نگاهی گذرا به اولین پروژه های ساخت تسلیحات ضد ماهواره

[Davood 37]

[align=center]طراحي و ساخت سلاح‏هاي ويژه شكار ماهواره از راه‌هاي مختلفي دنبال شد.[/align]

[align=center][/align]

اولين تلاش‏ها در اين زمينه، با شليك موشك‌هاي هواپرتاب توسط ايالات متحده و اتحاد شوروي در دهه 50ميلادي انجام شدند و از آن پس، پيشنهادات عجيب و متفاوتي براي اين كار ارائه شدند.

پرتاب موشك از طريق هواپيما، اولين كوشش در اين راه محسوب مي‏شد كه تكنولوژي به كار رفته در آن، بسيار ابتدايي و شناخته شده بود. اولين حركت‌هاي عملي ايالات متحده در اين زمينه به سال 1959 بر مي‌گردد و نتايج بسيار نااميد‌كننده‌اي داشت.

اولين كوشش در پرتاب موشك، پس از طي مسافت 6هزار متر از دست رفت و به دليل بروز برخي مشكلات، اين پروژه در سال1963 متوقف شد. همزمان، پروژه نيروي دريايي ايالات متحده نيز در اين زمينه، متوقف شد. البته برخي برنامه‏هاي كوچك تا اوايل دهه70 پيگيري شدند.

اتحاد جماهير شوروي نيز برنامه مشابهي را به سال1967 آغاز كرده بود و در حقيقت، اولين موشك ضدماهواره ساخت شوروي، در سال1976 طراحي و ساخته شده بود. اما نيش دردناكي كه از اين موفقيت شوروي، گريبان ايالات متحده را گرفته بود، باعث شد نيروي هوايي ايالات متحده، برنامه ساخت موشك ضدماهواره‏اي خود را دوباره پيگيري كند.

از سال 1977، كنسرسيومي ‌متشكل از چند شركت هوافضايي ايالات متحده كه Vought ناميده مي‏شدند، يك موشك ضدماهواره طراحي كردند كه قادر بود به ماهواره‏هايي مستقر در «ارتفاع پايين اتمسفر زمين» (Low Earth orbit يا LEO) حمله كند.

اين موشك سه مرحله‏اي، از يك جنگنده‌ F-15 كه با زاويه حمله بالا در حال صعود بود، شليك مي‎شد. در اين موشك، يك سيستم هدف‏ياب كوچك جهت جستجو و انهدام اهداف متحرك در فضا نصب شده بود.

اين سيستم ردياب، به نام MHV (Miniature Homing Vehicle) شناخته مي‏شد. اولين پرتاب آزمايشي موشك ضدماهواره‌ ساخت ايالات متحده، به سال 1983 انجام پذيرفت. اولين پرتاب موفقيت‏آميز اين موشك، به تاريخ 13 سپتامبر 1985، منجر به انهدام ماهواره پي-78 (SolWind) متعلق به ايالات متحده شد.

برنامه 437 و دومينيك1

استفاده از انفجارات هسته‏اي پرقدرت در ارتفاعات بسيار بالا جهت انهدام ماهواره‏ها، پس از انجام اولين آزمايشات سيستم‏هاي ضدماهواره معمول در دهه 60 مورد توجه قرار گرفتند.

مابين سالهاي 1962 تا 1963، تعداد 105 آزمايش هسته‏اي در اقيانوس آرام و صحراي نوادا توسط ايالات متحده انجام شد. اين آزمايشات در اقيانوس آرام به نام دومينيك‌1 (Dominic I) و در نوادا به نام دومينيك‌2‌ (Dominic II) نامگذاري شدند.

اغلب اين آزمايشات، به شكل رهاسازي بمب‏هاي اتمي‌ سقوط آزاد از بمب‏افكن‎‏هاي B-52 انجام پذيرفتند. يكي از آزمايشات انجام شده، حمل كلاهك اتمي‌ به ارتفاعي بالا در فضا و انفجار كلاهك در آسمان بود كه توسط موشكي به نام ثور (Thor) انجام شد.

اين پروژه پس از مدت كوتاهي به سبب مشكلات فني متوقف شد. ظاهراً ايالات متحده آمريكا علاوه بر پروژه ۴۳۷، درصدد تكميل پروژه ديگري به نام سنت (Saint) نيز بوده است.

اين پروژه آن گونه كه در يك دايره‌المعارف علوم فضايي مربوط به سال ۱۹۶۳ آمده بود، عبارت بود از ماهواره‌هايي كه مي‌توانستند به منظور بازرسي يا رهگيري ماهواره‌هاي ديگر، در فضا به كار روند.

از پروژه «سنت» اطلاع بيشتري در دست نيست، ولي احتمالاً مي‌توان گفت كه اين پروژه در همان طرح‌هاي اوليه متوقف مانده باشد، زيرا در غير اين صورت در تاريخچه‌هاي مربوط به ماهواره‌كش‌ها حتماً از آن نامي‌به ميان مي‌آمد.

به دنبال اين اقدامات آمريكا، اتحاد جماهير شوروي (روسيه كنوني) در اوايل نوامبر سال ۱۹۶۴ اولين سفينه با قابليت مانور فراوان خود (كه اساس سفينه‌هاي شكاري امروز آن كشور را تشكيل مي‌دهد) به نام پوليوت-۱ (۱-Polyot) را به فضا پرتاب كرد كه در مداري به فاصله ۲۱۳*۸۹۳ كيلومتر از سطح زمين قرار گرفت (در دو عدد فوق، كوچك‌تر نمايش‌دهنده حداقل فاصله مداري سفينه با زمين و بزرگتر نشان‌دهنده حداكثر فاصله مداري سفينه با زمين است).

در پي پرتاب موفقيت‌آميز پوليوت- ۱ روس‌ها پوليوت-۲ را در ۱۲آوريل ۱۹۶۴ در مداري با پارامتر ۳۱۱×۱۲۳ كيلومتر قرار دادند كه اين سفينه در نخستين روزش در مدار، تكنيك‌هاي جالبي را در ارتباط با قابليت مانور سفينه‌هاي فضايي به نمايش گذاشت، ولي سپس از كار افتاد و سرانجام در ۸ آگوست ۱۹۶۶ از بين رفت.


برنامه 437 دومين برنامه آزمايشي ساخت سلاح‏هاي ضدماهواره‏اي محسوب مي‎‏شد. برنامه توليد سلاح ضدماهواره در ايالات متحده از اوائل دهه60 ميلادي آغاز شد. برنامه 437، به دنبال يك سري انفجارات هسته‏اي در آسمان، توسط رابرت مك‏نامارا، وزير دفاع ايالات متحده، به تاريخ 20 نوامبر 1962 مورد تصويب قرار گرفت.

پروژه نايك

كار تجهيز موشك نايك زيوس به كلاهك اتمي، تحت لواي پروژه‎‏اي به نام Nike توسط ارتش آمريكا انجام شد. اين پروژه به سال 1945 توسط آزمايشگاه‌هاي بل جهت توسعه و ايجاد خطوط پرتابي موشك‌هاي ضدهواپيما پيشنهاد شد.

اين پروژه، در نهايت به سال 1953، منجر به توليد اولين سيستم موشكي ضدهواپيما موسوم به نايك آژاكس براي آمريكا شد و سپس جهت ساخت موشك ضدماهواره اتمي ‌به كار گرفته شد.

موشك جديد كه با كد رمز شناخته Mudflap مي‎شد، در نهايت DM-15S ناميده شد. يك موشك از اين نوع، در جزيره مرجاني كوآژالين از توابع جزاير مارشال، استقرار يافت. اين موشك تا سال1966 كه پروژه به دليل شروع ساخت موشك ضدماهواره Thor خاتمه داده شد، در آن جزيره مستقر بود.

قرارداد ايجاد محدوديت در امور فضايي

اما با انعقاد معاهده موسوم به فضاي بيروني (Outer Space Treaty) به سال 1967، استفاده از سلاح هسته‏اي در فضا، ممنوع شد.

طبق اين قرارداد كه به تاريخ 27 ژانويه 1967، مقرراتي در جهت ايجاد محدوديت براي امور اكتشاف، فعاليت و استفاده از فضا بين دول اتحاد شوروي، ايالات متحده و پادشاهي بريتانيا به امضا رسيد و از تاريخ 10 اكتبر 1967 ضمانت اجرايي يافت.

در آن سالها، طرح‏هاي ديگري نظير موشك‌هاي سرنشين‏دار و بدون سرنشين جهت هدفگيري ماهواره‏ها پيشنهاد شدند. نوع سرنشين‏دار، يك وسيله فضايي بود كه در نقطه‌اي از پيش تعيين شده با ماهواره مورد نظر، ملاقات مي‏‎كرد و سرنشين آن، ماهواره را تصرف كرده يا آن را از كار مي‏انداخت.

اما مكانيزم خودانفجاري ماهواره‏هاي نظامي، استفاده از طرح‏هاي سرنشين‏دار و سلاح‏هاي موسوم به Stand-off را منتفي ساخت.

در آن زمان، طرح‌های دیگری نیز در قالب موشک‌های بی‌سرنشین ضد ماهواره نظیر ارسال ماهواره‌هایی موسوم به کامیکازه (kamikaze) یا خودکشی کننده و یا مین‌های فضایی نیز به عنوان شکارچیان ماهواره‌ای که تنها یک بار در فضا قابل استفاده بودند، مطرح شدند (یعنی پس از انفجار، از بین می‌رفتند).

سيستم بمباران مداري

در ادامه بررسي مربوط به تاريخچه ماهواره‌كش‌ها به سال ۱۹۶۶ مي‌رسيم كه بار ديگر شوروي سيستم تسليحات جديدي به نام «سيستم بمباران‌مداري- Fractional orbit Bombardmant» را به مدت ۲ سال آزمايش كرد.

در اين آزمايش شوروي توانست تكنيكي را نشان بدهد كه براساس آن به جاي پرتاب يك كلاهك هسته‌اي در مسير سنتي بالستيكي (به شكل منحني)، شيئي به وزن ۴۵۰۰ كيلوگرم مي‌توانست به مدار پايين در زمين فرستاده شود.

در آنجا اين شيء هنگامي ‌كه نيمي ‌از يك دور گردش مداري خود را به پايان برده بود، از راكت حامل جدا مي‌شد، سپس از طريق يك مسير صاف و در حالي كه بر پشت پرده‌هاي رادار آمريكا و اروپا ظاهر مي‌شد، به اتمسفر زمين برمي‌گشت.

در پي آزمايش سيستم بمباران مداري توسط شوروي، اين كشور از سال ۱۹۶۸ نخستين آزمايش ماهواره‌كش‌هاي خود را به سبك كنوني آغاز كرد.

در اولين آزمايش بدين گونه، شوروي در ۲۰ اكتبر ۱۹۶۸، كاسموس ۲۴۹ را به رهگيري كاسموس ۲۴۸ كه روز قبل به فضا پرتاب شده بود، فرستاد كه كاسموس ۲۴۹ با فاصله اندكي از كنار ۲۴۸ عبور كرد و منفجر شد (دو ماهواره فوق كاسموس ۲۴۹ ماهواره شكاري و كاسموس ۲۴۸ ماهواره هدف بودند).

در تمامي‌گزارش‌هايي كه در زمينه تاريخچه فعاليت‌هاي شوروي درباره ماهواره‌كش‌ها آمده، همگي متفق‌العقيده‌اند كه نخستين آزمايش عمل در فضا را اين كشور با كاسموس۲۴۸ هدف و ۲۴۹ رهگير شكاري انجام داده است. اما بسياري از آنها گرچه در اين موضوع شكي ندارند، ولي معتقدند شوروي با پرتاب كاسموس ۱۸۵ در ۲۷ اكتبر ۱۹۶۷ تلاش‌هايي را در اين باره آغاز كرد، ولي هنوز اعتباري به چنين گفته‌هايي نيست.

آزمايش شوروي در زمينه سلاح‌هاي ماهواره‌كش تا سال۱۹۷۱ دنبال شد و در دسامبر اين سال به سبب حساسيت گفت‌وگوهاي سالت-۱ روس‌ها ادامه اين آزمايش‌ها را متوقف كردند تا اينكه از فوريه ۱۹۷۶ دور دوم آزمايش ماهواره‌كش‌ها با پرتاب كاسموس ۸۰۳ از سرگرفته شد.

سرانجام اتحاد جماهير شوروي در ۱۸ آوريل۱۹۸۰ جديدترين آزمايش ماهواره‌كش‌هاي خود را با سفينه شكاري كاسموس۱۱۷۴ و ماهواره هدف فضايي كاسموس ۱۱۷۱ انجام داد. در سري آزمايشات عملي، روس‌ها ۱۰ بار موفق و ۷ بار ناكام ماندند.

۱ - مدار سفينه شكاري: رهگير دايره‌اي است تا بتواند كاملاً از نزديك با مدار سفينه هدف تطبيق كند. در اين حالت سفينه رهگير فقط يك عبور با سرعت كم از كنار سفينه هدف انجام مي‌دهد كه اين مي‌تواند در حكم بازرسي و اكتشاف باشد.

۲ - سفينه شكاري: رهگير با سرعت زياد از كنار سفينه هدف عبور مي‌كند و اين زماني انجام مي‌شود كه سفينه هدف در پايين‌ترين نقطه مداري از يك مدار بيضوي شكل باشد.

۳ - ماهواره شكاري: رهگير با فاصله نزديكي از كنار هدف عبور مي‌كند و اين زماني انجام مي‌شود كه ماهواره شكاري در بالاترين نقطه مداري از يك مدار بيضوي شكل است.

۴ - در چهارمين حالت و مسير، انجام عمليات نابودي ماهواره‌اي به اين شكل انجام مي‌شود كه دو سفينه شكاري- رهگير و هدف به گونه‌اي كه قصد پهلوگيري در كنار يكديگر دارند به هم نزديك مي‌شوند و در اين هنگام است كه سفينه شكاري منفجر مي‌شود. اين روش را مي‌توان چيزي شبيه به پرواز سفينه سرنشين‌دار جميني با سفينه بدون سرنشين آجنا در سال۱۹۶۵ و ۱۹۶۶ دانست.

به اعتقاد آگاهان امور فضايي نظامي، تمامي‌آزمايش‌هاي ماهواره‌كش روسيه در مدارهايي به ميل ۶۲ تا ۶۶ درجه و با فاصله ۴۵۰ الي ۵۶۰ كيلومتري زمين انجام شده است.

IS : طرح روس‌ها برای شکار ماهواره

اتحاد شوروی، به سمت استفاده از طرح ماهواره کامیکازه کننده روی آورد، زیرا ساده‌تر بود و از اجزاي ارزان قیمتی تشکیل یافته بود. طرح روس‌ها IS ه(Istrebitel Sputnikov) نام گرفت که به معنی «شکارچی ماهواره» یا Interceptor of satellites بود.

کار طراحی این ضدماهواره در اتحاد شوروی، در اوايل دهه 60 کلید خورده بود و اولین آزمایشات پروازی این موشک به سال 1968 انجام شدند.

اما ادامه کار روی این پروژه به دلیل امضای قرارداد «سالت یک» (SALT I) به سال 1972 متوقف گشت؛ اما سیستم در روی زمین همچنان کار شد و با آزمایش نمونه‌های جدیدی گسترش یافت تا آنکه در حدود سال1982، طرح، احتمالاً به دلیل پیش پا افتاده بودن، کنار گذاشته شد.

دلیل کنارگذاشتن این طرح، سیستم‌های جدیدتر و پیشرفته‌تر موشک‌های ضدماهواره بود که در آن زمان عملی شده بودند یا عملی شدنشان در حال تحقیق و بررسی و نقل مجالس بود.

ترا-3 (Terra-3)

اتحاد شوروی در طول سالهای دهه 70 به بعد، تعداد زیادی پایگاه زمینی ساطع‌کننده اشعه لیزر موسوم به Terra-3 را جهت از کار انداختن ماهواره‌ها به کار انداخته بود؛ در نتیجه تصاویر تهیه شده به وسیله ماهواره‌های جاسوسی ایالات متحده در طول سالهای دهه70 و 80 میلادی، همگی سفید ظاهر می‌شدند؛

اما در سال 2006، چینی‌ها، مظنون اصلی سفید کردن تصاویر ماهواره‌های جاسوسی آمریکا به شمار می‌رفتند. Terra-3 يك مركز آزمايشي بود كه در پايگاه فضايي مخصوص موشك‌هاي ضدبالستيك شوروي به نام ساري شاگان (Sary Shagan) واقع در قزاقستان قرار داشت.

سلاح‌هاي ليزري

گفته مي‌شود هر دو كشور آمريكا و روسيه تحقيقات گسترده‌اي را در مورد انواع سلاح‌هاي ليزري و ديگر تسليحات پرتوي دنبال مي‌كنند. خبرهايي كه در اين مورد تاكنون انتشار يافته است، غالباً ضد و نقيض بوده و در پاره‌اي از موارد هم از جانب مقامات رسمي ‌بسيار اغراق‌آميز توصيف مي‌شود، گرچه در بسياري اوقات آنها به كل منكر وجود چنين سلاح‌هايي مي‌شوند.

به هر حال واقعيت را مي‌توان چنين پنداشت كه بدون شك برنامه‌هايي براي تكميل انواع سلاح‌هاي پرتوي در هر دو كشور آمريكا و روسيه در حال اجراست، ولي شايد نه به آن حد كه هيچ يك از آنها توانسته باشند چنان سلاحي را وارد عمل كنند.

منابع اطلاعاتي غرب اظهار عقيده مي‌كنند كه روسيه فعاليت‌هاي مربوط به سلاح‌هاي ليزري خود را از حدود ۳ دهه پيش آغاز كرده است، به طوري كه هم اكنون در اين راه جلوتر از آمريكا گام برمي‌دارد.

سلاح‌هاي پرتوي ذره‌اي

سلاح‌هاي پرتوي ذره‌اي، ذرات اتمي‌ الكترون، پروتون و نوترون و... با سرعت‌هايي نزديك به سرعت نور از خود پرتاب مي‌كنند و به اين وسيله با متمركز كردن انرژي و اثرات حرارتي مي‌توان هدف‌ها را به كلي از بين برد. در اين زمينه روسيه بر خلاف آمريكا اكثر تلاش خود را روي پرتوهاي ذره‌اي باردار متمركز كرده است.

پرتوهايي كه تاكنون روسيه به استفاده از آنها علاقه نشان داده است بيشتر الكترون و در درجه بعدي پروتون بوده است. بايد توجه داشت سلاح‌هاي پرتوي روسيه در اين مرحله، خطرشان بيشتر مورد توجه ماهواره‌هاي جاسوسي عكاسي آمريكا موسوم به بيگ‌برد است كه غالباً در مدارهايي با ارتفاع پايين قرار داده مي‌شوند.

بيشتر ديگر ماهواره‌هاي جاسوسي آمريكا در ارتفاعات بالا، استقرار مي‌يابند كه طبعاً آسيب‌پذيري كمتري متوجه آنهاست.

در يكي ديگر از طرح‌هاي روسيه براي سلاح‌هاي ضدماهواره، چنين در نظر است كه تكنيكي براي نابودي ماهواره‌ها به وجود آيد كه بتواند در مدتي بسيار كوتاه و خيلي سريع، يك سلاح ماهواره‌كش را در روي زمين از آشيانه به سكوي پرتاب آورد و آن را به سوي هدف نشانه‌گيري كند.

در نظر داشته باشيد كه بسياري از اين مطالب براي 3سال پيش است و اغلب كشورها اسرار نظامي ‌و طبقه‌بندي شده خود را يا فاش نمي‌كنند و يا پس از 30سال گزارشات مختصري از آنها را در اختيار عموم قرار مي‌دهند. با تمام اين اوصاف شما فكر مي‌كنيد هم اكنون چه آزمايشات و تحقيقاتي براي ساخت تسليحات فضايي در حال انجام است؟

فضاي هزاره سوم

همزمان با سير تكاملي تحقيقات فضايي در آمريكا و روسيه (شوروي سابق)، نويسندگان و فيلمسازان بسياري در عالم تخيل، داستان‌هاي گوناگوني از جنگ‌هاي فضايي را روي كاغذ و يا بر پرده سينما به نمايش درآوردند.

اكثر اين داستان‌ها از جنگ بين فضانوردان زميني و كيهان‌نورداني از سياراتي خارج از منظومه شمسي حكايت داشت و كمتر كسي به نبرد ميان سفينه‌هاي فضايي آمريكا و شوروي در مدار زمين، توجه مي‌كرد.

اما اينك در حالي كه در نخستين دهه از شروع هزاره سوم هستيم، نبرد فضايي آنچنان كه ملاحظه خواهيم كرد، از افسانه به صورت واقعيت درآمده و تحقيقات به منظور تكميل انواع سيستم‌هاي ضدماهواره‌اي به سرعت ادامه دارد.

ايالات متحده آمريكا و روسيه (اتحاد جماهير شوروی سابق) دو كشوری هستند كه رقابت بسيار جدی‌ای در ساخت تجهيزات نظامي ‌با هم داشته و همچنان دوش به دوش هم در حال حركت هستند.

حتي در زمان جنگ سرد نيز اگر آمريكا هواپيمای بمب‌افكنی مانند Lancer)B1-icon_biggrin می‌ساخت، كمتر از چند ماه بعد خبر ساخت بمب‌افكن توپولف (Tu-160) را خبرگزاری‌های روسيه (شوروی) اعلام می‌كردند.

يا اگر روسيه موشك بالستيكی را آزمايش می‌كرد، مدتی نگذشته كه خبر ساخت سپر موشكی قوی آمريكا به گوش می‌رسد و اين رقابت (به‌رغم افت اندك قدرت هوايی روسيه پس از فروپاشی اتحاد جماهير شوروی) در تمامی‌ عرصه‌های هوايی مانند ساخت ماهواره، موشك، شاتل و... ادامه داشته و دارد.

اگر روزي نبردي در فضا ميان آمريكا و روسيه به وقوع بپيوندد، احتمالاً آمريكا بيشتر از روسيه زيان خواهد ديد. به اين دليل كه كيفيت ماهواره‌هاي نظامي‌ آمريكا، بالاتر و دوامشان بيشتر و قيمت‌شان زيادتر از ماهواره‌هاي مشابه روسي است (كه خود به خود باعث مي‌شود تا روس‌ها تعداد پرتاب‌هايشان بيشتر باشد).

از اين‌رو در چنين جنگي، روسيه چنانچه ماهواره‌اي را از دست بدهد، مي‌تواند به آساني ماهواره ديگري را جانشين آن كند، در حالي كه چندان هم زيان نصيبش نشده است، ولي آمريكا در ازاي هر ماهواره‌اي كه از دست بدهد، به اين آساني نمي‌تواند ماهواره ديگري را جانشين آن كند.

البته آگاهان فضايي عقيده دارند كه در عصر كنوني، ماهواره‌هاي چيني به دليل ارتفاع پايين به نسبت ماهواره‌هاي آمريكا و روسيه كه در مدارهاي بلند قرار دارند، بسيار در دسترس و قابل انهدام‌تر هستند.

[SAEID 2,833]

مطلب جالبی بود. به نظر من لیرز بهترین وسیله برای زدن ماهواره میباشد. icon_biggrin