سوابق تاریخی مناقشات مرزی ایران و عراق

[mostafa_by 5,726]

عرض سلام و خسته نباشید خدمت دوستان بزرگوار.

طی بحث هایی که با برخی از دوستان عزیز درخصوص سوابق مناقشات مرزی ایران و عراق در طول تاریخ داشته ام و البته این بحث ها از گذشته در فضاهای مختلف کشور همواره جریان داشته است، بد ندیدم که در سایت میلیتاری نیز تاپیکی مستقل برای این بحث ها ایجاد نمایم تا هم از نظرات ارزشمند دوستان گرامی استفاده کرده و هم به تکمیل منابع سایت کمکی کرده باشم.

 

به همین دلیل، برخی از منابع که در اینترنت و یا کتب مربوطه وجود دارند را به مرور در این تاپیک، تقدیم دوستان گرامی خواهم نمود.

البته تمامی مطالبی که در این تاپیک قرار می دهم، نظر و باور شخصی بنده نبوده و ممکن است تمام یا بخشی از آن، با نظرات شخصی بنده مغایرت داشته باشد.

لکن حسب امر امانت داری، مطالب کامل و دست نخورده تقدیم حضور دوستان خواهد شد.

 

همچنین از تمامی دوستان عزیز درخواست می شود ما را از دانش و مطالب ارزشمند خود بهره مند سازند.

 

----------------------------------------------------------------------------------------------

 

اختلاف مرزي ايران و عراق
نویسنده :  مرتضي اشرافي

 

حدود مرزهاي ایران را از زماني كه آريايي‌ها در آن مستقر شدند و دولت ماد و بعد از آن امپراطوري‌هاي بزرگ هخامنشي، اشكاني و ساساني را به­وجود آوردند، در كتاب­هاي مختلفی شرح داده شده ­است، اما اختلافات مرزی ایران و عراق به اختلاف­های تاریخی و طولانی بین دو قوم ماد و آشور در عصر باستان و بعدها بین دو فرهنگ و دو ملت عرب و عجم، هم­چنین به تحولات سیاسی، اجتماعی و نظامی در سطوح ملی، منطقه­ای و بین­المللی در مقاطع زمانی مختلف تاکنون باز می­گردد.

 

 

سوابق تاریخی اولیه

 

به شهادت تاریخ، پیشینه­ ی اختلافات بین ایران و عراق به عصر باستان و اختلاف و تنش بین مادها و آشوری­ها باز می­گردد. در زمان اشکانیان و پارت­ها نیز، اکثر سرزمین­های از دست رفته در غرب ایران که به تصرف اسکندر درآمده بود، به سرزمین ایران آن زمان پیوست. پادشاهان اشکانی تا سال ­116م زمان حمله­ي روم، بر بین­النهرین، تیسفون و سلوکیه حکمرانی داشتند؛ حتی فرهاد سوم، پادشاه اشکانی، در سال 64­ق­.م بابل را پایتخت دوم اشکانیان قرار داد. در عصر ساسانیان، رقابت دو امپراطوری ایران و روم بر سر سرزمین­های غرب آسیا شدت یافت. سرانجام شاپور اول، پادشاه ساسانی، در سال 260­م رومیان را شکست داد و به­دنبال این پیروزی، بار دیگر قلمرو ایران به تمام سرزمین­های غرب آسیا گسترش یافت.[1]

 

 

دوره­ ی بعد از اسلام

 

با ظهور اسلام، در دوره ­ی خلیفه­ ی دوم، اعراب مسلمان به ایران حمله­ كرده و با شکست ارتش ایران و انقراض سلسله ­ی ساسانی، به سمت آسیای مرکزی پیش رفتند. با شهادت حضرت علی­(ع) در سال 41­­ق، امویان قدرت خود را از شام­ (سوریه فعلی) به سراسر دنیای اسلام آن زمان گسترش دادند و حدود یک قرن­(136-41­ق) بر آن حکم راندند. بعد از امویان، عباسیان مرکز خلافت را از دمشق ­(شام) به بغداد که کاملا تحت نفوذ و سلطه­ ی ایرانیان قرار داشت، انتقال دادند.

با مرگ هارون­­الرشید اختلاف بر سر خلافت بین دو پسرش، امین و مأمون، بالا گرفت. مأمون به کمک ایرانیان، به بغداد لشکر کشید و با شکست امین و به دست گرفتن خلافت، پایتخت را از بغداد به مرو انتقال داد. در زمان سلطنت سلجوقیان نیز طغرل پس از تصرف بغداد اجازه داد که خلیفه به­صورت دست­نشانده بر خلافت باقی بماند و خلیفه نیز در عوض او را شاه شرق لقب داد. سلجوقیان که به امور مملکت­داری آشنایی چندانی نداشتند، متوسل به دانشمندان ایرانی شدند تا حکومت خود را قوام و دوام بخشند. این­امر موجب قدرت­گیری مجدد ایرانیان در امور خلافت و نیز زمینه­ساز تجدید حیات علمی و ادبی ایران و عراق گردید. این وضع کم و بیش تا انقراض حکومت سلجوقی و حمله­ ی مغول و پس از آن حمله­ ی تاتارها و تیمور لنگ از اتابکان سمرقند ادامه داشت. تیمور در سال 1401­م با اشغال بغداد، مردم آن دیار را قتل عام کرد و تمام آثار و ابنیه­­ ی اسلامی را به همراه صدها شهر به ویرانه تبدیل کرد.[2]

 

 

دوره ی صفویه و قاجاریه

 

از قرن شانزدهم­ ميلادي، با ظهور دو قدرت و امپراطوری عثمانی و صفوی در جهان اسلام با دو مذهب متعارض، اولی از اهل تسنن و دومی شیعی مذهب، عراق بار دیگر به صحنه­ ی اختلاف تبدیل شد. هنگامي­كه شاه­اسماعيل در سال 1501­م، حكومت صفوي را پايه‌گذاري كرد، مرزهاي غربي ايران را حدود رودخانه­ ی فرات در مركز عراق كنوني قرارداد. علت اين مرزبندي مشتركات مذهبي و فرهنگي مردم ساكن در این منطقه با ساير نقاط ايران بود، كه به دليل حضور حكومت­هاي ايراني در قبل از اسلام در اين مناطق وجود داشت. علي­رغم شكست سنگيني كه شاه­اسماعيل در سال ­1514­م از سلطان­ سليم در جنگ چالدران خورد. اين مرزبندي ادامه داشت و ساكنان  این مناطق رابطه­ ی محكمي با دولت مركزي ايران داشتند. هم­زمان با جانشيني فرزند يازده­­ساله­ ی شاه­اسماعيل، شاه­طهماسب تا زمان حكومت شاه­عباس ­اول، دولت عثماني با استفاده از برخي اختلافات داخلي ايران قصد تصرف قسمت‌هاي غربي کشورمان را داشت که عراق نيز جزئي از آن بود. بنابراين به ايران حمله كرد ولي از اين يورش­ها ناكام ماند و اين جنگ‌ها به نفع ايران تمام شد.

در سال ­1628­م شاه­ صفي حاكم ايران شد. بي‌لياقتي و بي‌تدبيري او باعث شد اوضاع كشور به هم ريزد و همسايگان هم از اين شرايط سوء­‌استفاده كنند. هندي‌ها به قندهار، ازبك­ها به خراسان و عثماني‌ها به ايالت­هاي غربي ايران يعني ارمنستان، گرجستان و منطقه­ ی عراق کنونی، حمله کردند. ثمره ­ی جنگ­هاي ايران و عثماني عهد­نامه­ ی صلحي بود كه بين شاه­صفي­الدين ­و­ سلطان ­مراد ­عثماني ­بسته­ شد و به عهدنامه ی­ ذهاب معروف است. با توجه به عهدنامه­ ی ­ذهاب، قسمتی از منطقه­­ ی غربی بین رودخانه­های دجله و فرات از ایران جدا شد، اما طرفین به یک توافق کلی نیز رسیدند تا در آتش­بسی تقریبا طولانی، در مرزهای مشترک به­سر برند، اين شرايط تقريبا 94 سال طول كشيد. بار ديگر در سال ­1724­م اختلاف­های داخلي در ايران اوج گرفت و باعث شد علاوه­بر بخش­هايي از شرق و شمال كشور مرز غربي ايران نيز به قدري تغيير كند كه همدان و كرمانشاه نيز به عثماني‌ها واگذار شود. این تغییرات تا زمان روی کار آمدن نادرشاه افشار ادامه داشت تا این­که نادرشاه برای بازپس­گیری نقاط تحت تصرف بیگانگان از خاک ایران وارد میدان کار و زار گردید. در این میان جنگ نادرشاه با عثمانی­ها از سخت­ترین و طولانی­ترین جنگ­های این دوره بود. تركان ­عثماني هم پس از بيست­ سال جنگ با سردار نامدار ايران، نادرشاه­ افشار در سال ­1735­م، با قبول شكست سنگين، تمام سرزمين­هاي اشغال شده را به ايران برگردانند. نادر در نوبت­ دوم جنگ با عثماني‌ها بدون كوچك­ترين مقاومتي از سوي آن­ها به بغداد رسيد. دستاورد ديگر اين لشكركشي نيز فتح شهرهاي سامراء، نجف، كربلا و كركوك به دست نادرشاه بود. نادرشاه در سال ­1746­م قرارداد صلحي را با دولت عثماني امضاء كرد و علاوه­بر اين­كه دستاوردهاي خود را حفظ كرد به اختلافات ايران و عثماني براي مدتي پايان داد.

به­طورکلی در مدت زمان حدود چهارصد­سال حاصل اختلاف دو امپراطوری ایران و عثمانی تا پایان جنگ ­جهانی­ دوم، در دوره­های مختلف صفویه و قاجاریه و...، بیش از 18 معاهده­ ی صلح و چندین پروتکل مرزی بود. از مهم­ترین این معاهده­­ها می­توان به شرح زیر نام برد:

1. قرارداد ­1639­م مابین دولت­های صفوی و عثمانی که مرز دو کشور را به­طور مبهم و نامشخص تعیین کرده­ بود.

2. معاهده­ ی ­1746­­م بین نادر­شاه و سلطان ­عثمانی ­که همان ­ابهامات قرارداد دولت صفوی و عثمانی را داشت.

3. پیمان صلح ارزرم که متعاقب جنگ­های دو ساله­ ی ­1823-1821­م به امضاء رسید و شرایط قرارداد ­1746­م را مورد تأیید قرار داد و نتوانست نقطه­ي پایانی بر اختلاف مرزی دو کشور باشد.

4. پیمان مهم ارزرم که در سال 1847­م با میانجی­گری بریتانیا بین ایران و عثمانی منعقد و مقرر گردید که کمیسیونی مرکب از نمایندگان طرفین، کار تعیین دقیق خطوط  مرزی را به عهده گیرد.

5. پروتکل 21­دسامبر­1911­م تهران و پروتکل 1913­م قسطنطنیه که موجب آن کمیسیون تحدید حدود متشکل از نمایندگان ایران - عثمانی، روسیه و انگلستان، کار تعیین مرزها و تنظیم صورت­جلسات را به عهده گرفت.[3]

 

 

دوره ی پهلوی و استقلال عراق

 

اختلافات ايران با همسايه­ي غربي خود تا سال 1913­م ادامه داشت و ايران مجبور شد در سال­هاي 1437­م تا 1913­م در بيش از 25 جنگ به مقابله با تجاوز دشمنان خود در مرزهاي غربي پاسخ دهد.

 آخرین وضعیت مرزهای آبی و خاکی را که دولت عراق وارث آن شد، به­ وسیله­ ی پروتکل 1913­م استامبول و کمیسیون تحدید حدود 1914­م تعیین شده است. براساس پروتکل مزبور که با دخالت دو دولت روسیه و انگلستان به ایران تحمیل شد، شط­العرب و تمام جزایر آن­، تحت حاکمیت دولت عثمانی قرار گرفت؛ بنابراین با توجه به تحمیلی بودن پروتکل 1913م و عدم توجه به حقوق ایران در اروندرود، از همان ابتدای تأسیس دولت عراق، ایران خواستار حل و فصل مناقشات مرزی و به رسمیت شناخته ­شدن حقوق مسلم خود بر شط­العرب و تعیین خط تالوگ به­عنوان خط مرز آبی دو کشور شد. انگلستان که در هر دو کشور دارای نفوذ بود و اختلافات رو به تزاید ایران و عراق را خطری برای امنیت منافع خود می­دید، حل­و­فصل اختلافات دو کشور را پیش­گرفت[4] که در نتیجه­ ی اقدامات انگلیس، دولت وقت ایران استقلال کشور عراق را به رسمیت شناخت. اما دولت­های انگلستان و عراق، بر خلاف وعده­های خود هیچ­گونه اقدامی در جهت تأمین خواسته­های ایران انجام ندادند. دولت ایران پس از قریب به دو سال صبر و انتظار، برای جبران اشتباه خود، در آذر­ماه ­1310­ش طی یادداشتی به دولت عراق قرارداد 1914م بین دو کشور را فاقد اعتبار دانست و آن­را یک­طرفه لغو کرد. در پی این اقدام ایران، برخوردهای شدیدی بین نیروهای مرزی دو کشور رخ داد و روابط دیپلماتیک ایران و عراق به­شدت تیره شد.[5] در این میان دولت انگلستان پیشنهاد کرد که خط تالوگ، فقط در مقابل آبادان­ به مورد اجرا گذاشته شود. دولت ایران به این سیاست توأم با فشار تن داد و در تاریخ سیزدهم­ تیر­ماه 1316ش عهدنامه­ ی مرزی جدیدی با عراق امضاء کرد که بر اساس آن، نه­تنها حقوق مسلم ایران در اروندرود نادیده گرفته شد، بلکه تحدید حدود 1914م که بر اساس آن قسمتی از اراضی ایران به دولت عثمانی و سپس به دولت عراق واگذار می­شد، به تأیید ایران رسید.[6]

چهار روز بعد از امضای قرارداد چهارم ژوییه ­ی ­1937­م ایران و عراق، دولت انگلستان پیمان سعدآباد را به امضای چهار دولت ایران، عراق، ترکیه و افغانستان رسانید.[7]

با­ به قدرت رسیدن عبدالکریم قاسم در عراق­، روابط عراق با ایران وخیم­تر شد.[8] دولت جدید عراق نیز نه­تنها گامی در جهت تسهیل اجرای عهدنامه­ ی مرزی و تأمین حقوق ایران بر نداشت، بلکه اقداماتی را برای محدود ­کردن فعالیت ایران در اروندرود پیش گرفت.[9] اعتراض دولت ایران در این مورد به جایی نرسید و دولت عراق ضمن پافشاری بر نظرات خود، از حرکت کشتی­ها جلوگیری کرد.[10]

با سقوط حكومت عبدالكريم قاسم در 19بهمن1341 و به قدرت رسيدن رژيم‌هاي ميانه‌رو عبدالسلام عارف و عبدالرحمن عارف، تا حدي از تنش موجود در روابط دو كشور ايران و عراق كاسته شد، اما اختلافات دو كشور در حوزه‌هاي پيشين همچنان پابرجا باقي ماند.[11]

با حاكم ­شدن رژيم بعث در عراق،‌ دوره‌ي ديگري از تيرگي روابط ميان دو كشور آغاز گرديد.[12]روابط دو كشور در شرايطي وارد بحران جديدي شد كه حسن­البكر رئيس رژيم كودتائي عراق ادعاي حاكميت مطلق عراق بر اروند‌ رود را مطرح كرد­، در این زمان با اعلام رسمی لغو قرارداد 1937­م از سوی ایران، نیروهای نظامی دو کشور در مرزها به حالت آماده­باش در­آمدند، دولت عراق دو روز پس از لغو قرارداد از سوی ایران به شورای امنیت سازمان ­ملل شکایت کرد و در عملی انتقام­جویانه، هزاران نفر از ایرانیان مقیم آن کشور را اخراج و نیروهای نظامی آن کشور تحرکاتی را در مرزهای ایران انجام دادند. در پی این تحرکات، در آذر­­1350 درگیری­های مرزی بین طرفین درگرفت. متعاقب آن، دولت عراق برای بار دوم به شورای امنیت سازمان ملل شکایت برد و نشست فوری شورا را خواستار شد. در پی تقاضای عراق، شورای امنیت تشکیل جلسه داد و قطعنامه ­ی شماره­ ی 348 را در هفتم خرداد سال 1353­ش صادر کرد.[13]

برای اجرای این قطعنامه، وزرای خارجه­ ی ایران و عراق در شهریور 1353­ش مذاکراتی را در استانبول ترکیه آغاز کردند. سرانجام دو کشور در ششم مارس 1975­م با میانجی­گری هواری ­بومدین، رهبر فقید الجزایر، و طی ملاقات شاه با صدام­حسین، معاون وقت رئیس­ جمهوری عراق در جریان کنفرانس سران اوپک، بیانیه­ای را امضاء کردند که به بیانیه­ ی الجزایر معروف شد. بر اساس بیانیه، ظاهرا کلیه ی اختلافات فی­مابین حل و فصل گردید و دولت عراق پس از سال­ها حقوق ایران را در اروندرود به رسمیت شناخت.

 

 

دوران بعد از انقلاب اسلامی ایران

 

هرچند انعقاد قرارداد 1975م الجزاير، ظاهرا باعث پايان اختلافات مرزي و روابطي نسبتا بهتر شد، اما اين آرامش نسبي در روابط بين دو كشور با وقوع انقلاب اسلامي در ايران پايان يافت. زيرا عراق به­موجب بيانيه­ ی الجزاير و با پذيرش خط تالوگ به­عنوان خط مرزي دو كشور، عملا حاكميت ايران را بر اروندرود پذيرفته بود، اما به دليل عدم رضايتي كه از اين قرارداد داشت، به­دنبال موقعيتي مناسب مي‌گشت تا ضربه‌ي نهايي خود را به ايران وارد سازد.[14]

رژيم بعثي به سركردگي صدام حسين، پس از بمب‌گذاري در تأسيسات نفتي ايران و شركت در يك رشته اقدامات تخريبي عليه ايران به بهانه­ ی بازپس‌گيري جزاير سه­گانه (به نيابت از امارات متحده عربي)، حملات تبليغاتي خود را متوجه ايران كرد. سرانجام وزارت امورخارجه ­ی عراق در 26/6/1359 طي يادداشتي قرارداد 1975­م الجزاير را لغو و صدام با ادعاي حاكميت مطلق عراق بر شط‌العرب، آن­را در برابر دوربين‌هاي تلويزيوني پاره كرد و در 31 شهريور 1359 با حملات هوايي و زميني ارتش بعث به خاك ايران جنگ تحميلي 8 ساله عليه جمهوري اسلامي را آغاز كرد.

اگرچه به ظاهر موضوع اختلافات مرزي به­عنوان دليل اصلي تجاوز عراق به خاك ايران محسوب مي‌گردد اما در واقع تجاوز عراق نتيجه­ ی نارضايتي امريكا و اتحاد­ جماهير ­شوروي از انقلاب اسلامي ايران و نگراني از گسترش آن به منطقه و حمايت از منافع دولت‌هاي محافظه‌كار عربي نيز بود.[15]

با اين حال پس از استقامت و ايستادگي مردم ايران در 23 مرداد 1369، صدام­ با ارسال نامه‌اي خطاب به حجت‌الاسلام هاشمي رفسنجاني، رئيس­جمهوري وقت ايران، تمام شرايط ايران را براي برقراري صلح ميان دو كشور را پذيرفت.[16] بدين­ ترتيب صدام­ براي صلح با ­ايران به پذيرش معاهده‌اي تن­ داد كه زماني با لغو آن جنگ عليه جمهوري اسلامي ايران را آغاز كرده بود.

با فروکش کردن جنگ تحمیلی تا زمان فروپاشی رژیم بعث عراق و سقوط صدام روابط ایران و عراق هم­چنان تیره ماند. در این مدت درگیری­های لفظی و دیپلماتیک در میان طرفین به­وجود می­آمد، اما با توجه به خسارات فراوان هشت سال جنگ برای طرفین، و نبود روابط محسوس میان سیاست­مداران این دو کشور، مسائل مرزی به نوعی در سکوت و بی توجه ی ایران و عراق قرار گرفت.

 

 

دوره ی  اشغال عراق توسط آمریکا

 

با تهاجم آمریکا و هم­پیمانانش به عراق و اشغال این کشور در پی حوادث یازده سپتامبر و سقوط رژیم بعث و صدام، دولت جدید عراق با حضور شیعیان این کشور در بسیاری از مناصب حکومتی شکل گرفت. در این میان با وجود حمایت­های بی­شمار ایران و دولت­مردان انقلاب اسلامی از نهضت­های شیعی عراق و حکمرانان جدید این کشور، تصور بر عدم نمایان شدن اختلافات مرزی میان دو کشور و حل دیپلماتیک اختلافات قبلی با توجه به توافق­نامه­ ی الجزایر که آخرین توافق رسمی میان طرفین است، بود. اما این­بار دولت­مردان جدید عراق با بیان سخنانی بار دیگر بحث اختلافات مرزی را در پیش گرفته به­طوری که "هشیار­ زیباری" وزیر امورخارجه­ ی عراق روز ۲۶ دسامبر(۵ دی 1388) در گفتگو با تلویزیون عراق گفت­: قدیمی­ترین و سنگین­ترین پرونده ­ی مورد بررسی در وزارت امورخارجه ­ی عراق مربوط به اختلافات این کشور با ایران است. وی در این گفتگوی تلویزیونی عنوان ­کرد که عراق از سال ۲۰۰۳­م(۱۳۸۲) با ایران بر سر مواردی نظیر خطوط مرزی، منابع آب، معادن، تردد­های مرزی، هواپیماهای عراقی در دست ایران و چند مساله دیگراختلاف دارد.

با توجه به این اظهارات و اظهار و نظر­های مشابه از سوی سایر دولت­مردان عراقی، به نظر می­رسد داشتن یک دیپلماسی قوی از سوی دولت­مردان ایران در مواجه­ ی با این­گونه نظر­های رسمی و غیر­رسمی کشور عراق، می­تواند در پیش­برد بهتر و عقل­مدارانه­تر مذاکرات و حل اختلافات موجود کمک فراوانی نماید، چه­ آن­که ما نسبت به جنگ 8 ساله­ ی عراق علیه ایران غرامات زیادی را طلب داریم و دولت­مردان دیپلماسی ایرانی بایستی در مذاکرات خود علاوه­­بر پی­گیری اختلاف­های مرزی به این موضوع هم توجه ویژه داشته باشند.

 

[1]. جعفری ولدانی، اصغر؛ بررسی تاریخی اختلاف مرزی ایران و عراق، مجله­ ی سیاست خارجی، مهر و آذر 1366، ص 23

[2] . ار. مرتامپر، لوئیس؛ بررسی کشور عراق، ترجمه ی جلیل صالحی، تهران، موسسه­ ی انتشارات باغ ابریشم، چاپ اول، 1379، صص34 - 42

[3]. هوشنگ مهدوي، عبدالرضا؛ تاريخ روابط خارجي ايران از ابتداي دوران صفوريه تا پايان جنگ دوم جهاني،‌ تهران،  انتشارات اميركبير، 1383، صص 390ـ 395

[4]. جعفری ولدانی، اصغر؛ پیشین، صص 54 تا 68

[5]. مکی، حسین؛ تاریخ بیست ساله ­ی ایران، جلد 6، تهران، نشر ناشر، 1362، ص90

[6]. هوشنگ مهدوي، عبدالرضا؛ سياست خارجي ايران در دوره ­ی پهلوي، تهران، نشر پيكان، 1380، ص 39

[7]. وزارت امورخارجه­ ی ایران، حقایقی چند درباره­ ی اختلاف ایران و عراق راجع ­به شط­­العرب، تهران، وزارت امورخارجه، 1348، ص 45

[8]. بیگدلی، علی؛ تاریخ سیاسی و اقتصادی عراق، تهران، میراث ملل، 1368، ص98

[9]. پارسا دوست، منوچهر؛ زمینه­های تاریخی اختلاف ایران و عراق، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1365، صص 149 ـ 151

[10]. همان، ص 127

[11]. هوشنگ مهدوي، عبدالرضا؛ سياست خارجي ايران در دوره­ ی پهلوي، پیشین، ص 259

[12]. جعفری ولدانی، اصغر؛ پیشین، ص 65

[13]. ميرفندرسكي، احمد؛ ديپلماسي و سياست خارجي ايران از 3 شهريور 1320 تا 22 بهمن 1357 (در همسايگي خرس)، تهران، نشر پيكان، 1382، صص 194 ـ 196

[14]. محمدیان، علی­رضا؛ اختلاف ایران و عراق، هشت سال جنگ تحمیلی، فصلنامه­ ی تاريخ روابط خارجي، مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي وزارت امورخارجه­ ی جمهوری اسلامی ایران، شماره 19، تابستان، 1383، ص 125

[15] . بخشايشي اردستاني، احمد؛ اصول سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، تهران، آواي نور، 1379، صص 93ـ 97

[16] . رمضاني، روح‌الله؛ سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، ترجمه­ ی عليرضا طيب، تهران، نشر ني، 1383، ص 86

 

 

لینک منبع

[masihbaghery 1,595]

در این زمان با اعلام رسمی لغو قرارداد 1937­م از سوی ایران، نیروهای نظامی دو کشور در مرزها به حالت آماده­باش در­آمدند، دولت عراق دو روز پس از لغو قرارداد از سوی ایران به شورای امنیت سازمان ­ملل شکایت کرد و در عملی انتقام­جویانه، هزاران نفر از ایرانیان مقیم آن کشور را اخراج و نیروهای نظامی آن کشور تحرکاتی را در مرزهای ایران انجام دادند

 

 این هموطنان ما ایرانی نژاد های بودن که از قدیم ان مناطق مرزی سکونتگاهشان بوده ارتش عراق ان ها رو اخراج کرد به دلیل داشتن نژاد ایرانی !

 

الان در شهرستان دهلران و ابدانان و مهران و حدودی اندیمشک و شوش سکونت دارند و مردم محلی بهشون میگن عرب سوقی یعنی سوق داده شده{اخراج شده} چون در زمان عثمانی این ها جز خاک عراق بوده اند زبونشون

 

عربی شده خودشونم این وسط موندن لازم به ذکر هست این ها لر فیلی و کرد استان دیالیه  و میسان نبودن و عرب هم نبودن و جز قومیت های دیگر ایران بودن  {شاید فارس یا خوزی } و چون مانند کردها در عراق پایگاهی

 

نداشتن رانده شدن لرها هم که  درهمسایه این ها در دو استان عراق بودن و هستن  تحت حمایت کردها هستن و عراق نتونست اون ها رو از خانه هایشان اخراج کنه  همین الان در شهرهای جاسان و بدره وکوت  ازشون هست حزب

 

های کردستانی در این دو شهر فعالن ولی این ها خودشون رو هم نژاد لر و کرد نمیدونن و حمایتی هم ازطرف اون ها ندارن کلا عرب ها دل خوشی از ایرانی نژادان ندارن و اگر زورشون بره کردهاا

 

ولرهای عراف رو سرمیبرن حالا دوستان میدونند چرا کرد های عراق به شهرهای استان میسان و دیالیه دست انداختن چون لر هستن و این ها در عراق پشت هم رو دارند 

ویرایش شده در بهمن 94 توسط masihbaghery

[mostafa_by 5,726]

سوابق تاریخی مناقشات مرزی ایران وعراق

(از تشکیل دولت صفویان تا قرارداد مرزی ۱۹۷۵)

 

 

الف) روابط تاریخی ایران و عثمانی

 

برای مطالعه وتجزیه و تحلیل هر جنگی لازم است ریشه ها و زمینه های تاریخی که یکی از دلایل وقوع جنگ هاست مورد مطالعه قرار بگیرد. درباره جنگ تحمیلی عراق علیه کشور ایران نیز ناگزیریم که علت و زمینه های تاریخی آن ریشه یابی کنیم زیرا که رژیم دیکتاتوری بعثی عراق با دست آویز قرار دادن اختلافات مرزی و مناقشات قدیمی و رسیدن به آرزوهای تاریخی به ایران حمله کرد و جنگی ویرانگر و خانمان سوز را بر دو کشور تحمیل کرد.

 

اختلافات و مناقشات ایران و عراق به دوران حکومت صفویان در ایران و حکومت عثمانیها در شبه جزیره آناتولی بر می گردد و یک سابقه پانصد ساله دارد.

تا پیش از اسلام، سلسله های قدرتمند ایرانی، مادها، هخامنشیان، یارتیان، و ساسانیان بر ایران حکومت می کردند و قلمرو حکومتی آنها معمولاً شامل همه فلات ایران می شد و همسایه غربی ایران در ابتدا یونان باستان بود. و بعد از آن ایران با روم همسایه گردید که در زمان های که موازنه قوا بین طرفین برقرار می شد، مرز دوکشور رودخانه فرات بود.

با ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان در مدت کوتاهی تمام شبه جزیره عربستان زیر لوای اسلام گرد آمدند و دوره فتوحات اسلامی آغاز شد. ارتش اسلام به قلمرو هر دو امپراتوری ایران و روم وارد شد و در مدت کمتر از یک ربع قرن بر بخش های مهمی از روم شرقی و تمام متصرفات ساسانیان مسلط شد و تا قرن هفتم هجری که دنیای اسلام مورد هجوم مغولان قرار گرفت تمام فلات ایران از فرات در غرب گرفته تا رودخانه سند در شرق تحت لوای خلافت و حکومت اسلامی که مرکز آن مدینه، کوفه، شام و بغداد بود اداره می شد و مسئله بنام مرزهای جغرافیای وجود نداشت.

 

بعد از فروکش کردن موج دوم حملات مغولان، دولت عثمانی ها در کنار مرزهای غربی ایران تشکیل گردید.

عثمانی ها در آخرین سال از قرن ۱۳ میلادی(۱۲۹۹) بر ویرانه های حکومت سلاحقِه روم اعلام استقلال کردند. آنها از یک منطقه غیر قابل توجه در شمال غرب سرزمین آناتولی شروع کردند و مرحله به مرحله اما پیوسته حرکت نظامی و قاطع را ادامه دادند و در آسیا، اروپا و آفریقا پراکنده شدند[۱].

در ایران نیز بعد از یک دوره طولانی که مغولان و ترکان بر کشور مستولی بودند و حکومت های ملوک الطوایفی و امیران محلی، ایران را قطعه، قطعه کرده بودند و بر هر قطعه ای امیری فرمان می راند شاه اسماعیل صفوی پایه گذار «ایران بزرگ» به میدان آمد و با یک سلسله نبردهای نفس گیر اما پیوسته که از سال (۹۰۷ هـ .ق) تا (۹۱۴ هـ .ق) به طول انجامید توانست پاره های ایران را به هم متصل کند و اقوام مختلف از خلیج فارس تا قفقاز را دور هم جمع کند[۲] و وحدت ایران را تحقق ببخشد و یک امپراطوری قدرتمند و یک دوره تمدنی جدید را درایران پایه گذاری نماید.

 

وجود شاه اسماعیل به دلایل مختلف سلاطین عثمانی را برای جنگ با ایران تحریک می کرد. زیرا او از نخستین روز پادشاهی مذهب شیعه ۱۲ امامی را مذهب رسمی کشور اعلام کرده و کارنشر دعوت شیعی را دنبال می کرد که از این امر برای حکومت سنی مذهب عثمانی قابل تحمل نبود. از طرف دیگر حکومت توسعه طلب عثمانی در پی اشغال ایران و ضمیمه کردن آن به امپراطوری بود که روی کار آمدن صفویه در ایران مانع از اجرای این نقشه گردیده بود. همچنین دربار شاه صفوی پناهگاه مخالفان سلاطین عثمانی بود. این عوامل باعث شد که در اوایل سلطنت سلطان سلیم (۹۱۸ هـ.ق) مناسبات صفویان با عثمانیها به مرحله ای بحرانی برسد و دو کشور در آستانه جنگ قرار بگیرند[۳].

وقتی سلیم به سلطنت رسید، اسماعیل برای او پیام تبریک نفرستاد. در مقابل سلیم که می خواست خط نفوذ شیعه را از میان بردارد فتوائی از شیخ الاسلام استانبول در ضرورت جنگ با شیعیان گرفت[۴]. با اشاره سلطان علمای سنی در استانبول گرد آمدند و پس از کنکاشی کوتاه فتوا دادند که «آنچه علمای شیعه می گویند کفر است و جهاد با کافران ضرورت دارد و ثواب کشتن یک نفر شیعه به مراتب از کشتن هفتاد نفر عیسوی بیشتر است»[۵].

سرانجام سلطان سلیم با اعلام جهاد دینی علیه صفویان آماده حمله به ایران شد.

 

نخستین جنگ بین دو کشور ایران و عثمانی در ماه رجب سال (۹۲۰ هـ .ق) برابر با (۲۳ آگوست ۱۵۱۴ م) در دشت چالدران در شمال غربی شهر خوی میان ارتش نیرومند و مسلح به توپ و تفنگ عثمانی و ارتش جوان و نوپای صفوی ها که جز شمشیر و نیزه و سلاح سرد، اسلحه ای نداشتند و تعداد آنها نیز به یک پنجم سپاهیان ترک نمی رسید آغاز شد.

جنگ چالدران یک روز بیشتر طول نکشید و با زخمی شدن شاه اسماعیل از ناحیه کتف و پا و کشته شدن بیشتر سواران قزلباش و حدود دوهزار نفر از سواران قزلباش با شکست ایران خاتمه یافت[۶].

فرجام روابط ایران و عثمانی پس از شکست جنگ چالدران تا مرگ شاه اسماعیل (۹۳۰ هـ.ق) به صورت ارسال رسولان جهت بازپس آوردن همسر شاه اسماعیل (فیروزه خانم) که در جنگ به اسارت عثمانی ها در آمده بود، در حالتی از رکود و بی توجهی عثمانی ها سپری شد. زیرا که قصد سلطان سلیم این بود که مجدداً سپاهی گرد آورد و به ایران حمله کند ولی در سال ۹۲۶هجری دار فانی را وداع گفت و این آرزو را به گور برد[۷].

 

بعد مرگ سلطان و پادشاه آتش جنگ دو رقیب مدتی فروکش کرد، اما پس از مدتی دوباره آتش جنگ شعله ور گردید و در سال (۹۴۰ هـ) ارتش عثمانی به مناطق غربی ایران حمله کرد و تبریز را اشغال کرد و بغداد و سایر نواحی عراق که از سال (۹۱۴ هـ.ق) در تصرف دولتایران بود تسلیم عثمانی ها شد و پایه جدائی عراق از ایران نهاده شد.

این حملات از طرف ارتش عثمانی در سال های ۹۴۱ و ۹۵۳ باز هم تکرار شد. در سال (۹۵۴ هـ.ق) برای بار چهارم ارتش توسعه طلب و متجاوز عثمانی به ایران حمله کرد و قسمتهائی از غرب کشور را تصرف کرد، ولی باز هم مانند دفعات قبل مجبور شد به داخل قلمرو دولت عثمانی عقب نشینی کند.

سرانجام بعد از جنگ های ویرانگر که بین دو کشور مسلمان جریان داشت، طرفین به این نتیجه رسیدند که برای متارکه جنگ وارد گفتگوهای سیاسی شوند و اولین دور مذاکرات صلح در سال (۹۶۹ هـ.ق) به امضاء سلطان عثمانی و پادشاه ایران رسید. قرارداد آماسیه اولین معاهده صلحی است که بعد از یک دوره چهل ساله از جنگ های طولانی بین دو کشور همسایه به امضاء رسیده است.[۸]

 

بعد از صلح آماسیه قریب ۲۵ سال در مرز ایران و عثمانی آرامش نسبی برقرار بود، اما ریشه اختلافات و زمینه درگیریها همچنان باقی بود.

بنابراین از سال ۹۶۹ هـ.ق (۱۵۵۵م) که اولین معاهده صلح بین کشور امضاء شد تا سال ۱۳۳۸ هـ.ق (۱۹۱۷م) که امپراطوری عثمانی فرو پاشید، بیست جنگ بزرگ بین سلسله های حاکم بر ایران و امپراطوری عثمانی روی داده است که در اکثر قریب به اتفاق این جنگ ها دولت عثمانی مهاجم بوده و ایران از خود دفاع می کرده است و در این مدت ۱۶ قرارداد و توافقنامه صلح به امضاء رسیده است که این امر عمق اختلافات و تضاد بین دولت عثمانی و حکومت های ایران و عدم پای بندی طرفین به تعهدات و قراردادهای امضاء شده را نشان می دهد. ما بخاطر رعایت اختصار لیستی از مهمترین توافقات و عهدنامه های مرزی بین ایران و عثمانی را در جدول ۲-۱ گردآوری نموده ایم که از بین قرارداد ارزنه الروم دوم که در سال ۱۲۶۳ هـ.ق (۱۸۴۷م) بین محمدشاه قاجار و سلطان عبدالمجید به امضاء رسیده است و پایه قراردادهای مرزی که در سال ها بعد به امضاء رسیده است قرار گرفته است، از اهمیت بیشتری برخوردار است.[۹]

 

 

ب) روابط تاریخی ایران و عراق

 

در جنگ جهانی اول دولت عثمانی از متفقین شکست خورد و امپراطوری فروپاشید. کشورهای فاتح بویژه انگلیس و فرانسه متصرفات عثمانی را در اروپا و غرب آسیا از آن جدا کردند که عراق و فلسطین سهم انگلستان شد.[۱۰] البته انگلیس ها قبل از پایان جنگ به تدریج این مناطق را اشغال کرده بودند و با اشغال شهر موصل در نوامبر ۱۹۱۸م توسط ارتش بریتانیا عملاً تمام نقاطایران به تصرف ارتش انگلیس در آمده بود، بنابراین از این تاریخ به بعد ایران با دولت انگلیس هم مرز است که تا چند دهه بعد در عراق پایگاه نظامی دارد.

بعد از خاتمه جنگ، ابتدا دولت انگلیس«ویلسون» را که مردی خشن و خیره سر بود حاکم عراق قرار داد. مردم عراق ویلسون را تحت فشار قرار می دهند تا به عراق استقلال بدهند و از قیمومیت خارج کنند، جنگ سختی بین مجاهدان عراقی و ارتش انگلیس در گرفت و با فتوای آیت اله شیرازی حملات چریکی به تأسیسات نظامی بریتانیا آغاز شد و خسارات زیادی به طرفین وارد گردید و سرانجام قرارداد صلحی بین انقلابیون عراق و ارتش انگلیس امضاء شد.

بعد از آرام شدن اوضاع عراق، دولت انگلیس سلطنت عراق را به فیصل فرزند شریف حسین واگذار کرد و او بعد از تشکیل دولت موقت در اولین اقدام در ۱۰ اکتبر ۱۹۲۲ اولین معاهده رسمی عراق و انگلیس را که متضمن رابطه بین دولت قیم بریتانیا و دولت «عراق تحت قیمومیت» بود را تصویب کرد. در این قرارداد، قیمومیت انگلیس رسماً پذیرفته شده بود و به دولت انگلیس این حق را می داد که در همه شئون عراق اظهار نظر کند.[۱۱]

 

با این حال در اثر پافشاری و مبارزات پیگیر مردم عراق، کشور عراق مستقل شد و در اکتبر ۱۹۳۲م رسماً به عضویت جامعه ملل در آمد و از نظر تشریفاتی به استقلال دست یافت، اما قبل از آنکه عراق به عنوان عضو رسمی جامعه ملل پذیرفته شود، لازم بود که دولت ایران استقلال عراق را به رسمیت بشناسد، اما دولت وقت ایران این شناسائی را موکول به قبول رسمی حقوق ایران در اروندرود نموده بود.

دولت انگلیس بر آن شد تا مانع را از میان بردارد.وزیر مختار انگلس در تهران طی یادداشتی رسمی در تاریخ ۱۱ مارس ۱۹۲۹م به وزیر خارجه ایران اعلام کرد «چنانچه دولت ایران، دولت جدید عراق را به رسمیت بشناسد، دولت انگلیس برای احقاق حقوق ایران در شط العرب وساطت خواهد کرد»[۱۲].

 

برپایه وعده دولت بریتانیا دولت ایران در تیرماه ۱۳۰۸ هـ.ش دولت جدید عراق را به رسمیت شناخت، اما دولت انگلستان و دولت عراق به وعده خودشان عمل نکردند.

در سال بعد دولت ایران طی یادداشتی در ۱۰ آذر۱۳۱۰ رسماً به دولت عراق اعلام کرد که تحدید حدود ۱۹۱۴م که طی آن شط العرب و اراضی نفت خیز خانقین به کشور عثمانی واگذار شده از نظر ایران فاقد اعتبار است و دولت ایران آن را به رسمیت نمی شناسد. بعد از لغو قرارداد از طرف ایران روابط ایران به تیرگی گرائید و دولت عراق به شورای جامعه ملل شکایت کرد.

جامعه ملل در ۲۶ مه ۱۹۳۵م برای بررسی شکایت عراق تشکیل جلسه داد. شکایت عراق راه به جائی نبرد و دولت عراق مجبور شد در مذاکرات مستقیم با ایران اختلافاتش را حل کند. در جریان مذاکرات ایران و عراق دولت بریتانیا به منظور حصول توافقی که منافع کامل دولت آنها را تأمین کند نقش فعالی داشت.[۱۳] با مذاکراتی که بین هیئت های نمایندگی دوکشور ایرالن و عراق به عمل آمد، قراردادی در ۴ ژوئیه ۱۹۳۷م به امضاء وزرای خارجه دو کشور رسید و مجالس طرفین در ۱۳۱۷ هـ.ش این قرارداد را امضاء کردند.[۱۴]

 

بر اساس عهدنامه ۱۹۳۷ مرزهای زمینی دو کشور همان خطوطی است که بر اساس پروتکل ۱۹۱۳[۱۵] و صورتجلسات تحدید حدود ۱۹۱۴م تعیین شده است. تنها یک استثنا وجود دارد که عبارتست از تعیین مرز آبی بر اساس «خط تالوِگ» آنهم فقط در مقابل آبادان.!

با وجود اینکه قبول قرارداد مرزی ۱۹۳۷م از طرف ایران زیر فشار شدید دولت انگلستان و به دلیل خاص شرایط جهانی بود و حقوق ایران را تأمین نمی کرد ولی حکومت عراق همان قرارداد را هرگز رعایت نمی کرد.

بعد از جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای متفقین از ایران، دولت ایران بار دیگر تذکاریه ای به دولت عراق مسئله اروندرود را مطرح کرد و نسبت به عدم اجرای قرارداد ۱۹۳۷م اعتراض کرد.

گفتگوها و رفت و آمدها ادامه داشت تا اینکه در اوایل سال ۱۳۳۷هـ.ش بین دو کشور توافق شد که مسئله اروندرود با حاکمیت یک کارشناس سوئدی حل شود.

هنوز گفتگوها به نتیجه قبلی نرسیده بود که با حکومت عبدالکریم قاسم حکومت رژیم سلطنتی عراق منقرض شد و رژیم جمهوری در کشور عراق اعلام شد و فصل جدیدی از روابط عراق با همسایگان دیگر گشوده شد.[۱۶]

 

با روی کارآمدن عبدالکریم قاسم اختلافات بین ایران و عراق عمیق تر شد، اما با وجود تبلیغات منفی در رادیو و مطبوعات عراق علیه ایران و بدرفتاری با ایرانیان مقیم عراق و ایجاد مزاحمت در اروندرود، همواره ایران خواهان اجرای عهدنامه ۱۹۳۷م بود و طی یادداشت های متعددی منظور خود را به دولت عراق اعلام کرد.[۱۷] اما عراقی ها توجهی نداشته و مزاحمتها را ادامه می دادند.

بعد از کودتای دوم بعثی ها در ۱۷ ژوئیه ۱۹۶۸ و حاکمیت حزب بعث بر عراق باز هم روابط دوکشور تیره تر شد. دشمنی بین ایران و عراق زمانی رو به افزایش نهاد که در فوریه ۱۹۶۹ دولت ایران خواهان آن شد که مرز آبی دو کشور در آبراه اروندرود که بر خلاف عرف بین المللی در ساحل شرقی آن تعریف شده است به خط تالوِگ تغییر یابد. شاه ایران در مصاحبه ای گفت: «رودخانه مرزی رودخانه مرزی دوکشور نمی تواند مورد استفاده یک جانبه باشد». دولت عراق در ۲۶ فروردین ۱۳۴۸ شمسی سفیر ایران در بغداد را به وزارت امورخارجه احضار کرد و به وی چنین گفت: «دولت عراق شط العرب را جزئی از قلمرو خود می داند و از دولت ایران می خواهد به کشتی هائی که پرچم ایران را در شط العرب برافراشته اند دستور دهد پرچم خود را پایین بیاورند و اگر در آن کشتی فردی و یا افرادی از نیروی دریایی ایران باشد، باید کشتی ها را ترک کنند در غیر این صورت دولت عراق با قوه قهریه افراد نیروی دریایی ایران را از کشتی ها خارج خواهند کرد و در آینده نیز اجازه نخواهد داد کشتی هایی که به بنادر ایران وارد می شوند از شط العرب عبور کنند».[۱۸]

 

به دنبال این برخورد دولت عراق، دولت ایران در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۴۸ شمسی عهدنامه ۱۹۳۷م را ملغی اعلام کرد از دهانه فاو تا شروع مرزهای مرزهای زمینی هیچ اصلی را جز اصول شناخته شده بین المللی -یعنی خط تالوِگ- به رسمیت نمی شناسد. پس از انتشار این اعلامیه سفرای کشورهای ایران و عراق به کشورهای خودشان بازگشتند و روابط به سطح کاردار تنزل یافت. به واحدهای ارتش نیز دستور داده شد تا در مواضع دفاعی مناسب در نزدیکی مرزها مستقر شوند، زیر را در آن موقع ارتش عراق عمده قوای نظامی خودش را در نزدیکی مرزهای ایران گسترش داده بود.[۱۹]

در بهمن ۱۳۵۲ ش نبرد شدیدی میان نیروهای نظامی طرفین در منطقه مرزی مهران به وقوع پیوست که دسته کم برای ایرانیان غیر منتظره بود. دولت ایران به این حمله و تجاوز آشکار اعتراض کرد و دولت عراق نیز دست بالا را گرفت و از ایران به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد و ایران را متجاوز اعلام کرد. همان گونه که درباره شروع جنگ تحمیلی این ادعا را داشت.

 

در پی درخواست دولت عراق شورای امنیت تشکیل جلسه داد و پس از استماع گزارش نماینده اعزمی سازمان ملل به ایران و عراق، قطعنامه ۳۴۸ را صادر کرد.

هر دو کشور از قطنامه ۳۴۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد استقبال کردند و هیئت های نمایندگی خود را انتخاب کردند و آنها کمتر از سه ماه بعد از صدور قطعنامه در ۲۱ مرداد ۱۳۵۳ در استانبول ترکیه گرد آمدند و به مدت ۱۷ روز به مذاکره پرداختند و در پایان مذاکرات استانبول توافق گردید وزیران خارجه دو کشور با یکدیگر ملاقات نمایند.

وزرای خارجه دو کشور در ۱۹ مهرماه و ۲۶ تا ۳۰ دی ماه ۵۳ در نیویورک و استانبول دیدار و مذاکره کردند. زمینه مناسبی که مذاکرات برای حل همه جانبه اختلافات دو کشور فراهم کرد منجر به صدور اعلامیه الجزایر گردید.[۲۰]

 

اجلاس سالانه اوپک از ۱۳ تا ۱۵ اسفند ۱۳۵۳ در الجزایر برگزار می شد. شاه ایران و صدام نایب رئیس شورای فرماندهی انقلاب عراق در آن اجلاس شرکت کرده بودند. هُورای بومدین رئیس جمهور الجزایر به درخواست عراق[۲۱] برای حل اختلاف های میان دو کشور ایران و عراق میانجی شد و سران دو کشور هم موافقت کردند و دو جلسه طولانی با حضور شاه، صدام و بومدین تشکیل گردید. در آخرین جلسه سران اوپک، بومدین خطاب به سران کشورها اعلام داشت: «خوشوقتم به اطلاع شما برسانم که روز گذشته یک توافق کلی بین دو کشور و برادر ایران و عراق برای پایان دادن به اختلاف های آنها حاصل شد» و سران دو کشور پس از پایان مذاکرات اعلامیه مشترکی را در ۶ مارس ۱۹۷۵م (۱۵ اسفند ۱۳۵۳) صادر کردند که اصول آن به شرح ذیر می باشد:

 

۱-    طرفین مرزهای زمینی خود را بر اساس پروتکل ۱۹۱۳ استانبول و صورتجلسات تحدید حدود ۱۹۱۴ تعیین نمایند.

۲-    دو کشور مرزهای آبی خود را بر اساس خط تالوِگ معین می نمایند.

۳-    طرفین متعهد می شوند که در مرزهای خود کنترل دقیق به منظور قطع هرگونه رخنه و نفوذ که جنبه «خرابکارانه» داشته باشد اعمال کنند.

۴-    مقررات فوق عوامل تجزیه ناپذیر برای یک راه حل کلی بوده، در نتیجه نقش هر یک از مفاد فوق با روحیه توافق الجزیره مغایر است.[۲۲]

 

پس از صدور اعلامیه مشترک و تصمیم سران دو کشور، وزیران خارجه ایران و عراق و الجزایر در تهران گرد آمدند و درباره حل کلیه مسائل مورد اختلاف به توافق رسیدند و در ۱۳ ژوئیه ۱۹۷۵(۵ دی ۱۳۵۴) عهدنامه مرزی و حسن همجواری که دارای یک مقدمه و هشت ماده بود و پروتکل مربوط به علامت گذاری مجدد مرز زمینی، پروتکل مربوط به تعیین حدود مرز رودخانه ای و پروتکل مربوط به امنیت مرزی را در بغداد امضاء کردند.[۲۳]

 

بعد از امضاء این اسناد چهار پروتکل تکمیلی دیگر نیز در مورد کلانتران مرزی، تعلیف احشام، استفاده از آب رودخانه های مرزی و مقررات کشتیرانی در شط العرب تنظیم و در ۲۶ دسامبر ۱۹۷۵ (۵ دی ۱۳۵۴) در بغداد به امضاء وزیران امورخارجه رسید و پس از آن مجالس قانونگذاری دو کشور عهدنامه مرزی و حسن همجواری و پروتکلهای مربوطه را تصویب کردند و اسناد آن را در ۲۲ ژوئیه ۱۹۷۶ (۱ تیر۱۳۵۴) در تهران مبادله شد.

طبق ماده ۱۰۲ منشور ملل متحد قراردادهای بین دو یا چند کشور باید در دفتر سازمان ملل متحد به ثبت برسد. بنابراین کلیه اسناد فوق به شماره ۱۴۹۰۳ تا ۱۴۹۰۷ تحت عنوان «قراردادهای ایران و عراق» در دبیرخانه سازمان ملل متحد به ثبت رسیده است.[۲۴]

عهدنامه مرزی که عنوان رسمی آن «عهدنامه مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران و عراق» می باشد، مهمترین قراردادی است که بین دو کشور به امضاء رسیده است. این عهدنامه و پروتکل های منظم آن به کلیه اختلاف های دو کشور پایان داد.

 

پی نوشتها:

 

[۱]- احمدیاقی، اسماعیل «دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال» ترجمه رسول جعفریان، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم ۱۳۷۹، ص۲۲
[۲] نجفی، موسی «مقدمه تحلیلی تاریخ تحولات سیاسی ایران» ص۲۴
[۳]- احمدیاقی، لسماعیل «دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال» ترجمه رسول جعفریان، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم ۱۳۷۹، ص۵۲
[۴]- همان، ص۲۸
[۵]- طاهری، ابوالقاسم «تاریخ سیاسی اجتماعی ایران از مرگ تیمور تا مرگ شاه عباس» شرکت انتشارات علمی فرهنگی، چاپ سوم، تهران۱۳۸۰، ص۱۹۵
[۶]- یوسف جمالی، محمدکریم «زندگینامه شاه اسماعیل» ص۳۳۵
[۷]- جنگ چالدران ص۸۲-۸۵
[۸]- حسینی، سیدیعقوب «تاریخ نظامی جنگ تحمیلی» ص۲۹
[۹]- پیش نویس معاهده از روم دوم و یادداشت توضیحی در کتاب «ایران در دوره سلطنت قاجار» تألیف مرحوم علی اصغر شمیم صفحات ۲۱۲ تا ۲۱۹ بطور کامل آمده است.
[۱۰]- نقیب زاده، احمد «تحولات و روابط بین الملل» ص۱۶۸
[۱۱]- نگاه کنید به «تاریخ سیاسی عراق» تألیف سرهنگ الجمیلی، ترجمه محمدحسین زوارکعبه
[۱۲]- حقایقی چند درباره اختلافات ایران و عراق راجع به شط العرب، ص۱۹۷
[۱۳]- پارسادوست، منوچهر «ریشه های تاریخی اختلافات ایران و عراق» ص۱۹۷
[۱۴]- متن کامل عهدنامه مرزی ۱۹۳۷ در بخش ضمائم کتاب «ما و عراق» به چاپ رسیده است
[۱۵]- متن کامل پروتکل ۱۹۱۳ در بخش ضمائم کتاب «ما و عراق از گذشته دور تا امروز» آمده است
[۱۶]- حسینی، سیدیعقوب «تاریخ نظامی جنگ تحمیلی» ص۵۷ تا ص۵۹
[۱۷]- منصوری لاریجانی، اسماعیل «آشنائی با دفاع مقدس» ص۴۰
[۱۸]- حقایقی چند در درباره اختلافات ایران و عراق، ص۸۳
[۱۹]- حسینی، سیدیعقوب ص۹۲
[۲۰]- پارسادوست، منوچهر «ما و عراق» ص۱۵۱
[۲۱]- همان
[۲۲]- متن کامل بیانیه الجزایر در بخش پیوست های کتاب «عملکرد شورای امنیت در جنگ ایران و عراق» تألیف حمد عبدالعزیز الکواری ترجمه محمدعلی عسگری آمده است.
[۲۳]- متن کامل عهدنامه مرزی و حسن همجواری را در بخش پیوست های کتاب «عملکرد شورای امنیت» و بخش ضمیمه های کتاب «ما و عراق» تألیف دکتر منچهر پارسادوست مطالعه نمائید
[۲۴]- پارسادوست، منوچهر «ما و عراق» ص۱۶۹

 

 

[url=http://www.defa8.ir/?p=502]لینک منبع[/url]

[arminheidari 24,423]

با تشکر از مطالب خوبتان

در زمان شاه آیا ما حمله هوایی به فرودگاه بغداد داشته ایم؟

[masihbaghery 1,595]

با تشکر از مطالب خوبتان

در زمان شاه آیا ما حمله هوایی به فرودگاه بغداد داشته ایم؟

سلام

 

من شنیدم سپهبد نادر جهانبانی بالاسر کاخ های صدام دیوار صوتی شکوند

[mostafa_by 5,726]

با تشکر از مطالب خوبتان

در زمان شاه آیا ما حمله هوایی به فرودگاه بغداد داشته ایم؟

 

در آن زمان، درگیری ها بیشتر از مناقشات مرزی پیش نرفت (یا حداقل من در منبعی به این موضوع برنخورده ام.).

البته مطالبی در اینترنت وجود دارد که ژنرال ها خواب بودند و تیمسار خاتم تا کجا رفت و چه کرد و چه نکرد. ولی بیشتر افسانه سرایی است تا تطابق با واقعیت و حتی در گفتگوهای شاه هم چنین مطالبی نقل نشده است و اگر هم شده بود بیشتر براساس اطلاعات غلط بود تا حقیقتی رخ داده.

 

حتی صحبت هایی که درخصوص مرحوم جهانبانی گفته می شود که دیوار صوتی شکست یا روی فرودگاه نشست و سپس برخاست و یا با لوپ و ریورس و ... جنگنده را به خاک ایران بازگرداند هم افسانه سرایی بوده و در تضاد مطلق با شخصیت منضبط ای چون نادر جهانبانی بوده است. این موضوعات و شایعات را حتی فرزند نادر جهانبانی، انوشیروان جهانبانی نیز تکذیب نمود . تکذیب و توضیحات ایشان نیز بیشتر با عقل جور درمی آید تا این مدل افسانه سرایی ها.

 

اما چیزی که مسلم است این است که طرح عملیات کمان 99، در همان دوران شاه کشیده شده بود و بسیاری از عملیات های هوایی و دریایی ابتدای جنگ، طرح ها و نقشه های جنگ احتمالی ایران و عراق بود که پس از انقلاب و در ایام جنگ تحمیلی به اجرا گذاشته شد.