمانى به صورت همزمان به غرش درآمدند و حفره اى به عرض ۵۰ متر ایجادکردند هزاران سرباز ترک از همان شکاف کم عرض سعى کردند وارد حصار شوند اما دفاع فشرده شوالیه هاى ایتالى و آلمانى از این منطقه قتلگاه بزرگى براى آنها ساخت. سلطان برگ آخر خود را مأیوسانه رو کرد. مردان ینى چرى با گذر از روى جنازه هاى سربازان ترک سعى کردند به ضرب شمشیرهاى سنگین و نیزه هاى بلند راهى به درون قلعه بگشایند اما پایدارى مهاجمان و به هم خوردن نظم وترتیب آنها سبب شدتا این بارعثمانی‌ها  پیروز میدان نباشند. مرگ صدها سرباز برگزیده ینى چرى سبب شد تا سلطان از تصرف وین منصرف شود.

 

 

 

عقب نشینى ترکها از دروازه وین نفس هاى در سینه حبس شده اروپاییان را آزاد کرد. ناقوس‌ها به صدا درآمد و مردم سرودهاى پیروزى سردادند. «سلطان» بالاخره متوقف شده بود.

 

 

 

نتیجه نبرد وین

سلیمان ۳سال بعد نیز قصد فتح وین را کرد اما پس از آنکه اطراف این شهر را به آتش کشید و اراضى هاپسبورگها را لگدکوب کرد وحتى به انتظار ورود ارتشهاى اروپایى نشست چون مطمئن شد که آنها قصد مبارزه با وى را به روى زمین صاف و بى دفاع ندارند به اسلامبول بازگشت. اما وینیها نیز پیروزى خود را قطعى نمى دانستند بنابراین بارها با ارسال هدایا و ابراز دوستى سعى کردند سلطان عثمانى را وادار به قبول صلح کنند.

نبرد وین حدود ۸۰سال بعد از نبرد قسطنطنیه بود و مى توان آن را پایان یک دوران درخشان در تاریخ عثمانى دانست. دورانى که هر روز آن توأم با پیشروى و فتح بود.

اما توقف در پاى دروازه هاى وین عملاً نقطه عطفى در تاریخ عثمانى بود. این امپراتورى پس از ۱۵۲۹ هیچ گاه نتوانست پیشروى مهمى در اروپا کند.

نبرد وین از نبردهاى قطعى تاریخ بودکه سبب تغییر مسیر تاریخ شد. سقوط این شهر، بوهم و آلمان را در برابر قدرت ویرانگر عثمانى بلادفاع مى گذاشت چرا که سلطان سلیمان براى فتح اروپا تنها ۲نیرو در مقابل داشت امپراتورى اسپانیا و دولتهاى هاپسبورگ.

نبرد وین جانى دوباره به سربازان اروپایى نیز داد آنها که از ۱۰۷۱ میلادى یکسره تنها نظاره گر شکست از نیروهاى مشرق زمین بودند هرگز گمان نمى کردند در برابر ارتش ۱۲۰هزار نفرى عثمانى دوام بیاورند.(این نیروها تا۲۰۰هزار نفر نیز برآورد شده بودند.

 

پی نوشت :

 

البته لازم به ذکره که وین دو بار محاصره شد توسط عثمانی یک بار در سال 1529 میلادی یک بار دیگه هم در سال 1683

 

 

جناب قادر چند هفته پیش هم تو یکی از شبکه های ترکیه دیدم پاپ ها مسیحی اومده بودن ترکیه...

ویرایش شده در آذر 93 توسط adelkhoje

[gader 3,083]

 

 

جناب قادر چند هفته پیش هم تو یکی از شبکه های ترکیه دیدم پاپ ها مسیحی اومده بودن ترکیه...

 

 

بله امده بودن و به زیارت ایا صوفیه نیز رفتن.تو مراسم مذهبی ارتدوکس ها تو استانبول شرکت کردندو به نیایش پرداختند که این یک امر مهم در دنیای مسحیت به شمار میاد.

 

 ناگهان سربازان عادى ترک کنار رفتند و صفوف وحشت آور ینى چریها که یک صدا آهنگى نامفهوم را تکرار مى کردند با سلاحهاى بلند (تلوار) خود به پیش مى آمدند ظاهر شدند.

سپاه عثمانی در هنگام نبرد ها برای اینکه هنگام ضربت خوردن لفظ جلاله به زبانشان  جاری باشد ، دائماً لفظ جلاله الله را زمزمه می کردند تا هنگام ضربت لفظ جلاله به زبانشان باشد.به تاسی از عثمانی در جنگ اول جهانی و جنگ های استقلال و همچنین جنگ کره نیرهای ترکیه به هنگام نبرد دائماً الله الله می گفتند

[adelkhoje 5,060]

بسم الله الرحمان رحیم

 

سلطان محمد دوم (فاتح)

 

اصلاحات

تنظیمات در زمان سلطان محمود دوم آغاز شده بود. دورهٔ تنظیمات با صدور «خط همایون» یا «فرمان تنظیمات خیریه» در ۱۲ آبان ۱۲۱۸ هجری شمسی مطابق به ۳ نوامبر ۱۸۳۹م آغاز شد. در این سند بسیار مهم، سلطان اعلام کرد که او آرزو دارد «مزایای یک دولت خوب را به ایالت‌های امپراتوری عثمانی از طریق نهادهای جدید به ارمغان آورد». متن فرمان روز یکشنبه ۲۵ نوامبر ۱۸۳۹م در پارک گلخانهٔ کاخ توپقاپی و در حضور پادشاه، وزرا، علما، مأموران عالی‌رتبهٔ لشکری و کشوری، نمایندگان اصناف و معتمدان، اسقف کلیساهای ارامنه و یونان، خاخام یهود، سفرا و نمایندگان کشورهای خارجی و گروهی از مردم خوانده شد. به همین سبب، فرمان تنظیمات، به «خط شریف گلخانه» نیز معروف است. خلیفه نیز به رعایت و اجرای فرمان سوگند یاد کرد و متن فرمان در روزنامهٔ رسمی انتشار یافت.

عوامل انحطاط امپراتوری عثمانی

در بررسی علل انحطاط عثمانی باید نقش عوامل زیر را اساسی دانست:

    افزایش جمعیت و عدم تناسب آن با اراضی زیرکشت؛
    تأثیر سلطهٔ غربیان بر قارهٔ اروپا و ظهور اقتصاد جدید پلانت کاری؛
    گشایش راه دریایی تجارت غرب با شرق؛
    خرابکاری و مقابلهٔ نظامی و اطلاعاتیِ قدرت‌های اروپاییِ معارض عثمانی؛
    پیشرفت اروپایی‌ها ازلحاظ نظامی و تولید سلاح‌های بهتر، و عقب ماندن عثمانیان ازلحاظ فناوری نظامی؛
    جنگ‌های مذهبی با ایران؛
    توقف فتوحات، که بیکاری ارتش بزرگ عثمانی را در پی داشت و باعث دخالت لشکریان در امور کشوری شد؛
    خوشگذرانی امپراتوران عثمانی و رها شدن کارهای کشور.

دو عامل دیگر، یعنی رشد فساد در ساختار سیاسی و تحجر اندیشهٔ دینی و سیاسی را باید فرعی تلقی کرد.

بنابراین، فساد در ساختار سیاسی و تحجر در اندیشهٔ دینی را نباید به‌عنوان عواملی تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز ارزیابی کرد. برای رسیدن به شناختی عینی و به دور از ذهن‌گرایی و خیال‌پردازی از علل واقعی تفوّق غرب و افول عثمانی، و سایر دولت‌های غیرغربی، باید بر نقش عوامل چهارگانهٔ نخستین تأکید کرد و فساد در ساختار سیاسی و تحجر در اندیشه و ایستایی در فرهنگ را به نوبهٔ خود به‌عنوان پیامد و معلول عوامل یادشده شناخت.

امپراتوری عثمانی سال‌ها چون ابرقدرتی بر گوشه‌ای از جهان دربرگیرندهٔ سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان فرمان‌روا بود. با شکست در جنگ جهانی اول امپراتوری عثمانی فروپاشید و جای خود را به ترکیه داد. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی و پیدایش کشور جمهوری ترکیه این نواحی به دست کشورهای پیروز در جنگ بعضاً تقسیم یا مستقل گردیدند.برخی بر این باورند که فرزند سلطان سلیمان شاهزاده مصطفی اگر به دستور پدرش اعدام نمی شد این امپراتوری هم اکنون هم در دنیا وجود داشت.

 

 

بر افتادن آخرین امپراطور عثمانی ، محمد ششم در سال 1922 چند سال بعد از پایان جنگ جهانی اول

ادامه دارد...

 

مبحث بعدی : نگاهي به دلايل ورود دولت عثماني به جنگ جهاني اول

ویرایش شده در آذر 93 توسط adelkhoje

[death 4,593]

1922 میشه بعد جنگ جهانی اول سلطان محمد فاتح 2 بار قدرت رو از دست داد وقتی دوباره بهش رسید دیگه خوب چم و خم کار رو یاد گرفته بود به نظرم بهترین شاه عثمانی ها بعد سلطان سلیمان معروف همینه

[adelkhoje 5,060]

بسم الله الرحمان الرحیم

 

 

دلايل ورود عثمانيها به جنگ جهاني اول

شايد بتوان يكي از دلايل ورود عثمانيها، به جنگ جهاني اول را ناشي از وضعيت حاكم بر عثماني بعد از جنگهاي بالكان و بحرانهاي مربوط به آن دانست، شكست سپاهيان ترك در نخستين جنگ بالكان (1913- 1912) اعتبار سياسي و نظامي دولت عثماني را در اين منطقه اروپا بر باد داد و موجب گشت تا اعضاي كميتة «اتحاد و ترقي» كه قبلاً نهضت تركان جوان (ترك اجاقي) را در سال 1908 ميلادي تشكيل داده بودند زمام امور كشور را بدست گيرند. (تاراجي، 1379: 120).
در ماه مه 1889 . م، گروهي از دانشجويان آموزشگاه پزشكي نظامي سلطنتي براي برانداختن سلطان، انجمني تأسيس كردند. اين دانشجويان از ملتهاي گوناگون بودند.
نام رسمي اين انجمن كميتة «اتحاد و ترقي» بود. اعضاي اين انجمن، خود را «تركان جوان» مي‌خواندند (ووسينيچ، 1340: 118)
سلطان عبدالحميد در سال 1892 م. از وجود اين انجمن آگاه گشت. چون پليس به دستگيري اعضاي اين  انجمن پرداخت، بسياري از آنان به خارج كشور گريختند و جمعي از آنان در پاريس گرد آمدند. (ووسينيچ، 1340: 118)


1-شخصي به نام احمد رضا از اعضاي سابق پارلمان، رهبري اين انجمن را به عهده گرفت. يكي از اعضاي انجمن، مجله‌اي به نام «ترك جوان» تأسيس كرده بود كه از اين پس نام تركهاي جوان را براي خود برگزيدند، در حاليكه احمد رضا روزنامه‌اي به نام مشورت را انتشار مي‌داد و آ‌ن را از طريق پست خانه‌هاي خارجي به تركيه قاچاق مي‌كرد. عنوان ديگر آن نظم و ترقي بود كه گروه اتحاد را هم به آن افزود تا كليه نژادها و مذاهب را دربرگرفته، پايه گذار «كميتة اتحاد و ترقي» شود (كين راس، 1373: 593)

 

حزب اتحاد در اصل، نهضتي بومي بود، نه عثماني بلكه ترك، نه  جهاني بلكه ملي گرا، نه از ميان نخبگان بلكه از ميان طبقة متوسط جاه طلب، كه قدرتشان بر پايگاه وسيع اجتماعي و ساختار طبقاتي مختلطي متكي بود. آنان نه از طريق نخبگان فردي بلكه ظاهراً از طريق پارلمان و تشكيلات اداري جديد حرفه‌اي حكومت مي‌كردند. با اينكه هواداران حزب اتحاد اساس حكومت خود را بر وارد كردن عنصر نظامي به سياست بنياد نهادند، موفق شدند در محدودة آن موازنة مؤثري بين بازوي نظامي و غير نظامي آن بوجود آوردند. (كين راس، 1373: 594)

پشتيبان واقعي آنان در داخل كشور طبقة متوسط جديد بود، گذشته از آن توسط توده‌هاي ترك تقويت مي‌شد كه حزب اتحاد توانسته بود احساس دخالت داشتن در امور سياسي را در ميان آنان بپروراند.

در 17 دسامبر 1908 ميلادي، حزب اتحاد و ترقي، سلطان را وادار به افتتاح مجلس تركيه نمود ولي سازش سلطان عبدالحميد با حزب چندان تداومي نكرد و در 13 آوريل 1909 م  توطئه‌اي عليه زمامداران جديد توسط سلطان صورت گرفت و سلطان «توفيق پاشا» را به صدارت تعيين كرد و به اجراي شريعت دستور داد (بروكلمان، 1364: 533).

در 26 آوريل مجلس در سن استفانو تشكيل شد و طبق فتواي شيخ الاسلام، سلطان را عزل كرد و برادرش محمد پنجم را به سلطنت منصوب نمود(پيشين، 534)
سلطان محمد خامس مدت هفتاد سال عمرش را در كاخهاي سلطنتي گذرانده بود و به هيچ وجه از اوضاع سياسي بين المللي آگاهي نداشت و به همين علت در مناطق بالكان و طرابلس غرب (تريپولي) شكستهايي نصيب عثماني شد و نظاميان و سياستمداراني چون انور پاشا، طلعت پاشا و جمال پاشا عملاً قدرت را در دست گرفتند.

 

 

در ميان آنان، انور پاشا كه جوان 32 ساله‌اي بود و سمت وزارت‏جنگ را برعهده گرفته بود، خودرا كاملاً در اختيار آلمانها قرار داده بود. (تاراجي، 1379: 120)
انور پاشا از اعضاي كميتة اتحاد و ترقي بر آن بود كه كشور عثماني را به صورت دولتي مدرن درآورده و به رژيم استبدادي آن لعاب دموكراسي بدهد
كميتة اتحاد و ترقي از سال 1908 م. سياست در هم شكستن مقاومت ملتها و ترويج فرهنگ تركي را در دستور كار خود قرار داد. اشتباه حزب اتحاد و ترقي اين بود كه تصور كرد اعراب از فرهنگ خود به نفع فرهنگ خالص ترك دست بر خواهند داشت. (بروكلمان 1364: 535)

 

دولت عثماني كه در سابق امپراطوري عظيمي را در خاور اروپا تشكيل داده بود داراي مستعمرات زيادي بود. براي وحدت مستعمرات خود از انديشه‌هاي گوناگون پان عثمانيسم، پان اسلاميسم و در نهايت پان تركيسم (تورانيسم) استفاده كرد. يكي از دلايل ورود عثماني به جنگ جهاني اول را مي‌توان تفكر الحاق سرزمينهاي ترك زبان در كشورهاي همسايه دانست. كه در تعقيب اين انديشه غلط بود كه در هنگام جنگ جهاني اول آذربايجان، ايران را اشغال كردند. (جوادي، 1350: 58)
 

2-يكي ديگر از دلايل ورود عثماني به جنگ جهاني اول را مي‌توان ارتباط عميق تجاري آلمان با امپراطوري عثماني و امتيازات واگذار شده از سوي عثماني به آلمان دانست.
پس از گنگرة برلين در ژوئيه 1878 م. كه منجر به تجزية امپراطوري عثماني گرديد، عبدالحميد دوم براي حفظ باقيماندة امپراطوري با آلمانها از در دوستي درآمد. صاحب منصبان آلماني سازمان ارتش عثماني را تجديد و نوسازي كردند (اسعدي، 1369: 317).
دولت عثماني نيروهاي متخصص فراواني را براي آموزش ارتش استخدام كرد و سلاحهاي جديد را از اروپا خريد تا ارتش عثماني را به صورت يكي از ارتش‌هاي نيرومند در آورد. (احمد ياقي،  1379: 183)

3-در اين زمان، ارتباط عميق تجاري بين آلمان و امپراطوري عثماني وجود داشت، زيرا يكي از مناطقي كه زمينة مساعدي را براي مصنوعات آلمان فراهم مي‌ساخت امپراطوري عثماني بود. نفوذ اقتصادي و نظامي آلمان در اين امپراطوري رو به افزايش بود.
آلمانها، امتيازاتي را در مملكت عثماني بدست گرفتند كه از جملة آنها واگذاري امتياز راه آهن استانبول- بغداد به آلمان و حق بهره برداري از آن به مدت 99 سال بود كه طي توافق مارس 1903 ميلادي صورت گرفت.
احداث اين راه آهن به لحاظ اينكه براي موقعيت هند خطرناك به نظر مي‌رسيد مورد اعتراض انگليس قرارگرفت و اين امر را يكي ازعوامل و اسباب‏جنگ‏جهاني‏اول مي‌دانند (اسعدي، 1369: 317)
در حقيقت در اين دوره. آلمان منافع خود را در خاك عثماني مد نظر قرار مي‌دهد بطوريكه در مقابل قتل عام مسيحيان بدست سلطان عبدالحميد در سالهاي 1894، 1895 و 1896 سكوت كرد و اين دليلي جز حفظ منافع اين كشور و جلب نظر امپراطوري عثماني نداشت .

امپراطوري عثماني از لحاظ موقعيت جغرافيايي به لحاظ اينكه بر راههاي آبي كه به روسيه منتهي مي‌شد حاكم بود اهميت فوق العاده‌اي داشت. رجال دولت عثماني، دلايل شكست و از دست دادن اراضي عثماني را ناشي از عدم شركت اين دولت در گروههاي اتفاق اروپا مي‌دانستند. دولتهاي بزرگ به لحاظ نظامي از ضعف دولت عثماني آگاهي داشتند و تصور مي‌كردند كه اتفاق با اين دولت ضررش بيش از نفع آن مي‌باشد، اما به لحاظ موقعيت جغرافيايي آن مي‌ترسيدند كه متمايل به آلمان گردد. آلمان مشاهده كرد كه در صورت دادن تجهيزات به ارتش عثماني و تربيت كادر فرماندهي آن مي‌تواند از وجود اين نيرو استفاده كند. بنابراين مذاكراتي را براي اتحاد آلمان با عثماني در استانبول برقرار نمود. در اين دوره حزب اتحاد و ترقي اداره عثماني را در دست داشت و شخصيتهاي مهم آن از جمله انورپاشا و وزير جنگ عثماني طرفدار آلمان بودند و عقيده داشتند در صورت پيروزي آلمان، عثماني مي‌تواند بارديگر نفوذ خود را در بالكان و مشرق برقرار سازد. (اصفهانيان، 1351: 270و 271)

4-مداخله‌هاي مسلحانه روسيه در شمال ايران كه تهديد فعلي به عثمانيان بود، اين از يك طرف و تحركاتي كه به دول كوچك بالكان بر ضد عثماني از جانب روسيه صورت مي‌گرفت و در نهايت، منجر به جنگ 1913 م. گرديد خطر ديگري بود كه عثماني را تهديد مي‏كرد.

عثمانيان بعد از شكست خوردن دول متحد بالكان به خود آمدند و با جديت فوق العاده روابط خويش را با آلمان مستحكم ساخته به جبران كردن خرابيهاي گذشته پرداختند. اسباب هم مساعد شد و رشتة حكومت تركي به دست جمعيت اتحاد و ترقي افتاد كه داراي جوانان عالم عامل و طن پرست بودند و متحد با آلمان، (دولت آبادي، 1361: 269 و 270)
نزديكي روز افزون قدرتهاي غربي به روسيه در سوق دادن عثماني به اتحاد با آلمان، كه در آن احوال تنها حامي عثماني در مقابل روسيه تلقي مي‌شد، موثر بود.
قبل از آغاز جنگ، متفقين سعي كردند اين امپراطوري، بيطرف بماند. از آن جمله پيشنهاد كردند كه
در مقابل بيطرفي اين دولت استقلال و تماميت ارضي آن از طرف متفقين تضمين شده ،كاپيتولاسيونهاي اقتصادي را ملغي ساخته و كمكهاي مالي و اقتصادي نمايند.
دولت عثماني در آ‌غاز جنگ جهاني اول اعلام بي طرفي كرد. دول متفق به سلطان عثماني تأكيد كردند كه استمرار موضع بي طرفي دولت عثماني و خلع خدمت افراد آلماني مي‌تواند احترام و استقلال ارضي دولت عثماني را حفظ كند. اما پيوند فرانسه، انگليس و روسيه كه دشمن سنتي دولت عثماني بودند و نيز قيام حركت توراني- تركي بر ضد روسيه، زمينه را براي پيوستن عثماني به دولت مياني- اتريش و آلمان – فراهم كرد و عملاً اين كشور درگير نبرد شد. رهبران اتحادي: انور، طلعت و جمال پاشا براي مقابله با دشواريهايي كه پس از جنگ بالكان پيش آمده بود، موضع خويش را مستحكم كردند. به علاوه، انور پاشا به ارتش آلمان سخت علاقمند بود، بويژه پس از پيروزيهاي اوليه آلمان‌ها، اين احساسات او نيرومند شد.

 

 

 

5- اين مساله سبب شد تا افراد آلماني مراكز مهم توپخانه‌اي دولت عثماني را به اشغال خود در آورند.
همچنان كه شماري از آنان بر قلعه‌هاي مشرف بر تنگه داردانل نظارت مي‌كردند. افزون براينها، بدون اطلاع سلطان عثماني و صدر اعظم، يك پيمان سري ميان آلمان‌ها و انور پاشا امضا شد. (احمد ياقي، 1379: 184)

در دوم اوت 1914 ميلادي، قرار دادي بين آلمان و عثماني امضا شد كه طي آن آلمان دفاع از عثماني را در صورت وقوع جنگي با روسيه به عهده گرفت و اعلام نمود كه فرماندهي هيأت نظامي آلمان را در صورت بروز جنگ، به دولت عثماني محول خواهد كرد. (اصفهانيان، 1351: 271)

عثمانيها موافقت كردند كه ژنرال ليمان فن ساندرس آلماني (liman fan sanders) با برخورداري از تأثير مهم و آشكار بر فرماندهي كل ارتش به مأموريت خود در خدمت عثماني ادامه دهد و آلمان به نوبة خود وعده داد كه در حفظ يكپارچگي ارضي عثماني در برابر روسيه اين كشور را كمك كند. اين معاهده افشا نشد و قرار شد تنها زماني مفاد قرار داد علني شود كه يكي از طرفين بخواهد بدان استناد كند. (استانفوردجي . شاو، 1370: 523)


دليل اينكه قضيه پيمان سري با آلمان، مي‌بايست از سوي انور پاشا مخفي مي‌ماند، جايگاه آلمان در افكار عمومي عثماني بود. بيشتر اعضاي كميته‌ي اتحاد و ترقي و تودة مردم در اين زمان هنوز خود را به بريتانيا و فرانسه نزديكتر احساس مي‌كردند تا به آلمان و اين نزديكي و اتحاد با آلمان با سياستهاي اتخاذ شده از سوي جمال پاشا و نيروي دريايي كه در حامي اتفاق مثلث بود يا حتي به گونة عاقلانه‌تر، موضعي بي طرفانه اتخاذ كرده بود، خنثي مي‌شد.

6-از بين كشورهاي درگير در جنگ جهاني اول، روسيه به طور قطع مي‌كوشيد كه متصرفات خود را به ضرر حكومت عثماني، بويژه در شرق گسترش دهد؛ در همان نواحي كه روسيه در آنها به تشويق تروريسم و تحريك آشوب ارامنه ادامه مي‌داد.
با توجه به اينكه روسيه خود از اعضاي اتفاق مثلث بود، جلب حمايت انگليس و فرانسه براي عثماني دشوار بود. اما آلمان هيچ گونه جاه طلبي ارضي در خاورميانه نداشت؛ منافع استراتژيك اين كشور مستلزم محدود كردن توسعه طلبيهاي بيشتر روسيه در منطقه بود.
 اگر چه اتريش متحد آلمان نيز از مدتها قبل چشم طمع به قلمرو عثماني دوخته بود، دستيابي به بوسني و هرزگوين مشكلات اقليت اين كشور را چندان تشديد كرده بود كه ديگر به گسترش بيشتر قلمروهاي اسلاو و الحاق آنها به سرزمينهاي خود تقريبا تمايلي نداشت.

 

 

از ميان دولتهاي آن زمان نيز تنها آلمان خواستار اتحاد با عثماني بود. اتحاد با عثماني از نظر نظامي براي آلمان بسيار ارزشمند بود. نيروهاي ترك بيشتر در سوريه و فلسطين استقرار يافته و تهديد جدي و دائمي براي كانال سوئز و نيز موضع انگليس در مصر به حساب مي‌آمدند (كارتروفيندلي، 1379: 92) . همچنين حيثيت و اعتبار دولت عثماني در ميان مسلمانان جهان به عنوان بزرگترين دولت مستقل مسلمان، مشكلات متعددي را براي فرانسه و انگليس مي‌توانست بوجود آورد.
در اوايل جنگ جهاني دو رزمنا و آلماني بنام برسلو (Breslau) و گوبن (Goben) در درياي مديترانه بوسيله ناوگان انگليس تعقيب شدند. آنان به بغاز دار دانل وارد شدند و در استحكامات چناق قلعه لنگر انداختند و از دولت تركيه تقاضاي پناهندگي كردند.
دولت عثماني اين تقاضا را پذيرفت. بريتانيا اولتيماتوم شديدي به دولت عثماني داد و درخواست اخراج رزمناوها را نمود. (معتضد، 1362: 77)


7-عثمانيها شايع كردند كه اين كشتي‌ها را از آلمانيها خريداري كرده‌اند و فرمانده اسكادران، آدميرال زوشون (Admiral souchon) را به فرماندهي ناوگان عثماني در درياي سياه گماردند.
دولت انگليس اعلام داشت دو رزم ناو بزرگ عثماني بنامهاي رشيديه و سلطان عثماني را مصادره خواهد كرد. براي خريداري اين دو رزم ناو عموم مردم عثماني مبالغي را پرداخت كرده بودند. اعلام نظر انگليس‌ها مردم را به شدت رنجانيد و جوانان ناسيوناليست به تظاهراتي دست زدند. دولت عثماني در مقابل اين احساسات عمومي، قوانين كاپيتولاسيون و امتيازنامه‌هاي دول اروپايي را لغو كرد و از ورود كشتي‌هاي انگليسي به شط العرب جلوگيري كرد و همچنين دفاتر پستي انگليس را تعطيل كرد (معتضد، 1362، 788).

تلاش سفيران غربي براي جلوگيري از الحاق به نيروهاي مركزي به نتيجه نرسيد و در ماه اكتبر، ناوگان ترك به فرمان افسران آلماني بندرهاي روسيه را به گلوله بستند. از پي آن بندرهاي تركيه توسط ناوگان روس گلوله باران شد. روسيه در 4 نوامبر به عثماني اعلان جنگ داد. سلطان در 14 نوامبر اعلان جهاد داد. سلطان اميدوار بود كه مسلمين روسيه، هندوستان، مستعمرات فرانسوي شمالآفريقا و اتباع عرب خود او به ياري عثمانيان خواهند شتافت، اما پاسخ مسلمين بسيار ضعيف بود. (وين و وسينيچ، 1340: 126)

در روز 30 اكتبر 1914 م/ 8 آبان 1293 سه ماه پس از آغاز جنگ، دولت عثماني به نفع متحدين (آلمان و اتريش) رسماً وارد جنگ شد. اين حركت نه تنها جناح جنوبي روسيه، بلكه راه ارتباطي بريتانيا با هند از طريق كانال سوئز را نيز مورد تهديد قرار داد.



فهرست منابع ومآخذ

1-اسعدي، مرتضي، (1369)؛ جهان اسلام، تهران، نشر دانشگاهي، چ اول، ج دوم
2-استانفورد جي، جي شاو. ازل كورال شاو. (1370)، تاريخ امپراتوري عثماني و تركية جديد، محمود رمضان زاده، ناشر معاونت فرهنگي آستان قدس رضوي چ اول، ج دوم
3- اصفهانيان، داود (1351)؛ تاريخ سياسي عمومي (1940- 1789) نشر مشعل
4- بروكلمان، كارل (1364)؛ تاريخ ملل و دول اسلامي، دكتر هادي جزايري، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب
5- تاراجي، منصور (1379): تاريخ قرن بيستم ايران و جهان، تهران، مؤسسه انتشارات روزنامه ايران
6- جوادي، شفيع: (1350) تبريز و پيرامون آن، تبريز
7- دولت آبادي يحيي (1361) حيات يحيي، تهران، انتشارات فردوسي جلد سوم
8- كارتر و فيندلي- جان . م راثني (1379) جهان در قرن بيستم بهرام معلمي، انتشارات ققنوس
9- كين راس، لرد (1373) قرون عثماني، پروانه ستاري، انتشارات كهكشان
10- معتضد، خسرو، (1362) جنگ جهاني اول، تهران، جانزاده
11- ووسينيچ، وين، (1340) تاريخ امپراطوري عثماني، سهيل آذري، ناشر كتابفروشي تهران.
12- ياقي، اسماعيل احمد (1379) دولت عثماني از اقتدار تا انحلال، رسول جعفريان، نشر قومس چ اول.

[projectile 3,788]

عادل جان کارات تو زمینه های تاریخی حرف نداره،اگر ممکنه در مورد تاریخ ایران هم یک تایپیک ایجاد کنی عالی میشه،این را به خاطر علاقه شخصی خودم در مورد تاریخ ایران دارم میگم :rose: :rose: :rose:

[adelkhoje 5,060]

بسم الله الرحمان رحیم

 

 

 جنگ جهانی اول و سرنوشت دولت عثمانی پس از 6 قرن حکومت

 

مشکلات بالکان سبب شعله ور شدن جنگ جهانی اول شد. یکی از اعضای گرو های سرّی صربستان، ولی عهد اتریش را در شهر ساریوو به قتل رساند. به دنبال آن، دولت اتریش اولتیماتومی به صربستان داد که این کشور، بیش تر مواد آن را پذیرفت؛ اما اتریش در پی منهدم کردن کامل صربستان وبد و به همین دلیل جنگ را با امید نابودی صربستان آغاز کرد. این جنگ پای دولت های بزرگ را به میان کشید. روسیه و فرانسه به حمایت از صربستان پرداختند؛ در حالی که آلمان جانب اتریش را گرفت. اندکی بعد، انگلیس نیز در حمایت از روسیه و فرانسه وارد جنگ شد. دولت های عثمانی، یونان، رومانی، و بلغارستان اعلام بی طرفی کردند. دول متفق به سلطان عثمانی تأکید کردند که استمرار موضع بی طرفی دولت عثمانی و خلع خدمت افسران آلمانی می تواند احترام و استقلال اراضی دولت عثمانی را حفظ کند. جز آن که پیوند فرانسه، انگللیس و روسیه که دشمن سنتی دولت عثمانی بودند و نیز قیام حرکت تورانی – ترکی بر ضد روسیه، زمینه را برای پیوستن عثمانی به دو دولت میانی – اتریش و آلمان – فراهم کرد و[1] عملا این کشور درگیر نبرد شد.

 

 

 

 

رهبران اتحادی: انور، طلعت و جمال برای مقابله با دشواری هایی که پس از جنگ بالکان پیش آمده بود، موضع خویش را مستحکم کردند. به علاوه، انور پاشا که نان شخصیت نیرومند خود را می خورد، نسبت به ارتش آلمان سخت علاقه مند بود؛ به ویژه پس از پیروزی های اولیه آلمان ها، این احساس او نیرومندتر شد.* این مسئله سبب شد تا افسران آلمانی مراکز مهم توپخانه ای دولت عثمانی را به اشغال خود در آورند. همچنان که شماری از آنان بر قلعه های مشرف بر تنگه داردانل نظارت می کردند. افزون بر اینها، بدون اطلاع سلطان عثمانی و صدر اعظم، یک پیمان سرّی میان آلمان ها و انور پاشا امضا شد.[2]

 

 

 

 

 

 

در هفتم سپتامبر 1914م (1333هـ) انور پاشا، امتیازات خارجی را لغو کرد تا دول متفق را مجبور به اعلان جنگ با دولت عثمانی کند. همان طور که دولت دست به افزایش حقوق گمرکی زد و نظارت بر پست خارجی را آغاز کرده، خارجی ها را مجبور کرد تا بر طبق قوانین داخلی عثمانی رفتار نمایند و در دادگاه های داخلی محاکمه شوند. هم چنین انور پاشا دستور بسته شدن دو تنگه بدون دخالت دول متفق بود. به دنبال آن، دولت عثمانی به ارسال کمک های مادی و نظامی به عراق پرداخت و انور پاشا به توپخانه عثمانی دستور داد تا دست به اقدامات نظامی بر ضد روسیه بزند. به دنبال آن، توپخانه عثمانی سواحل ادیسا، سباستبول، و نوفوردسک را گلوله باران کرد و تعدادی از کشتی های روسیه را غرق کرد.

 

 

 

 

 

پس از آن، دول متفق به دولت عثمانی اعلان جنگ دادند.[3] انگلیس نیز سلطه خویش را بر مصر اعلام کرد، جزیره قبرس را ضمیمه خاک خود کرد. توپخانه دول متفق شروع به گلوله باران قلعه های مشرف بر داردانل کردند و نیروی دریایی بریتانیا نیز به گلوله باران صحرای عقبه مشغول شد. دولت انگلیس هم چنین از واگذاری دو کشتی جنگی به دولت عثمانی که در کارخانه های نظامی آن کشور تولید شده بود، خودداری ورزید. این مسئله سبب تحریک افکار عمومی ترکیه بر ضد انگلیس شد. تا اینجا روشن شده بود که آلمان در همراه کردن دولت عثمانی با خود توفیق یافته است. در واقع، آلمان در پی بسط نفوذ سیاسی و تجاری در عراق و فارس و وارد کردن ضربات کشنده بر موقعیت انگلیس در مصر و تهدید دولت آنان در هند بود.[4]»[5]

 

 

 

ورود امپراتوری عثمانی به جنگ آن هم در کنار قدرت های مرکزی، متحدان را با دو مشکل مواجه ساخت؛ یکی از بین بردن اعتبار سلطان – خلیفه در میان دست نشاندگان مسلمان خود و دیگری در صورت پیروزی احتمالی متحدان تقسیم قلمرو عثمانی بود.»[6]

 

 

 

 

زمانی که دولت عثمانی وارد جنگ شد، انگلیس نیروهای خود را برای اشغال عراق اعزام کرد؛ آن هم زمانی که ترک ها در اندیشه جنگ مصر بودند. سلطان عثمانی بر ضد دول متفق اعلام جنگ داد و از مسلمانان جهان، به ویژه مسلمانان روسیه و انگلیس خواست تا در جنگ بر ضد کفار وارد شوند. هم چنین از پرداخت سود وام های خارجی خود داری ورزید. این شرایط، عثمانی ها را مجبور کرد تا در شش جبهه مختلف بجنگند؛ در حالی که بیش ترین عملیات نظامی ارتش عثمانی، به هدف دفاع از سرزمین های عثمانی، به ویژه در مناطق داردانل و بوغاز، جبهه عدن و کانال سوئز بود. ارتش عثمانی پیروزی های زیادی را که نتیجه ساختار جدیدی بود که دولت مردان تازه آن را سامان داده بودند، به دست آورد.

 

 

 

 

 

در درازای جنگ، انور پاشا اقداماتی در جهت فراخوانی جوامع اسلامی انجام داد که سبب شد تا انگلیسی ها، فرانسوی ها و ایتالیایی ها در سرزمین های اسلامی گرفتار مشکل شوند. به علاوه، در تحریک مجاهدین بر ضد ایتالیایی ها نیز فعالیت هایی صورت گرفت. این در حالی بود که بر دولت عثمانی و امت اسلامی وارد آمد. در کنار آن، بزرگ ترین پیروزی عثمانی ها، جلوگیری از حمله دول متفق به تنگه داردانل بود که دشمن با تحمل یکصد و بیست هزار کشته، مجبور به عقب نشینی از آن ناحیه گردید.[7] حاصل جنگ جهانی شکست آلمان و متحد آن عثمانی و پیروزی متفقین بود.

 

دول متفق در طول جنگ، پیمان های سرّی خاصی را برای تقسیم سرزمین عثمانی میان خد امضا کردند که مهم ترین آن ها عبارت بود از:

 

 

 

 -1در سال 1915م نه تنها به سبب مذاکرات با حسین، بلکه به خاطر ادعاهای جدید روسیه در مورد قسطنطنیه و آبراههای بسفر و داردانل، و همچنین مخالفت با خواست فرانسه مبنی بر کنترل شهرهای مقدس مسیحی در فلسطین، نیاز به روشن کردن طرح تقسیم امپراتوری عثمانی فوریت یافت.»[8] قرار داد آستانه (1334هـ/18 مارس 1915م) میان روسیه، فرانسه و بریتانیا. بر اساس این قرار داد، دو تنگه داردانل و بوسفور، دریای مرمره و داردانل و همه آنچه از سرزمین های اروپایی عثمانی بر جای مانده بود، به روسیه تعلق گرفت. نیز قرار شد آستانه، صحرایی آزاد برای دول متفق باشد تا روسیه بتواند آزادی کشتی رانی در دو تنگه را داشته باشد. در برابر، روسیه نیز با نفوذ انگلیس و فرانسه در آناتولی موافقت کرد. در همین قرار داد جدا شدن شبه جزیره شامل حجاز و سایر مناطق آن از دولت عثمانی و در آمدن آن زیر سلطه یک حکومت عربی مستقل مورد توافق قرار گرفت. در این قرار داد، از تقسیم ایران میان روسیه و انگلیس بر اساس قرار داد 1907م یاد شده بود.

 

 

 

-2 قرار داد لندن (1334هـ/26 آوریل 1915م) این قرار داد میان دول متفق و ایتالیا بسته شد که طی آن ایتالیا اجازه یافت تا به طور کامل بر جزایر دودیکانیز و لیبی تسلط یابد و بخش هایی از سواحل آناتولی در کنار دریای مدیترانه را نیز به دست آورد. این قسمت، در زمان تقسیم سرزمین های آسیایی عثمانی پس از جنگ می بایست به انجام می رسید.

 

 

 

 

 

-3 قرار داد سایکس بیکو (1335هـ/16 مه 1916م) میان انگلیس، فرانسه و روسیه. در این قرار داد روسیه توانست مناطق ارزروم، طرابوزان، وان، تفلیس و شمال کردستان را به دست آورد. فرانسه، سوریه و جنوب شرقی آناتولی را متصرّف شود و انگلیس جنوب عراق، صحرای حیفا و عکا در فلسطین را. هم چنین فرانسه به منطقه کیلیکیا و نیز نفت موصل دست یافت.

 

 

 

-4 قرار داد جان دی موریین (1336هـ/17 آوریل 1917م) میان فرانسه، انگلیس و ایتالیا. این قرار داد به هدف حل اختلافات فرانسه و ایتالیا صورت گرفت. بر اساس آن قرار شد تا منطقه اضنه به فرانسه واگذاز شده و ایتالیا نیز بتواند باقی مانده بخش های جنوبی آناتولی را شامل منطقه ازمیر به علاوه قونیه، منطقه ایتالیا و غرب آناتولی به دست آورد.

 

 

 

 

 

 

  -5 انگلیس به شریف حسین وعده یک دولت عربی را داد، مشروط بر آن که انقلاب عربی خود را بر ضد گرایش ترکی اعلان کند. این نقشه بر اساس نامه های مبادله شده میا حسین _ مکماهون در سال 1915م / 1334هـ ترسیم گردید. دول متفق تا آن جا پیش رفتند که با وعده تسلط بر برخی از مناطق آناتولی پای یونان را نیز به جنگ بکشند. نخست وزیر یونان که خیال تشکیل یونان بزرگ را داشت، این پیشنهاد را پذیرفت؛ اما در عمل کار به جایی نرسید. این در حالی بود که قرار دادهای بسته شده وضعیت اوضاع پس از جنگ را روشن نکرد؛ چرا که روسیه در مارس 1336هـ/1917م گرفتار انقلاب شد و بلشویک ها در اکتبر همان سال در آن جا به قدرت رسیدند. آن ها از جنگ خارج شدند و اعلام کردند که سهم خود را از سرزمین های عثمانی نمی خواهند.[9]

 

 

 

 

 

 

  بدین ترتیب در دوران کوتاه دولت اتحادی ها، تمامی بخش های اروپایی دولت عثمانی تجزیه شد: بلغارستان استقلال یافت؛ بوسنی و هرزگوین به تصرف اتریش در آمد، یونان کرت را گرفت و ایتالیا، لیبی و برخی از جزایر مدیترانه را اشغال کرد. با این همه، هنوز اندیشه ترکی – تورانی، به رغم تمایل مردم به تفکر عثمانی، حاکم بود.* همین امر سبب واکنش عرب ها شد و جنبش های قومی که توسط غرب تغذیه می شد، برای نابودی دولت عثمانی ایجاد شد. به دنبال آن، احزاب عربی مانند حزب الامرکزیه و الجمعیه القحطانیه تحت ریاست عزیز المصری و عبد الکریم خلیل ایجاد شد. همین طور جمعیه العربیه الفتاه و نیز حزب اصلاح که هدف شان دست یابی عرب ها به قدرت در چهارچوب وجود دولت عثمانی بود. این گروه ها خواستار رسمیت یافتن زبان عربی در ولایات عرب نشین و واگذاری خدمت سربازی به عرب ها برای خدمت در مناطق عربی بودند. کنفرانس عمومی عرب در پاریس در سال 1332هـ/1913م همین اصلاحات اداری را خواستار شد و قرار دادی هم با اتحادی ها امضا کردند که به اجرا در نیامد.[10] به هر روی، شماری از رهبران مسلمان عرب، در پی اصلاح ساختار اداری و محلی کردن خدمت سربازی و نیز حراست از زبان عربی در عین عدم انفکاک از دولت عثمانی بودند. آنان به هیچ روی خواهان تجزیه دولت عثمانی نبودند؛ اما در عین حال، در دامن گروه های قوم گرا و ضد دین قرار گرفته بودند.[11]»[12]

 

 

 

 

[1] . احمد عبد الرحیم مصطفی، فی اصول التاریخ العثمانی، ص 287.

 

* . سایت تاریخ اسلام 7/6/1389.

 

[2] . احمد عبد الرحیم مصطفی، فی اصول التاریخ العثمانی، ص 288.

 

[3] . عبد العزیز الشناوی، الدوله العثمانیه، ج1 ، ص 232- 234.

 

[4] . Lewis, Bernard: the Emergence of Modern Turkeys P. 244.

 

[5] . رسول جعفریان، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، ص 184- 185.

 

[6] . تیمور قادری، تاریخ اسلام کمبریج، ص 505.

 

* . سایت تاریخ اسلام 7/6/1389.

 

[7] . عبد العزیز الشناوی، الدوله العثمانیه دوله اسلامیه مفتری علیها، قاهره 1980، ص 235- 241.

 

[8] . تیمور قادری، تاریخ اسلام کمبریج، ص 506.

 

[9] . Miller, W., op. cit, P.451.

 

* . سایت تاریخ اسلام 7/6/1389.

 

[10] . جورج انطونیوس، یقظه العرب، بیروت 1973، ص 275- 315.

 

[11] . محمود شاکر، التاریخ الاسلامی، ص 227.

 

[12] . رسول جعفریان، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، ص 184- 188.

 

 

  http://www.tarikheslam.com

 

 

پایان

 

پی نوشت :

 

نظر لطفته  کمیل جان من فقط مطالب گرداوری میکنم از نت وگرنه از خودم اطلاعات چندانی از تاریخ ندارم،چشم مِن بعد سعی میکنم مطالب تاریخی مرتبط با کشور عزیزمون در فروم قرار بدم

[adelkhoje 5,060]

 

 

سیلمان قانون و امپراطوری عثمانی؛بزرگترین رنسانس نظامی

 

 بزرگترین تهدید برای رنسانس نظامی، خارج از مرزهای اروپا قرار داشت. وسعت امپراطوری عثمانی در طی قرن شانزدهم و تحت حکومت سلطان سلیمان قانونی دوبرابر شد. سواره نظام عثمانی از اتریش تا اسپانیا در حال تاخت و تاز بودند. فواصل زیاد، توسعه عثمانی را محدود کرده بودند اما به هرحال  نهادهای نظامی آنها رو به رکود بود.

عثمانی در نظامی گری راهی متفاوت از کشورهای غربی را پیمود. سلاطین عثمانی بر کشوری یکپارچه فرمان می راندند. امتناع وی از به رسمیت شناختن دیگر قدرتهای اروپایی به درگیری های دامنه داری بین جهان مسیحیت و اسلام انجامید. ارتش عثمانی بازتابی از تمرکزگرایی سیاسی این کشور بود. تحقیقات معمول از بحثهای تاکتیکی که ارتش اتریش را قبل از نبرد موهاکس (29 آگوست 1526) زمین گیر کرده بود اجتناب می کنند. ترکها از ترکیب یک حمله استراتژیک ،که به صورتی ویرانگر در عمق سرزمین دشمن اجرا می شد، به همراه تاکتیکهای دفاعی استفاده می کردند. ینی چری ،پیاده نظام حرفه ای که از سلاح های پرتابی بهره می برد، هسته اصلی نیروی رزمی ترکها تشکیل می داد. آنها در نبرد  در پشت خطی از گاری ها یا توپخانه ،که به هم زنجیر شده بودند، سنگر می گرفتند. سواره نظام فئودال به صورت هلالی جناحین ینی چری را فرامی گرفتند در حالیکه سواره نظام گارد سلطان به عنوان ذخیره استفاده می شود. نیروهای چریکی مواضع مقدم عثمانی را پوشش می دادند و دشمن را برای یک حمله جبهه ای ترغیب می کردند.

 

 

جنگ لپانتو بین عثمانی و ناوگان اروپا (بزرگترین شکست دریایی عثمانی) .

 

 زمانی که سازمان رزم دشمن در هنگام تعاقب چریکها یا بر اثر تیراندازی ینی چری ها به هم می ریخت ضد حمله ترکها با استفاده از سواره نظام یا گارد سلطان از جناحین صورت می گرفت. تاکتیک ترکها قدرت دفاعی پیاده نظام و توپخانه را با چابکی و انعطاف پذیری سواره نظام صحرانشین ترکیب می کرد. آنها از نبرد در کوزوو (1389 م) تا نبرد کرستس(1596 م) تغییر اندکی در تاکتیکهایشان دادند. ترکها سلاح گرم را بکار گرفتند اما در ارتش آنها سلاح گرم نه بسیار ضروری بود و نه ترکها آن را به صورت انحصاری در اختیار داشتند. تاکتیکهای آنها در برابر اتریشی ها (که از سلاح گرم استفاده می کردند) در نبرد موهاکس و در برابر ایرانی ها(که از سلاح گرم استفاده نمی کردند) در جنگ چالدران (23 آگوست 1514) کارگر افتاد.

قدرت مطلق سلطان بر مرگ و زندگی سربازانش و روحیه ای که اسلام در آنها دمیده بود برای ارتشهای دیگر ،که تفرقه بین شان بزرگترین علت موفقیت عثمانی بود، امری غریب بود. ممالک شریک در خیانت [بر علیه سلطان] در نبرد مرسی دابیک (دوم آگوست 1516) در هم شکسته شدند. بیش از نیمی از ارتش اتریش در نبرد موهاکس حاضر شدند در حالیکه اتریشی های مسلمان شده در وین (1529) در کنار سلیمان می جنگیدند. بزرگترین مشکل زمانی روی داد که فرانس ،شاه فرانسه، با چشم و همچشمی توجه شارل پنجم را از دفاع وین منحرف کرد و حوزه مدیترانه را به آشوب کشاند.


گالی های عثمانی با خدمه ای زیاد و بدنه ای ضعیف برد کمی داشتند. یک اتحاد با فرانسه به آنها اجازه داد تا زمستان را در بندر مارسی پهلو بگیرند و از آنجا به سواحل اسپانیا و ایتالیا یورش ببرند. این امر زمانی که هابزبورگ در حال محکم کردن مرکز خود در دانوب در دهه 1530 بود سبب شد تا جناحین این امپراطوری تحت حمله واقع شود. اشغال مالتا یک پایگاه دائمی برای حضور ناوگان عثمانی در غرب مدیترانه فراهم کرد.

 

 

به هرحال، استحکامات جزایر و دفاع جانانه شوالیه های سنت جان ،آخرین باقیمانده های شوالیه های صلیبی، جلوی پیشرفت های عثمانی را گرفتند. در نبرد دریایی لپانتو (هفتم اکتبر 1571) ائتلافی از کشورهای مسیحی به برتری عثمانی در دریا پایان دادند. ناتوانی ترکها از محاصره دریایی توانایی آنها را در تهاجمهای بعدی کاهش داد.

لپانتو بزرگترین نبرد دریایی بود که پس از نبرد آکسیوم روی داد. این نبرد از نظر تاکتیکی چیز خاصی ندارد و تنها افول قدرت نظامی ترکها را نشان می دهد. مسیحیان از زره های بیشتر، شمشیرهای بلندتر و کمان و نیزه و تفنگهای فتیله ای بهره می گرفتند. 1800 توپ نیروی دریایی متفقین توانست 750 توپ بی کیفیت تر عثمانی را از عرصه خارج کند. ترکها همچنین از واکنش نشان دادن به پیشرفتهایی که در جنگهای زمینی صورت گرفته بود عاجز بودند. ترکیب ینی چری و سواره نظام سبک اسلحه توانست ارتش های متفرق اتریش و مملوک را شکست دهد اما تاکتیک ثابت آنها ضعیف تر از نیزه داران کهنه کاری بود که توسط تفنگهای فتیله ای پشتیبانی می شدند.

 

کارشناسان نظامی دهه 1590 ذکر می کنند که ارتشهای غربی در جستجوی نبرد با عثمانی ها بودند چرا که یک بار ینی چری ها را به عقب رانده بودند. ینی چری بعدها فرسوده تر شد، یک منصب نظامی موروثی، از نظر ینی چری های همیشه درحال تمرد جالبتر بود تا تمرینهای نظامی متحرک مانند  پیاده نظام غربی. مانند دیگر اقتصادهای دستوری، امپراطوری عثمانی به کندی با تغییرات فنی کنار می آمد و فقط اروپاییان مسلمان شده را برای طراحی و استفاده از توپخانه بکار می گرفت.

تمرکز جغرافیایی و سیاسی توسعه عثمانی را محدود می کرد. گارد شخصی سلطان پایه شکست ناپذیری ترکها بودند و او تنها می توانست در یک جبهه آنها را بکارگیرد. امتیازی که از یک عملیات نظامی گرفته می شد ممکن بود سال دیگر که سلطان به جبهه ای دیگر لشکر می کشید از دست برود. با رشد امپراطوری، سلطان نمی توانست در فصل کوتاه بهار، که مناسب عملیات نظامی بود، تصمیم قاطعی بگیرد.

 

وین به دلیل دوری اش از استانبول نجات پیدا کرد. سلیمان در می 1529 وارد منطقه جنگی شد اما عملیات محاصره تا اکتبر آن سال شروع نشده بود و بیدرنگ پس از بارش اولین برف زمستان به آن خاتمه داده شد. ارتشهای عثمانی نمی توانستند در زمستان بجنگند چرا که اسبها می مردند و ینی چری دست به شورش برمی داشت. سواره نظام برتر آنها به سادگی دشتهای باز اتریش و سوریه را زیر پاگذاشت اما در مناطق کوهستانی سوریه و ارمنستان تلفات سنگینی را متحمل شدند.

 

استحکامات سنگر بندی شده، ترکهای پرتلاش اما ناآگاه به دانش محاصره را به مبارزه می طلبید. رودس به دلیل استفاده از باروت سقوط کرد و فاماگوستا به دلیل خیانت. محاصره یک آزمایش اساسی برای ارتشهای قرن شانزدهم بود چرا که نبرد صف آرایی شده در شرق و غرب به ندرت روی می داد. محاصره بی نتیجه وین و مالتا نشانه اوج قدرت عثمانی بود. مرگ سلیمان به دلیل اسهال خونی در طی محاصره شهر زیگت (آگوست تا سپتامبر 1566) به بزرگترین خطر خارجی برای اروپا به مدت 400 سال پایان داد.

 

 

 

نبرد لپانتو از حضور پایدار عثمانی در غرب مدیترانه جلوگیری کرد. این نبرد بزرگترین پیروزی گالی های پارویی در دریا به مدت 2000 سال و همچنین آخرینشان بود.

عثمانی ها از تاکتیکی یکسان در برابر اتریشی ها، ممالیک و ایرانی ها بهره می گرفتند. آنها گاری ها حمل آذوقه را در کنار هم ردیف می کردند و پیاده نظام حرفه ای شان را در پشت آن جای می دادند. پوشش آتش آنها و توپخانه حمله دشمن را در هم می شکست و یک فرصت برای حمله سواره نظام سبک اسلحه ترکها فراهم می کرد.

 

 

 

http://wars-and-history.com/post/tag/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF%20%D9%84%D9%BE%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%88

[death 4,593]

يكي از مهمترين دلايل برتري غربي ها كيفيت ساخت بالاتر بوده اي كاش در مورد اين موضوع هم بحث ميكرديد

[VenomSnake 8,260]

درباره ی نقش هلال و ستاره هم که بعدها نماد اسلام شد و هم اکنون هم در پرچم اکثر کشورهای اسلامی ( از جمله ایران ) یکی ازین دو نماد حضور داره نکته ای وجود داره ...اگه حافظه یاری کنه و آیزنهاور کاملا مسلط نشده باشه  گفته میشد هلال و ستاره ، نماد قسطنطنیه بودند که عثمانی ها پس از فتح ، به عنوان نماد خودشون برگزیدند و ازونجا کم کم به  عنوان نماد اسلام جا افتاد ...

 

با اجازه عادل جان و سید محمد عزیز

 

نماد هلال و ستاره بیش از اسلام قدمت داره. در ایران ساسانی هم نمونه هایی از این هلال و ستاره و مخصوصا هلال تنها وجود داره.

 

اگه اشتباه نکنم داستانی هست در مورد لشکرکشی فیلیپ مقدونی به تراکیه(Thrace) که در شب حمله به علت شدت تابش هلال ماه، بینایی خودش رو از دست میده! و به این ترتیب تراکیه حفظ میشه. از اون زمان هلال وستاره به نماد یونانیهای آسیای صغیر تبدیل میشه و بعد از مسیحیت و مسیحی شدن روم و احداث کنستانتینوپول همچنان نماد شهر بوده.

 

هلال در تاج شاهنشاهان ساسانی