اخوان

[Moltke 1,442]

اخوان

 

 

 

 

پرچم اخوان

 

 

 

اخوان ، یک گروه شبه نظامی مذهبی وهابی بود که از نیروهای قبایلی کوچ نشین تشکیل شده بود و در به حکومت رسیدن خاندان سعودی و تشکیل پادشاهی عربستان سعودی نقش مهمی بازی کرد .

 

اخوان نخستین بار در حدود سال 1913 پدیدار شد . پیدایش اخوان به تلاش برخی روحانیون برای اسکان دادن قبایل بدوی شبه جزیره عربستان در اطراف واحه ها و چاه های آب باز می گشت .  این روحانیون معتقد بودند سبک زندگی بیابان گردان مانع از تطابق کامل رفتار آنان با آداب اسلامی  است .  بدوی ها که به تازگی ( اسلامیزه ) شده بودند به این ترتیب از راهزنان بیابان گرد به ( سربازان اسلام ) دگردیسی یافتند . روحانیون و مدرسان اخوان به خالص سازی و وحدت بخشی به اسلام معتقد بودند . اخوانی ها بعدها با متهم کردن عبدالعزیز بن سعود به آسان گیری و عدم قاطعیت در اجرای شریعت بر او شوریدند .

 

پس از فتح حجاز در سال 1924 ، همه سرزمین های کنونی دولت عربستان سعودی به کنترل ابن سعود درآمد . ابن سعود در این جا دریافت آموزه های اخوان با تلاش های او برای برقراری حکومت مورد نظرش در تضاد است . نبرد السبله در سال 1929 به خرد شدن قدرت اخوان منجر شد . بقایای اخوان که برای دولت سعودی تهدید محسوب نمی شدند بعدها در گارد ملی عربستان سعودی سازمان دهی شدند .

 

 

پیش زمینه

 

به گفته دیود کومینس ، پژوهشگر تاریخ ، در حدود سال 1913 و به هنگام فتح الاحساء به دست نیروهای سعودی ، جنبش متعصب اخوان نیز در صحنه پدیدار شد . علمای مذهبی وهابی برای گرایاندن قبایل بت پرست بدوی شبه جزیره به اسلام و تبدیل آنان به نیرویی برای گسترش قلمرو دولت سعودی دعوت در میان آنان را شروع کردند . به همین سبب اخوان در هنگام ظهور بیش از آن که نیرویی با وفاداری مطلق به ابن سعود باشد ، یک گروه جنگاور متعصب با ایده آل گرایی مذهبی شدید بود . نتیجه این امر شورش اخوان بر دولت سعودی و سرکوب شدن آنان در دوره بعدی بود .

 

 

 

 

سلطان بن بجاد العتیبی  ، از رهبران اخوان

 

 

منطقه خشک و بی حاصل نجد در این دوره تحت تسلط دولت سعودی و بر عقیده مذهبی موسوم به وهابی بود که از قرن 18 میلادی ظهور یافته بود . جنبش وهابی ابتدا از مناطق شهری شروع شد  و علمای وهابی بیابان گردان نجد را مردمان ( جاهلی ) و ماده اولیه ای مناسب برای برای تبلیغ تفکرات خود می دانستند . به همین منظور بدوی ها تشویق شدند به مناطق مناسب برای کشاورزی ( هجرت ) کنند و در آن جا کشاورزی ، دامداری ، تجارت و ( تعالیم صحیح اسلامی ) بیاموزند .

در سال 1920 ، 52 منطقه موسوم به هجار ( محل اسکان مهاجران ) موجود بود و این تعداد تا سال 1929  به 120 افزایش یافت . اخوانی ها به خاطر بستن عمامه های سفید که آن ها را از سایر عرب های شبه جزیره که کوفیه ( همان چفیه ) های رنگارنگ و بند دار به سر می بستند ، متمایز می کرد ، شناخته می شدند . آنان به هنگام ملاقات با اروپاییان و عرب های خارج از شبه جزیره صورت خود را می پوشاندند .

 

گرایش کوچ نشینان به تعالیم جدید طرح کاملا موفقی نبود . راهزنی های بیابان گردان ادامه داشت و این بار با انگیزه های مذهبی شدت و سطح خون ریزی بیش تری هم داشت . بر خلاف راهزنان بدوی سابق ، اخوانی ها حتی به اسرای مرد هم رحم نمی کردند و گاهی دست به کشتار زنان و کودکان هم می زدند .  بین سال های 1914 تا 1926  علمای وهابی و ابن سعود بارها از اخوان خواستند دست از حمله به مردم شهری نجد و بیابان گردان دیگر بردارند . بین سال های 1926 تا 1930 اختلافات شدت گرفت و بخشی از رهبران اخوان بر دولت سعودی شوریدند .

 

با فتح حجاز در سال 1925 ، قلمرو دولت سعودی به نهایت گسترش خود رسید و ابن سعود برای تحکیم دولتش با همسایگانش از جمله تحت الحمایه های بریتانیا ( پادشاهی های اردن ، عراق و کویت ) وارد مذاکره شد تا مرزهای کشورش را معین کند . برخی رهبران اخوان خواهان گسترش بیشتر قلمرو تعالیم وهابی بودند و به قلمرو این دولت ها هم حملاتی صورت دادند . ادامه این روند دولت سعودی را وارد درگیری نظامی با بریتانیا می کرد .

 

 

اختلافات با خاندان سعودی

 

اخوانی ها از ابن سعود انتظار داشتند تعالیم وهابی را با شدت هر چه بیشتر اجرا کند .  اما ابن سعود فردی عمل گرا بود و برای اعمال سیاست ها به محیط توجه داشت و از خود انعطاف نشان می داد ،  خصوصا در مناطق تازه فتح شده که مردمش تعالیم مذهبی متفاوتی داشتند . این امر سبب ثبات بیشتر دولت سعودی می شد .

 

اخوانی ها خواهان تغییر اجباری مذهب مردم الاحساء از تشیع بودند ، اما ابن سعود با چنین امری مخالف بود . با تصرف دو شهر مقدس مکه و مدینه که بیش از 4 قرن در تصرف امپراتوری عثمانی بودند و فرهنگ مذهبی کثرت گرایی داشتند ، ابن سعود سوگند خورد (( دولت وهابی جدید مانع زیارت های مسلمین جهان نخواهد شد )) .  در همان حال اخوان خواهان اجرای شدید تعالیم وهابی مانند ممنوعیت استعمال تنباکو و عبادت در مزارها شد .

 

در جلسه سران اخوان در سال 1926  ابن سعود متهم به ( نداشتن موضعی روشن میان کفر و ایمان ) شد . یکی از دلایل این اتهام  اجازه ابن سعود به پسرانش برای سفر به ( سرزمین های شرک ) بود ( فیصل به انگلستان ، سعود به مصر ) . دلایل دیگر این بودند که ابن سعود به عشایر ( مشرک ) اردن و عراق اجازه داده بود برای چرای دامهایشان وارد ( قلمرو اسلام ) شوند ، با شیعیان به ملایمت رفتار می شد ،  وسایل زندگی مدرن مانند اتومبیل ، تلگراف و تلفن وارد شده بود و نیز از آن ها مالیات ( خلاف اسلام ) گرفته می شد . ابن سعود سعی کرد موضع اخوان را با ارجاع دادن آن ها به علمای مذهبی تلطیف کند ، اما اعلام کرد فقط حاکم ( خودش ) حق اعلام جهاد دارد .

 

 

تسلیحات و سبک جنگیدن

 

اخوانی ها به سلاح هایی مانند نیزه و شمشیر و تفنگ های قدیمی مسلح بودند . حملات آن ها به حملات راهزنان بدوی قدیم شبه جزیره عربستان شباهت داشت .  مهاجمان بیشتر سوار بر شتر و گاهی اسب بودند .  همه مردان دستگیر شده توسط اخوان با بریدن گلویشان کشته می شدند .

 

 

جنگ جویان اخوانی در حال حرکت

 

 

حملات به شرق اردن

 

در سال های 1922 و 1924 دو حمله جدی به قلمرو امارت شرق اردن که تحت الحمایه بریتانیا بود صورت گرفت .  در آگوست 1922 حدود 1500 نفر از جنگ جویان شترسوار اخوان  به رهبری عقاب بن محیا به شرق اردن حمله کردند . حمله پیش از رسیدن به هدف ، شهر امان ، پایتخت امارت اردن شرقی متوقف شد و مهاجمان بازگشتند .  پیش از آن که خودروهای زرهی و هواپیماهای بریتانیایی مهاجمان را تار و مار کنند ، اهالی دو روستای کوچک به دست آنان قتل عام شدند .

 

در آگوست 1924 یک نیروی بزرگ اخوان متشکل از 4500 نفر با طی مسافتی 1600 کیلومتری از صحرای نجد تا 15 کیلومتری امان پیش رفت .  حمله هواپیماهای نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا در این جا 500 تن از اخوانی ها را کشت . اگر حمایت نیروی هوایی بریتانیا نبود ، سقوط امان به دست اخوان بعید به نظر نمی رسید .

 

شورش و شکست

 

در سال 1927 قبایل مطیر و عجمان بر ضد علمای طرفدار آل سعود و حکومت سعودی شورش کردند و به مناطقی از عراق ، کویت و اردن یورش بردند . حمله به یک پست مرزی عراقی و نقض حاکمیت این کشور سبب واکنش بین المللی شد و هواپیماهای بریتانیایی در پاسخ مناطقی از نجد را بمباران کردند .

 

ابن سعود طی جلسه ای در اکتبر 1928  ابن حمید الدویش و ابن حثلین ، رهبران شورش را از همه عناوینشان خلع کرد . در ژانویه همان سال کویت هم توسط اخوان مورد حمله قرار گرفته بود .

 

ادامه اقدامات اخوان  عبدالعزیز بن سعود را ناچار به دادن پاسخی جدی کرد . نیروهای دولتی مجهز به 200 دستگاه خودرو زرهی  و با حمایت چهار فروند هواپیمای بریتانیایی ( مظاهر شرک و کفر از نظر اخوان )  قوای اخوان را در نبرد السبله ( 30 مارس 1929 ) به سختی شکست دادند .  بسیاری از بازماندگان اخوانی در ژانویه 1930 خود را تسلیم قوای بریتانیایی مستقر در مرز کویت کردند .

 

ابن سعود پس از شکست کامل نظامی اخوان با آمیزه ای از تنبیه و بخشش سعی کرد نظر آن بخش از اخوانی ها را که به شورشیان نپیوسته بودند جلب کند . رهبران شورش در زندان های ریاض جان باختند . قبایل حامی شورش با مصادره دام ها و شتران و اسبانشان مجازات شدند . اخوان های غیرشورشی بعدها در ( ارتش سفید ) که سال ها بعد اساس گارد ملی عربستان شد سازمان دهی شدند .

 

 

تصرف مسجد بزرگ مکه در سال 1979

 

ستیزه جویانی که در جریان تصرف مسجد بزرگ مکه در سال 1979 شرکت داشتند خود را ( اخوان ) می نامیدند . رهبر آنان ، جهیمان العتیبی ، نوه رهبر سابق اخوان ، سلطان بن بجاد العتیبی بود .

 

 

 

 

 

منبع : http://en.wikipedia.org/wiki/Ikhwan

[amirarsalankhan 15,443]

جهیمان العتیبی فرمانده نیروهای اخوان در جریان حمله و تصرف مسجد الحرام در 1 محرم سال 1400

 

او بعد از دستگیری به اعدام محکوم و به همراه 63 نفر از نیروهایش در میادین 8 شهر بزرگ عربستان گردن زده شد.

 

 

 

نیروهای اخوان دستگیر شده در جریان عملیات باز پس گیری مسجد الحرام

 

[Stuka 8,826]

علمای مذهبی وهابی برای گرایاندن قبایل بت پرست بدوی شبه جزیره به اسلام و تبدیل آنان به نیرویی برای گسترش قلمرو دولت سعودی دعوت در میان آنان را شروع کردند

 

 

 

یعنی هنوز تا قرن بیستم توی عربستان قبایل بت پرست بوده؟؟؟

[Moltke 1,442]

یعنی هنوز تا قرن بیستم توی عربستان قبایل بت پرست بوده؟؟؟

 

بت پرست مطلق که نه ، ولی به دلیل بی سوادی و دوری بیابان گردان بدوی از مراکز شهری و تمدنی ، هنوز هم باورهای اساطیری عربی باستان و خرافات در میانشان به شدت رایج بود که برای علمای سخت گیر و متعصب وهابی کم از بت پرستی نداشت .

البته این وضعیت در همه مناطق روستایی و عشایر در جاهای مختلف دنیا تا شروع دوره مدرن ادامه داشت . مثلا روستاییان روس و اوکراینی تا ابتدای قرن 20 ام با این که به اسم مسیحی بودند هنوز به  الهه های های باستانی اسلاوی مربوط به باروری و بلایای طبیعی معتقد بودند .

تصوری که خیلی ها اکنون از دین و مذهب در گذشته دارند زمین تا آسمان با حقایق تاریخی متفاوت است .

[armani 2,666]

سلام

با تشکر از استاد رضا عزیز و مطالب خوب تاریخیشون. تاپیکهای تاریخیتون چه نظامی و چه غیر نظامی همیشه جامع و پربار هست.

البته یه سوال برام پیش میاد که الگوی انتقال پادشاهی از عبدالعزیز به نسلهای بعد با چه پشتوانه ای صورت گرفته و چرا ما درش خطا و خیانتی ندیدیم ؟ دلایل قبیله ای داشته یا .....؟

[worior 25,947]

یعنی هنوز تا قرن بیستم توی عربستان قبایل بت پرست بوده؟؟؟

 

مگر الان مجوس داریم ؟! ، هنوز اینها رو نشناختید ؟ اینها برای اینکه بگن دارن احکام الهی (قتال با کفار) رو اجرا میکنند باید یه سری بدبخت بیچاره رو بگیرن سر ببرن دیگه ، تو سوریه که الحمدالله بعد از اینکه طرف اشهد میخونه سر میبرن ،...

[Moltke 1,442]

سلام

با تشکر از استاد رضا عزیز و مطالب خوب تاریخیشون. تاپیکهای تاریخیتون چه نظامی و چه غیر نظامی همیشه جامع و پربار هست.

البته یه سوال برام پیش میاد که الگوی انتقال پادشاهی از عبدالعزیز به نسلهای بعد با چه پشتوانه ای صورت گرفته و چرا ما درش خطا و خیانتی ندیدیم ؟ دلایل قبیله ای داشته یا .....؟

 

از توجهتان سپاسگزارم ...البته من رضا نیستم و در حد و اندازه این که  ( استاد ) خطاب شوم هم نیستم . شاید سوئتفاهمی در مورد هویتم پیش آمده است :)

 

الگوی پادشاهی عربستان الگوی عجیب و غریبی است که در کمتر جای دنیا دیده شده ( انتقال به برادران ارشد حاکم قبلی و نه به فرزندان ذکور ارشد ) . در مورد عدم خطا و خیانت قطعا روحیه قبایلی مردم عربستان و ناحیه نجد که وفاداری به خانواده و قبیله از خصوصیات اساسی آن است نقش مهمی داشته است . تنها مساله مورد ذکر در این بین ترور ملک فیصل بود که البته به احتمال زیاد به روحیه عمل گرایانه و اصلاحگرای او برمی گشت که قطعا برای روحانیون و مقامات محافظه کار سعودی ناخوشایند بود .

 

-----------------------------------------------------------------------------------------

 

در این نقشه می توانید گسترش قلمرو دولت اول سعودی را مشاهده کنید . در ابتدا به سبب اهمیت پایین سیاسی و اقتصادی صحرای نجد این گسترش چندان توجه بقیه بخش های جهان اسلام را جلب نکرد اما با دست درازی های پیروان جنبش وهابی به شهرهای نجف و کربلا و مکه و مدینه ، سرانجام با فرمان سلطان عثمانی ، ابراهیم پاشا فرزند محمد علی بیک ، که بعدا سلسله علوی خدیوان مصر ( ملک فاروق ، برادر فوزیه  همسر اول محمدرضا پهلوی از همین خاندان بود )  را تشکیل داد به جزیره العرب لشکر کشید و پس از 7 سال جنگ دولت سعودی را ساقط کرد ( سال های 1811 تا 1818  ) و سران آن از جمله عبدالله بن سعود را به جرم بی حرمتی به اماکن مقدس دستگیر کرده و به استانبول فرستاد که در آن جا گردن زده شدند .

 

 

 

بعدها و با تضعیف قدرت عثمانیان ، مصر ( در سال 1882 مصر به قیمومت بریتانیا در آمد ) و کوچ شریف های حجاز ( خاندان هاشمی که به سلطنت عراق و اردن رسیدند )  در اوایل قرن 20 ام بود که آل سعود دوباره توانستند به قدرت اول شبه جزیره تبدیل شوند . البته این بار با عمل گرایی و هوش سیاسی بالاتر و دوری از تعصب مذهبی سابق که در دهه های بعد با همکاری با امامت متوکلی زیدی های شمال یمن در دوران فیصل بر ضد چپ گراها ، روابط گرم با ایران پادشاهی از جمله همکاری نزدیک در ماجرای شورش ظفار و نزدیکی با غرب نشان داده شد . عبدالعزیز و فیصل و عبدالله روحیه اصلاحگرانه و دید مدرن تری داشتند و خالد و سلمان ( شاه کنونی ) هم از شاخه محافظه کار به شمار می روند .

 

 

ابراهیم پاشا

 

 

 

مصر در دوره سلسله خدیوان ، از 1805 تا 1914

[armani 2,666]

سلام مجدد استاد

در رابطه با هویت شاید اما در تسلطتون در تاریخ هیچ شک و شبهه ای ندارم. باز هم بابت مطالب خوبتون.

عزیز از بخش رفتن خاندان هاشمی و واگذاری شغل شریفی خیلی سریع رد شدین.امکانش هست علل این اتفاق و طرفهای درگیر بیشتر بفرمائین ؟

[Moltke 1,442]

سلام مجدد استاد

در رابطه با هویت شاید اما در تسلطتون در تاریخ هیچ شک و شبهه ای ندارم. باز هم بابت مطالب خوبتون.

عزیز از بخش رفتن خاندان هاشمی و واگذاری شغل شریفی خیلی سریع رد شدین.امکانش هست علل این اتفاق و طرفهای درگیر بیشتر بفرمائین ؟

 

با سپاس دوباره از عنایت و توجه شما ، باز هم عرض می کنم که اصلا در حد و اندازه استاد خطاب شدن نیستم و فقط یک علاقه مند به تاریخ هستم که سعی می کنم بر دانسته های خودم و سایر دوستان اضافه کنم .

 

در مورد خاندان هاشمی :

 

خاندان هاشمی و به طور کلی قبیله قریش از دیرباز چه پیش از ظهور اسلام و چه پس از ظهور اسلام جایگاه ویژه ای در جامعه عربستان و پس از ظهور اسلام در سراسر دنیای اسلامی داشته اند .

از قرون اولیه اسلامی که بگذریم ، از دوران ایوبی به بعد همواره و بلا انقطاع مقام حکومت مکه و نگه داری از بیت الله از سوی قدرت های بزرگ اسلامی به این خاندان ( حالا از شاخه ها و انشعابات مختلفش ) سپرده می شد .

مثلا پس از تصرف مصر و شام به دست سلطان سلیم اول و انقراض سلطنت ممالیک مصر و شروع رسمی خلافت عثمانی ، ابوالبرکات هاشمی که حاکم و شریف مکه بود کلید کعبه را تحویل سلطان سلیم داد و سلطان سلیم رسما ( خادم حرمین شریفین ) لقب گرفت .

هر چند شک و شبهه هایی در مورد نسل ابوالبرکات هست و برخی مورخان او را نه از تبار بنی هاشم که از تبار بنی عبدالدار ( خاندان دیگری از قریش و از نسل عبدالدار ، عموی هاشم جد پیامبر ) می دانند ، شریف های مکه و امامان زیدی یمن که از فامیل های آن ها بودند مقام روحانی و احترام خود را برای قرن های بعدی نیز حفظ کردند .

 

در دوران شروع جنگ جهانی اول مقام شریفی مکه در دست شریف حسین بن علی بود . با شروع قدرت گیری جنبش ترک های جوان و کم رنگ شدن هویت اسلامی امپراتوری عثمانی به نفع ملی گرایی ترک ، بسیاری از مردمان قلمرو امپراتوری خود را در معرض خطر یافتند . شریف حسین نیز که چنین وضعی را می دید از ضعف امپراتوری در اثر جنگ بهره جست و شورش بزرگ اعراب را با همکاری امپراتوری بریتانیا بر ضد عثمانی به راه انداخت . با پایان جنگ ، عرب های خاورمیانه پس از 4 قرن سلطه عثمانی خود را آزاد یافتند .  پسران شریف حسین به پادشاهی عراق و اردن رسیدند . فیصل شاه عراق تازه تاسیس ( البته ابتدا قرار بود شاه سوریه شود که فرانسوی ها مخالفت کردند و سوریه را به حوزه نفوذ خود افزودند)  و عبدالله شاه اردن شد .

 

 شریف حسین نیز خود را شاه حجاز و خلیفه مسلمین ( خلافت عثمانی در سال 1924 ملغی شد ) نامید . اما با انتقال بخش بزرگی از قدرت و ظرفیت خاندان هاشمی به عراق و اردن ، خاندان سعودی به رهبری عبدالعزیز ضعف آنان را در حجاز دریافت و گسترش دوباره قلمرو خود از نجد به حجاز را شروع کرد . با سقوط مکه به دست آل سعود در سال 1925 ، حاکمیت 700 ساله خاندان هاشمی بر این شهر مقدس پایان یافت و شریف حسین به قبرس گریخت و پس از بازگشت به اردن در سال 1931 در امان درگذشت .

 

 

 

شریف حسین بن علی ، آخرین شریف مکه

 

 

تشییع جنازه شریف حسین بن علی در بیت المقدس ، 1931

 

 

فیصل اول ، نخستین شاه عراق تازه تاسیس

 

 

عبدالله اول ، اولین شاه اردن جدید

 

 

عبدالعزیز بن سعود ، نخستین شاه عربستان سعودی

[armani 2,666]

سپاس مجدد از لطف و وقتی که صرف کردین .استاد  بسیار عالی بود و عکسها به درک مطلب کمک زیادی کردند.عقیده دارم کسی که تاریخ رو بلد نباشه یقینا آینده خوبی برنامه ریزی نخواهد کرد. مشتاقانه منتظر ادامه مطلب خواهم ماند.