خلافت فاطمی و فداییان اسماعیلی

[VenomSnake 8,260]

 

 

نزدیک به دو ماه پیش به سید محمد عزیز قول ارسال مطلبی در مورد فدائیان اسماعیلی رو دادم. متاسفانه وسط مطالعاتم، عزیزی رو از دست دادم که ضربه روحی سنگینی به من وارد کرد و مدت زیادی از آماده کردن تاپیک غافل شدم. بعد از تذکر سید، قسمت اول تاپیک رو آماده ارسال کردم و امیدواروم مورد استقبال تمام خوانندگان قرار بگیره.

مقاله حاضر نتیجه مطالعات پراکنده شخصی و مراجعه به منابعی مثل بنیاد توسعه آقاخان، کتابهای فاطمیان در مصر و نقش اسماعیلیان در جنگهای صلیبی(هر دو از عبدالله ناصری طاهری)، افسانه های حشاشین(فرهاد دفتری)، فدائیان اسماعیلی(برنارد لویس)، تاریخ خوارزمشاهیان(اللهیار خلعتبری-محبوبه شرفی)، سلجوقیان(ملیحه ستار زاده)، مغولان وحکومت ایلخانی در ایران(شیرین بیانی)، اسماعیلیان در تاریخ(یعقوب آژند) و مقالات متعدد دکتر ناصری طاهری در مورد اسماعیلیه و فاطمیان هست. متاسفانه فرصت کافی برای آماده کردن یک مقاله آکادمیک بر پایه منابع دست اول رو نداشتم و بخاطر نبود ارجاعات از شما پوزش میخوام. اگر سوالی در مورد بخشی داشتید حتما بپرسید تا با ذکر منبع پاسخ بدم. پیشاپیش بخاطر تاخیر احتمالی در بروز رسانی تاپیک عذر خواهی میکنم.

قبل از شروع بحث فدائیان لازم دیدم به نحوه شکل گیری اسماعیلیه و شاخه های مختلف این مذهب بپردازم. متاسفانه عوامل مختلفی دست به دست هم دادن تا اطلاعات عمومی ایرانیها در مورد اسماعیلیه بسیار اندک، پر از خرافه و تهی از حقیقت باشه. از تمام خوانندگان تقاضا دارم ماجرای بازی Assassin's Creed، نوشته های مارکو پولو و آثار مرحوم منصوری(خداوند الموت) رو همین حالا از ذهنشون بیرون کنن و بدون این پیش زمینه ها مقاله رو مطالعه کنن. امیدوارم لحن غیر علمی مقاله باعث رنجش دوستان نشه.

 

مذهب اسماعیلی

اسماعیل فرزند بزرگ امام جعفر صادق(ع) در زمان حیات پدر از دنیا رفت ولی گروهی از شیعیان که منتظر امامت وی بودند، علی رغم تاکید امام صادق(ع)، منکر مرگ اسماعیل شدند. امام(ع) دستور دادند پیکر اسماعیل در ملأ عام قرار داده شود و همگان بر مرگ وی شهادت دهند ولی مدعیان امامتِ اسماعیل، تمام این اقدامات را در تایید امامت او و برای جلوگیری از تعقیب اسماعیل توسط حکومت معرفی کردند. گروهی اسماعیل را امام غائب دانستند و گروهی دیگر به ادامه امامت در فرزندان اسماعیل اعتقاد یافتند. در ماجرای پیدایش اسماعیلیه، شخص اسماعیل بی تقصیر بود و گرچه برخی نسبت شرب مسکرات و همراهی ابوالخطاب(غالی معروف) به او داده اند، اسماعیل مورد علاقه پدر قرار داشت به شکلی که گروهی از شیعیان . شخصیت محوری مذهب اسماعیلی، محمد پسر اسماعیل است که با رقابت با امام کاظم(ع) و بدگویی از ایشان نزد هارون الرشید، موجبات دستگیری و شهادت ایشان را فراهم ساخت.

 

اسماعیلیان در این دوره به سه شاخه اصلی تقسیم میشدند؛

1.اسماعیلیه خالصه که به مهدویت و غیبت اسماعیل اعتقاد داشتند.

2.قرامطه که در امامت محمد توقف نموده، او را مهدی میدانستند.

3.مبارکیه که قائل به مرگ اسماعیل و امامت محمد و فرزندان او بودند.

 

اسماعیلیه خالصه به سرعت از میان رفت و قرامطه با عقاید کفر آمیز و خشن خود به کلی از اسلام خارج شدند و تنها اسماعیلیان حقیقی(مبارکیه) در ظاهر با قبول حقانیت قرامطه به حیات خود ادامه دادند. به شکلی که قرمطیان آنها را از خود جدا نمیدانستند.

اقدامات خشن قرامطه و مخالفت علنی آنها با اصول اسلام  بهانه مناسبی برای حکومتهای متعصبی چون غزنویان بود تا تمام شیعیان را به چوب قرمطی گری تحت تعقیب و مجازات قرار دهند. پس از قیام زنگیان(قیام صاحب الزنج) در بغداد و تضعیف خلافت عباسی، قرمطیان با تصرف بحرین(شرق عربستان امروزی) ضمن ایجاد حکومتی مستقل، ناامنی شدیدی برای اهالی حجاز پدید آوردند. در یکی از حملات قرامطه به مکه در سال 317 ه. ق. ، حجاج کشتار شده، شهر غارت گشت و اجساد قربانیان به چاه زمزم ریخته شد. در این حمله، قرمطیان حجرالاسود را با خود به بحرین بردند. این اقدامات موجب تنفر عموم مسلمین از قرامطه گردید و در نتیجه تبلیغات دستگاه عباسی، فشار بر شیعیان افزایش یافت.

محمد بن اسماعیل پیش از قدرت گیری قرامطه به حوالی ری کوچید و به تبلیغ و اعزام داعیان مشغول شد. از سرنوشت محمد اطلاع دقیقی در دست نیست و تنها میدانیم که فرزندانش به سَلَمیه در شام(سوریه کنونی) رفتند و در ظاهر بازرگانان به فعالیت خود ادامه دادند. منابع مختلف در مورد نام فرزندان محمد اتفاق نظر ندارند پس برای جلوگیری از سردرگمی خوانندگان از ذکر اقوال مختلف صرف نظر میکنیم. این دوران نامعلوم را دوره ائمه مستور(پوشیده) میگویند. لازم به ذکر است که عده ای سعی در تطبیق شخصیت محمد بن اسماعیل با عبدالله بن میمون قداح دارند که از نظر شیعه پذیرفتنی نیست.

حکومتهای نیمه مستقل داخل خلافت عباسی پیش از تاسیس خلافت فاطمی

 

همراهی ظاهری مبارکیه و قرامطه تا زمان یکی از نوادگان محمد به نام عبیدالله سعید ادامه داشت. در این زمان یکی از داعیان بزرگ اسماعیلی ایران به نام ابن حوشب موفق شد فردی لایق به نام ابوعبدالله شیعی را جذب نموده، به عنوان داعی روانه افریقیه(شمال آفریقا) کند. ابوعبدالله در پوشش معلم قرآن خود را به افریقیه رساند و توانست قبایل بربر را زیر فرمان خود متحد سازد. بربرها که از ابتدای ورود اسلام همواره با تبعیض از جانب اعراب روبرو بودند، گرد ابوعبدالله جمع شدند و سپاهی تشکیل دادند. سپاه متحد بربرها کم کم به خطری جدی برای حکومتهای خوارج شمال آفریقا(خصوصا حکومت بنی رستم) تبدیل گشت. وقتی نخستین پایگاه برای مذهب اسماعیلی ایجاد شد، ابوعبدالله از امام خود(عبیدالله سعید) که تا آن زمان با وی ملاقاتی نداشت، برای سفر به افریقیه دعوت کرد. عبیدالله سعید با اعلام رسمی امامت خود، خشم قرامطه را برانگیخت و شکافی جدی بین اسماعیلیان و قرمطیان پدید آورد و به این ترتیب دوران ستر پایان یافت. عبیدالله سعید در ابتدا قصد داشت به دعوت ابن حوشب به یمن نقل مکان کند اما به علت تسلط قرمطیها بر مسیر، مجبور شد از میانه راه بازگردد ولی قبل از رسیدن به سلمیه متوجه غارت شهر و قتل داعی بزرگ منطقه به دست قرامطه شد و ناچار به سمت افریقیه رفت. قرمطیان تا شهر رمله در تعقیب وی بودند ولی عبیدالله توانست خود را به مصر برساند. خلافت عباسی که به تازگی متوجه وجود چنین گروهی شده بود حکام طولونی مصر را مامور دستگیری عبیدالله کرد. عبیدالله که هیچ راهی جز خروج از مصر نداشت، وارد قلمرو خوارج شد. در شهر سجلماسه مغرب، خوارج بنومدرار وی را زندانی کردند. ابوعبدالله که از ماجرا آگاه شده بود با یاری بربرهای تحت فرمانش به سجلماسه حمله کرد و ضمن شکست بنومدرار، امامش را آزاد نمود. با پیروزی بر خوارج و تسلط بر قلمرو تنها حکومت شیعی منطقه یعنی ادریسیان، مغرب الاقصی در اختیار اسماعیلیان قرار گرفت.

سجلماسه مرکز خوارج بنومدرار

 

به این ترتیب خلافت فاطمی رسما در سال 297 ه. ق. اعلام موجودیت نمود و عبیدالله سعید در روز جمعه با لقب المهدی، خود را خلیفه خواند و سکه ضرب نمود. فاطمیان که نام خود را از حضرت فاطمه زهرا(س) گرفته بودند به سرعت به رقیبی جدی برای خلافت عباسی تبدیل شدند. اولین پایتخت خلافت فاطمی، شهر تازه تاسیس مهدیه در تونس فعلی بود. پس از استقرار خلافت فاطمی، میان عبیدالله المهدی و ابوعبدالله شیعی بر سر اداره سپاه اختلاف افتاد چرا که بربرها فقط ابوعبدالله را میشناختند. تشویقهای برادر ابوعبدالله به شورش و بدگویی دشمنان وی نزد خلیفه در نهایت منجر به قتلش توسط عبیدالله شد.  

یکی از مهمترین فعالیتهای فاطمیان که از همان سالهای نخست تاسیس خلافت آغاز شد کشتی سازی بود. به رغم شورشهای خوارج با پشتیبانی امویان اندلس، فاطمیان موفق به گسترش و تحکیم قلمرو خود شدند. در زمان خلافت مُعِز، جوهر سردارِ سیسیلی سپاه فاطمی طبق یک نقشه دقیق و حساب شده مصر را بدون درگیری جدی از تسلط اخشیدیان خارج ساخت و به افتخار این پیروزی، شهر قاهره معزیه را بنا نهاد. پس از احداث قاهره، جوهر از معز برای ورود به مرکز جدید خلافت دعوت نمود و قاهره به پایتخت فاطمیان تبدیل شد. مصر که در دوران حکومتهای طولونی و اخشیدی متحمل لطمات شدید اقتصادی شده بود، با ورود فاطمیان دوباره رونق یافت و برای نخستین بار پس از ورود اسلام، جایگاه فرهنگی خود را به دست آورد. 

[meisam1367 5,977]

با تشکر از شما استاد عزیز

چند سال پیش یه مطلب در مورد بازی آساسینس کرید می خوندم مثل اینکه در ساخت اون بازی هم یه نیم نگاهی هرچند ناقص به مذهب اسماعیلی داشتن

استاد عزیز این که می گن برای اولین بار اسماعیلی های ساکن سرزمین فلسطین کنونی ، طرح ترور شخص اول هر حکومت برای نابودی اون حکومت رو به وجود آوردن درسته یا نه؟

آخه دیدم در منابعتون کتاب افسانه های حشاشین رو هم ذکر کردید

[VenomSnake 8,260]

سلام

 

اول همه عرض کنم که من استاد نیستم. دانشجوی تاریخم و سعی میکنم از این به بعد بجای بحثهای سیاسی، به تاریخ صرف بپردازم.

 

بله محصول یوبی سافت قطعا خالی از نکات تاریخی نیست. البته فقط نسخه اول بازی!  در مواردی شخصیتها(و نه اعمالی که ازشون سر میزنه) واقعی هستن ولی روند کلی داستان با تاریخ تناسبی نداره.

 

اگر اجازه بفرمایید در قسمتهای بعدی به انشعاب بزرگ اسماعیلیها و اقدامات فرقه نزاری میپردازم که یکی از این اقدامات، مداخله در جنگهای صلیبی هست. برای این قسمت از کتاب جنگهای صلیبی به روایت اعراب نوشته امین معلوف خیلی استفاده کردم.

 

فعلا همینقدر اشاره میکنم که ایده حذف فیزیکی مخالفان بلندپایه و موثر، اولین بار توسط همین اسماعیلیان نزاری عملی شد.

[meisam1367 5,977]

سلام

 

اول همه عرض کنم که من استاد نیستم. دانشجوی تاریخم و سعی میکنم از این به بعد بجای بحثهای سیاسی، به تاریخ صرف بپردازم.

 

بله محصول یوبی سافت قطعا خالی از نکات تاریخی نیست. البته فقط نسخه اول بازی!  در مواردی شخصیتها(و نه اعمالی که ازشون سر میزنه) واقعی هستن ولی روند کلی داستان با تاریخ تناسبی نداره.

 

اگر اجازه بفرمایید در قسمتهای بعدی به انشعاب بزرگ اسماعیلیها و اقدامات فرقه نزاری میپردازم که یکی از این اقدامات، مداخله در جنگهای صلیبی هست. برای این قسمت از کتاب جنگهای صلیبی به روایت اعراب نوشته امین معلوف خیلی استفاده کردم.

 

فعلا همینقدر اشاره میکنم که ایده حذف فیزیکی مخالفان بلندپایه و موثر، اولین بار توسط همین اسماعیلیان نزاری عملی شد.

سلام

با تشکر از شما

بله درست می فرمایید در نسخه اول اسم شخصیت اصلی "الطیر" بود و اسم استادش "المعلم" ،شخصیت اصلی پایبند به اخلاق بود،دزدی نمی کرد ولی از شماره های بعد کلا جریان بازی عوض شد

ممنون از توضیحاتتون

بی صبرانه منتظر ادامه مطلب هستم

موفق و پیروز باشید

ویرایش شده در دی 93 توسط meisam1367

[deserthawk 5,518]

با تشکر فراوان از جناب رایش عزیز. اگر لطف بفرمایید و در موقع خود درباره رابطه فاطمیان و اسماعیلیان با سایر شیعیان و به خصوص رابطه فداییان اسماعیلی الموت با مردمان علوی طبرستان هم توضیح دهید ممنون می شوم.

[Moltke 1,442]

 

سعی میکنم از این به بعد بجای بحثهای سیاسی، به تاریخ صرف بپردازم.

 عالی است...انشالله

راستی رایش مارشال عزیز این مقدمه شه یا ...

چون ماجرای شروع دعوت در سلمیه و درگیری های قرامطه با خلافت عباسی داستان مفصلیه و خیلی هم جالب... این جا خیلی خلاصه اش کردی

[VenomSnake 8,260]

با تشکر فراوان از جناب رایش عزیز. اگر لطف بفرمایید و در موقع خود درباره رابطه فاطمیان و اسماعیلیان با سایر شیعیان و به خصوص رابطه فداییان اسماعیلی الموت با مردمان علوی طبرستان هم توضیح دهید ممنون می شوم.

چشم

 

اگر اجازه بدید فردا مقداری در مورد فرهنگ و هنر خلافت فاطمی توضیح میدم

 

 

 عالی است...انشالله

راستی رایش مارشال عزیز این مقدمه شه یا ...

چون ماجرای شروع دعوت در سلمیه و درگیری های قرامطه با خلافت عباسی داستان مفصلیه و خیلی هم جالب... این جا خیلی خلاصه اش کردی

 

خیلی ممنون لطف دارید

تقریبا میشه گفت مقدمه هست. چون قول من به سید محمد در مورد ریشه نام حشاشین بود ولی دیدم حیفه این بحثها رو مطرح نکنم و یک راست برم سر اصل مطلب. همونطوری که دیدید نتونستم وقایع رو مفصل توضیح بدم و ناگهان از عبیدالله المهدی به معز رسیدم.

اگر فرصت شد هر بخش که بیشتر مورد توجه دوستان قرار گرفت رو جداگانه در تاپیک مفصلی میارم.

[951 13,884]

ممنون از تاپیک مفیدتون .

یه خاطره دارم که محض تلطیف فضا میگم .

زمان دانشگاه یه همکلاسی داشتیم که مذهبش اسماعیلی 8 امامی بود ، بعد از عید حدود یک ماه پیداش نبود . وقتی که برگشت و ازش پرسیدیم کچا بودی ، یسری عکس بهمون نشون داد که با خانوادش عید نوروز رو رفته بودن هند زیارت امام پنجاه و خووره ایشون .  طرف با کت و شلوار و کراوات وایساده بود . دوستم میگفت که این آقا امام آخرمونه !!!!!

ما هم مونده بودیم چی بگیم .......

[VenomSnake 8,260]

ممنون از تاپیک مفیدتون .

یه خاطره دارم که محض تلطیف فضا میگم .

زمان دانشگاه یه همکلاسی داشتیم که مذهبش اسماعیلی 8 امامی بود ، بعد از عید حدود یک ماه پیداش نبود . وقتی که برگشت و ازش پرسیدیم کچا بودی ، یسری عکس بهمون نشون داد که با خانوادش عید نوروز رو رفته بودن هند زیارت امام پنجاه و خووره ایشون .  طرف با کت و شلوار و کراوات وایساده بود . دوستم میگفت که این آقا امام آخرمونه !!!!!

ما هم مونده بودیم چی بگیم .......

 

لطف دارید

 

امام چهل و نهم نزاریه پرنس کریم آقاخان (آقاخان چهارم) هست:

 

انشاالله در قسمتهای بعدی بیشتر در مورد این فرقه وعقایدشون توضیح میدم

[patak 5,430]

برادر واقعا عالی بود.با اینکه عاشق تاریخم و مطالعات زیادی هم میکنم اما همیشه از تاریخ اسماعیلیان و فاطمیون فرار میککنم.از بس که ماجرا داره و ککتب و روایاتش زیاده.واقعا دمت گرم

[adelkhoje 5,060]

ممنون محمد جان ،بی صبرانه منظر ادامه مطلبت هستم

 

برای این که اسپم نباشه:

 

 

پرچم خلفای فاطمی

 

[url=http://gallery.military.ir/albums/userpics/10298/FatimidCaliphate969.jpg][/url]

 

در اوج قدرت

[death 4,593]

ما فعلا علل حساب مثبتمون رو تقديم كرديم بعدا ميايم تاپيك رو ميخونيم !

براي اينكه اسپم نباشه اين رو هم بگم كه يكي از معتبر ترين جايزه هاي معماري جهان جايزه اقاخان هست كه هر 3 سال يكبار توسط بنياد توسعه اقاخان داده ميشه و خيلي هم معماران ايراني برنده اين جايزه ميشن كلانگاه خوبي به كشورهاي جهان سوم داره !

http://www.akdn.org/architecture/

[951 13,884]

ما فعلا علل حساب مثبتمون رو تقديم كرديم بعدا ميايم تاپيك رو ميخونيم !

براي اينكه اسپم نباشه اين رو هم بگم كه يكي از معتبر ترين جايزه هاي معماري جهان جايزه اقاخان هست كه هر 3 سال يكبار توسط بنياد توسعه اقاخان داده ميشه و خيلي هم معماران ايراني برنده اين جايزه ميشن كلانگاه خوبي به كشورهاي جهان سوم داره !

http://www.akdn.org/architecture/

جایزه اقا خان به این امام چهل و نهم مربوطه ؟ یا فقط یه تشابه اسمیه ؟

[death 4,593]

جایزه اقا خان به این امام چهل و نهم مربوطه ؟ یا فقط یه تشابه اسمیه ؟

والا شماره امام رو دقيق خاطرم نيست 49 بود يا يه چيز ديگه ولي مال همين هاست كلا اقا خان بزرگترين جايزه نقدي رو ميده !!! 

برا شما كه علاقه مند هستيد يكم در مورد مذهب زاهاحديد هم تحقيق كنيد بد نيست فكر كنم ريشه اش به همين اسماعيليه ها بر ميگرده در جواني كمكش هم كردن واسه پيشرفت 

[Skyhawk 16,545]

ضمن تشکر از شما به دلیل ایجاد این تاپیک جالب و مفید برای من سوالی پیش اومده! با توجه به روایات خلفای 12 گانه بعد از پیامبر اینها چطور امام دوازدهم به بعد رو توجیه میکنن؟

 

نمونه روایات در کتب شیعه و اهل سنت:

http://www.hawzah.net/fa/Question/View/64126/