موشک هوابه هوای دوربرد aim-54 فینیکس موشک هوابه هوای دوربرد AIM-54 فینیکس

[onin 10]

موشک دوربرد فینیکس

[align=center][/align]

همان طوری که می دانیم، هواپیمای تامکت به دلیل دارا بودن ویژگی های منحصر به فرد به عنوان یکی از موفق ترین جنگنده های طول تاریخ هوانوردی به شمار می آید و هنوز نیز پس از بیش از سی سال خدمت در نیروی دریایی آمریکا، همانند هواپیمایی تازه طراحی و تولید شده می نماید.

[align=center][/align]

این جنگنده نسبت به همقطاران خود دو ویژگی بسیار برجسته داشت، که یکی دارابودن سیستم بال های متغیر و دیگری سیستم موشکی فینیکس، که مورد آخری ویژگی بسیار جدید و تکنولوژی نوینی در عرصه نبرد های هوایی به شمار می آمد و صد البته قیمت این پرنده به دلیل داشتن چنین سیستم گران قیمتی بسیار بالاست. در واقع، به جرات می توان اظهار کرد که محبوبیت هواپیمای تامکت بیشتر به دلیل توانایی حمل موشک های فینیکس بوده و اف-14 بدون آن هیچ کاره است. این موشک های هوا به هوا، با بردی معادل 150 کیلومتر جزو دوربرد ترین موشک های هوا به هوا به شمار آمده و با کد AIM-54 و لقب فینیکس به معنای ققنوس شناخته می شود.

[align=center][/align]

سیستم هدایتی این موشک از نوع فعال است، که این به این معناست که پس قفل روی هدف و شلیک موشک، دیگر نیازی به قفل ماندن رادار هواپیما روی هدف نیست و موشک می تواند مستقل از رادار هواپیما به عملیات ادامه دهد. در این سیستم راداری، پس از شلیک موشک، هدایت موشک و محاسبه زاویه مناسب برای برخورد به هدف، به عهده کامپیوتر درونی موشک سپرده شده و هواپیما می تواند به تعقیب اهداف دیگر برود. دلیل ایجاد این ویژگی نیز مشخص است، به دلیل برد بسیار آن، اگر هدف در حداکثر برد موشک باشد، نسبتاً زمان زیادی طول می کشد که موشک به 150 کیلومتری رسیده و به هدف اصابت نماید، در نتیجه، بدیهی است که فقل ماندن رادار هواپیما تا برخورد موشک به هدف آن را از انجام عملیات دیگر محروم ساخته و چه بسا به خاطر حفظ قفل روی هدف، هواپیمای پرتابگر خود طعمه هواپیمای دیگری شود.

رادار فعال این موشک این امکان را به هواپیما می دهد که در هنگام برخورد به هدف، اف-14 پرتاب کننده حتی در آشیانه و خلبان های آن از آن خارج شده باشند. حداکثر سرعت عملیاتی این موشک پنج ماخ بوده و در بسیاری از موارد این موشک، پس از پیدا کردن هدف در نزدیکی آن منفجر شده و توان فوق العاده کلاهک جنگی آن هواپیمای هدف را منهدم نماید. طول این موشک حدود 4 متر بوده و قطر آن نیز به 30 سانتیمتر رسیده و وزن آن نیز حدود 450 کیلوگرم و وزن کلاهک جنگی آن در حدود 67 کیلوگرم است. این موشک از موتور توربوراکت با سوخت جامد استفاده می کند که به این موشک حداکثر سرعت را می بخشد. در هنگام شلیک این موشک، مستقیماً به دنبال هدف نمی رود بلکه مسیر احتمالی گذر آن را محاسبه کرده و به سمت آن جا می رود.

در تست هایی که بر روی این موشک در مراحل اولیه آزمایش صورت گرفت، شش هدف مصنوعی که در روی رادار هواپیما به شکل هواپیماهای واقعی نمایش داده می شوند، از زمین پرتاب گردید که هر شش هدف توسط رادار قدرتمند تامکت شناسایی گردیده و شش موشک فینیکس با فاصله ی بسیار اندک، یکی پس از دیگر پرتاب گشتند. از شش موشک پرتاب شده، پنج فروند آنان به صورت مستقیم یا دایرکت هیت به اهداف برخورد کرده و آنان را به طور کامل منهدم نمودند، اما یکی از این موشک ها به دلیل کوچک بودن نسبی هدف مصنوعی و نیز اشکالی در رادار این موشک، از مسیر خود منحرف شد که اعلام گردید در صورت واقعی بودن هدف، امکان چنین اشتباهی وجود ندارد. میزان موفقیت این آزمایش، هشتاد درصد اعلام گردید که برای آزمایش یک موشک تازه طراحی شده و البته با هدف های مصنوعی، میزان موفقیتی بسیار عالی بود.

در مورد این موشک، از بین بردن آن با انجام مانورهای شدید که در نتیجه موشک به دنبال هواپیما رفته و در اثر شتاب جی از بین می رود، امکان ندارد، چرا دیگر این حقه نیز قدیمی شده و این موشک توانایی تحمل شتاب جی، حداکثر دو برابر شتاب جی قابل تحمل توسط هواپیماهای جنگنده امروزی را دارد. در هواپیمای تامکت حداکثر شش موشک فینیکس می تواند حمل شود که شامل دو عدد زیر بال ها و چهار عدد در پایلون هایی زیر بدنه می شود. نا گفته نماند این موشک ساخت کمپانی هیوز بوده و در طی جنگ تحمیلی علیه ایران نیز نیروی هوایی کشورمان با استفاده از هواپیمای تامکت مجهز به این نوع موشک های قدرتمند هواپیماهای عراقی بسیاری را از فواصل بسیار دور و باور نکردنی، سرنگون ساخته و بار دیگر نیز برتری خود را به نمایش گذاشت.

[align=center][/align]

جالب است بدانید که در یکی از نبردهای هوایی تامکت ایرانی توانست تنها با شلیک یک فروند موشک فینیکس چهار فروند میراژ عراقی را که در فرمیشن نزدیک به هم پرواز می کردند را ساقط سازد.

[SAEID 2,832]

موشك فونيكس گويا فقط براي ايران ساخته شده بود چون فقط به كار ما آمد و حتي ركوردهاي شكار را ما در دست داريم. :D

[onin 10]

موشك فونيكس فقط براي تامكت ساخته و هيچ هواپيماي ديگري توان پرتاب فونيكس رو نداره. تنها ارتشهاي ايران و ايالات متحده داراي فينيكس هستند. البته ايران تلاشهايي براي ساخت فينيكس به روش مهندسي معكوس داشته.

[Davood 36]

دوست عزيز موشك فونيكس اولين بار براي هواپیما F-111 ساخته شده بود ولی به دلیلی اینکه این هواپیما هواپیمای ناونشین موفقی نبود F-14 را جایگزین کردند و فونیکس را نیز بر روی آن لود کردند.به عکس زیر دقت کنید موشک فینیکس بر روی F-111

[onin 10]

بله دوست عزيز البته F-111 مدل B كه هرگز عملياتي نشد. این نمونه قرار بود تا بعنوان جنگنده رهگیر دوربرد نیروی دریایی در مقابل بمب افکن ها و موشک های ضد کشتی شوروی ایفای نقش کند . این نمونه با رادار قدرتمند AN/AWG-9 تجهیز شده بود و قابلیت حمل و شلیک 6 فروند موشک دوربرد هوا به هوای AIM-54 Phoenix را دارا بود . از آنجایی که شرکت جنرال داینامیکز تجربه ای در تولید جنگنده های ناونشین نداشت از شرکت گرومن برای ساخت این نمونه کمک گرفته شده بود . این مدل کمی کوچکتر از نمونه A بود ولی طول بالهای آن حدود 2 متر بیشتر از نمونه A بود . نیروی دریایی تقاضای جنگنده ای که قابلیت حمل راداری48 اینچی را داشت ولی ساختار اف 111 تنها توانایی حمل راداری 36 اینچی را داشت . همچنین حداکثر وزن برخاست مورد نیاز نیروی دریایی 50000 پوند بود ولی اف 111 در بهترین شرایط حداقل 55000 پوند وزن داشت . ولی در هر دو مورد وزیر دفاع وقت مک نامارا اعمال نفوذ کرد و نیروی دریایی را مجبور به کنار آمدن با شرایط اف 111 کرد . تلاشهایی برای حل مسئله وزن اضافی انجام شد ولی این تلاش ها تنها کار را خرابتر کردند . گذشته از وزن زیاد هواپیما برای یک ناو هواپیمابر ، اف 111 هنگام اپروچ به ناو برای فرود دید کمی داشت و فرود با آن بسیار خطرناک و سخت بود . با تلاشهای آدمیرال توماس کونولی (معروف به تامکت) پروژه F-111B لغو شد و مناقصه ای دیگری برای ساخت جنگنده مورد نیاز نیروی دریایی انجام شد . مناقصه ای که شرکت گرومن برنده آن شد و با استفاده از سیستم راداری و موشکی F-111B و همچنین سیستم بالهای متغیر اف 111 ، جنگنده جدیدی با نام F-14 Tomcat را طراحی و تولید کرد.

[EBRAHIM 153]

البته ايران هم تلاش هايي براي توليد موشك مشابه فينيكس داشته...
موشک ستار موشک هوا به هوایی مشابه موشک فینیکس است که با تغییراتی به صورت بومی در تعدادمحدود در ایران تولید شد. البته نسخه های دیگر این موشک با همین نام دارای انواع هوا به زمین نیز هستند. این موشک روی هواپیماهای تامکت نصب و تست نیز شده است اما هنوز عملیاتی نشده. :D
دوستانيكه از دليل روي كار نيامدن اين موشك مطلع هستند راهنمايي كنند. :D

[Reza6662 37]

[align=center]Hughes AIM-54 Phoenix[/center]
[align=center]Raytheon AAM-N-11[/center]

[align=center][/align]

AIM-54 Phoenix (فونيكس) يك موشك بسيار دوربرد هوا به هوا محسوب مي‎‏شود كه منحصرن در خدمت نيروي دريايي ايالات متحده بوده است و اكنون تنها كاربر آن، نيروي هوايي ايران مي‏باشد. اين موشك، منحصرن توسط جنگنده‏هاي F-14 Tomcat قابل استفاده مي‎باشد.

طراحي فونيكس به اواخر دههء 1960 باز مي‏گردد. در آن زمان، نيروي دريايي ايالات متحده پروژهء ساخت هواپيماي F6D Missileer و موشكهاي دوربرد هوا به هواي AAM-N-10 Eagle را لغو نموده بود. بدين جهت، كمپاني هيوز اقدام به طراحي يك موشك جديد هوا به هواي بسيار دوربرد، بر اساس موشك AAM-N-11، و يك رادار كنترل آتش به نام AN/AWG-9 نمود. تكنولوژي به كار گرفته شده در طراحي موشك و سيستم كنترل آتش جديد، پيشتر توسط موشك AIM-47 Falcon و رادار كنترل آتش AN/ASG-18 در جنگندهء YF-12A به كار گرفته شده بود.

تركيب دو سامانهء فونيكس و AWG-9، در ابتدا قرار بود بر روي جنگندهء F-111B كه مخصوص نيروي دريايي ساخته شده بود، نصب شوند. در آن زمان، طبق برنامه، قرار بود F-111B به عنوان جنگندهء برتري هوايي و همچنين رهگير دوربرد عمل نمايد.
به تاريخ ژوئن 1963، موشك AAM-N-11 مجددن طراحي شدن و اين بار به نام AIM-54A معرفي گشت. برنامهء آزمونهاي پروازي موشك نمونهء XAIM-54A به سال 1965 آغاز گشتند و اولين رهگيري هدايت شده و انجام شكار توسط موشك، با موفقيت به تاريخ سپتامبر 1966 انجام شد.

هنگامي كه برنامه‏هاي آزمايش موشك فونيكس در جريان بود، پروژهء‌ ساخت F-111B براي هميشه لغو شد و به همين دليل، موشك AIM-54 و رادار AN/AWG-9 با هواپيماي جديد F-14 Tomcat يكپارچه شدند كه براي انجام همان نقش هواپيماي F-111B جهت نيروي دريايي ساخته شده بود.

اولين سري توليد از موشكهاي AIM-54A به سال 1973 تحويل نيروي دريايي ايالات متحده گشتند و در اختيار اولين اسكادران عملياتي F-14A به سال 1974 متعلق به نيروي دريايي ايالات متحده و نيروي هوايي شاهنشاهي ايران قرار گرفتند.
يك جنگندهء F-14A/B قادر است تا 6 موشك فونيكس را به طور مجزا در پرتابگرهاي ويژهء LAU-9A/A و يك F-14D نيز تا 6 موشك را در پرتابگرهاي LAU-132/A حمل مي‏كند.

[align=center][/align]
[align=center]AIM-54A[/align]

رادار كنترل آتش بسيار قدرتمند AN/AWG-9 از تكنيك TWS يا رادار پالس – داپلر بهره مي‏گيرد. (Track While Scan = رهگيري به هنگام جستجو) بدين روش، تا مشخصات دقيق 24 هدف هوايي به طور جداگانه در فاصله‏اي تا 240 كيلومتر (130 ناتيكال مايل) در صفحهء رادار ثبت مي‏گردد. بدين جهت يك شكاري F-14 به راحتي قادر مي‎شود تا 6 هدف را به طور جداگانه و همزمان توسط موشكهاي فونيكس منهدم نمايد.

وقتي يك موشك AIM-54A پرتاب مي‎شود، پيشرانهء آن كه به نام MXU-647/B شناخته مي‎شود و با سوخت جامد MK47 يا MK60 كار مي‏كند، روشن شده و موشك را فورن به سرعت بالاي 4 ماخ مي‏رساند. تا ميانهء‌ مسير، سيستم هدايت‏پذيري بسيار پيشرفتهء موشك كه AN/DSQ-26 نام دارد، به صورت خودكار، موشك را به سمت هدف مي‏راند، پس از آن، مختصات دقيق هدف، به روش هدفيابي نيمه فعال راداري، توسط رادار AWG-9 به موشك ارسال شده و مسير پرواز موشك،‌ تصحيح مي‎شود.

[align=center][/align]
[align=center]AIM-54A در حال پرواز به سمت هدف[/align]

رادار كنترل آتش، به صورت متناوب، هدفي را كه موشك به سمت آن ارسال شده است، در صفحهء رادار نوراني مي‏كند. براي اهداف بسيار دور، موشك به جهت كاهش پسا، در ارتفاعي بسيار بالا پرواز مي‏كند، و بدين طريق AIM-54A قادر مي‎شود اهدافي را كه خط سير آنها به سمت موشك مي‏باشد، به راحتي در فواصل بيش از 135 كيلومتر (72.5 ناتيكال مايل) مورد اصابت قرار دهد.

در فاصلهء 18200 متري از هدف، فونيكس، سامانهء رادار داخلي خود را جهت آشيانه‏يابي فعال، و ايجاد حداكثر دقت در اصابت، به كار مي‏اندازد. حداقل فاصله براي شليك موشك، 3.7 كيلومتر مي‏باشد؛ زيرا اين فاصله‏اي است كه سيستم هدفياب فعال راداري موشك، شروع به كار مي‏كند.

سرجنگي بسيار قدرتمند 60 كيلوگرمي (132 پوند) از نوع MK 82، به شكل تركشي چند تكه شونده، طراحي شده است. سرجنگي يا به وسيلهء فيوز مجاورتي داخل موشك كه به رادار MK 334 متصل است، منفجر مي‎شود، يا به وسيلهء سامانهء حساس به حرارت و يا به وسيلهء فيوز ضربه‏.


گونه‏هاي غيرعملياتي مختلفي از موشك AIM-54A وجود دارد:

* موشك ATM-54A يكي از اين گونه‏هاي مي‏باشد كه سرجنگي ندارد و براي شليكهاي آزمايشي استفاده مي‏شود.

* موشك CATM-54A نوعي است كه براي شليك به كار نمي‏رود و تنها براي تمرين قفل بر روي اهداف به كار مي‏رود.

* موشك DATM-54A يك موشك كاملن مشقي است و سامانه‏اي در آن وجود ندارد. اين موشك، براي آزمايش حمل و نصب پرسنل زميني موشك به كار برده مي‎شود.

* موشك AEM-54A گونه‏اي مجهز به يك فاصله‏‎ياب الكترونيكي بسيار دقيق است و براي منظورهاي آزمايشي يا ارزيابي به كار برده مي‎شود.


AIM-54B
موشك AIM-54B بر اساس همان مدل A طراحي شده است، اما دچار تغييراتي شده است تا ساخت آن،‌ آسانتر شود. از جملهء‌ اين تغييرات،‌ استفاده از ورقه‏هاي فلزي به جاي شبكه‏ء توري شكل در بالچه‏ها و سطوح كنترلي موشك مي‏باشد.

برخي منابع نظامي اعتقاد دارند كه توليد AIM-54B از سال 1977 آغاز شده است، در حالي كه برخي ديگر مي‏گويند در آن سال، هنوز توليد انبوه آن آغاز نشده بود. آنچه باورپذير به نظر مي‏رسد این است كه تا سال 2006، نيروي دريايي موشكهاي AIM-54A را در خدمت باقي داشت، در حالي كه هيچ موشك نوع B در خدمت نبوده است. احتمال ديگر اين است كه AIM-54B نوعي بهينه شده از همان AIM-54A مي‏باشد كه باز هم با همان نام A عرضه شده است. گونه‏هاي ATM-54B و AEM-54B نيز رسمن براي ماموريتهاي تمريني ساخته شده‏اند و نمونهء فاصله‏ياب تمريني AIM-54B نيز جداگانه ساخته شده است.



[align=center][/align]

AIM-54C
به سال 1977، طراحي نوع بهبوديافته و پيشرفته شدهء فونيكس به نام AIM-54C آغاز شد. در طراحي موشك AIM-54C به طور كامل از سامانهء ديجيتال هدايت كنندهء WGU-11/B و كنترل كنندهء سطوح متحرك WCU-7/B بهره گرفته شده است. در نوع C از يك پردازندهء ديجيتال 16 بيتي قابل برنامه‏ريزي استفاده شده است و خلبان خودكار، وظيفهء سيستم ناوبري اينرسيايي را نيز به انجام مي‏رساند.

يك مورد بسيار مهم از جزئيات AIM-54C، مقاومت آن در برابر اقدامات متقابل الكترونيكي دشمن است كه اين امر با استفاده از سامانهء بهبود يافته و بسيار پيشرفته شدهء ضدضدعمل‏الكترونيك (ECCM) به انجام مي‏‎رسد.

مورد ديگر، بهبود راكت موشك مي‏باشد كه باعث افزايش برد و سرعت موشك شده است. همچنين سامانهء جديد DSU-28/B كه جهت كشف و شناسايي اهداف به كار مي‎رود، از يك فيوز مقاوم در برابر اخلال الكترونيكي دشمن بهره مي‎برد كه اين سامانه در برابر اهداف بسيار كوچك و كم ارتفاع نيز حساس مي‏باشد.

اولين نمونهء آزمايشي سري C به نام XAIM-54C به تاريخ آگوست 1979 تحويل نيروي دريايي ايالات متحده شد. پس از انجام آزمايشات با XAIM-54C، توليد فونيكس نوع C به سال 1982 كليد خورد. اولين سري از موشكهاي عملياتي AIM-54C، به سال 1986 در دسترس قرار گرفتند. انواع تمريني اين موشك شامل ATM-54C جهت تمرين شليك، CATM-54C جهت تمرين هدفيابي و قفل بر روي آن، و AEM-54C مجهز به فاصله‏ياب الكترونيكي بسيار دقيق جهت منظورهاي آزمايشي ساخته شدند. اما نوع DATM-54C هيچگاه ساخته نشد، زيرا همان نوع DATM-54A به منظور تمرين حمل و نقل AIM-54C جهت پرسنل زميني كفايت مي‏كرد.

[align=center][/align]
[align=center]AIM-54C در حال نصب[/align]


AIM-54 ECCM / Sealed
AIM-54C در طول دوران توليد، بارها مورد ارتقاء و بهبود قرار گرفت. اندكي پس از آغاز توليد، سرجنگي نوع MK 82 با نوع جديدتر WDU-29/B كه درون محفظهء WAU-16/B يا WAU-20/B قرار مي‏گرفت، جايگزين گشت. WDU/20/B حدود 20 تا 25 درصد تاثير بيشتري بر جاي مي‏گذاشت. بهبود ديگر، افزودن يك خنثاكنندهء (خنك كننده) دما درون موشك بود كه اف14 را از حمل مايع مخصوص خنك‏كنندگي در حين پرواز، بي‏نياز مي‎كرد. موشكهايي كه داراي چنين خصيصه‏اي باشند، اولين بار به سال 1986 تحويل گشتند و از آنها با نام Sealed يا گاهي اوقات + AIM-54C ياد مي‎شود.

در طول مدت توليد فونيكس، قابليت ECCM مدام دچار پيشرفته و بهينه سازي شده است. موشكهاي Sealed و AIM-54C كه داراي ECCM بهبود يافته مي‏باشند، در نيروي دريايي ايالات متحده به نام‏هاي AIM-54C ECCM / Sealed شناخته مي‎شوند.
اين نوع از فونيكس، به سال 1988 رسمن در اختيار نيروي دريايي قرار گرفت. هدايت‏پذيري و سطوح كنترلي موشك نوع ECCM/Sealed جداگانه و با اسامي WGU-17/B و WCU-12/B معرفي شده‏اند. در اين موشكها، از محفظه‏هاي سرجنگي WAU-19/B و WAU-21/B استفاده شده است. بهبود ديگر، افزودن يك حافظهء قابل برنامه‏ريزي و نرم‏افزار جديد جهت پردازشگر سيگنال مي‏باشد.

هنگامي كه توليد AIM-54 در اوئل دههء 1990 متوقف شد، بيش از 5000 موشك AIM-54 از تمامي گونه‏ها ساخته شده بود، كه حدود نيمي از اين تعداد، AIM-54C بود؛ همچنين آنچه از موجودي AIM-54A باقي مانده بود، روانهء انبارهاي نيروي دريايي شد.


پاپان كار فونيكس
از آنجا كه فونيكس تنها توسط جنگندهء شكاري F-14 Tomcat قابل استفاده مي‏باشد، اين موشك قرار بود تا زماني كه اف14 در خدمت است، همچنان به حيات خود ادامه دهد. طبق برنامه‏ريزي انجام شده، قرار شده بود كه اف14 تا سال 2007 از رده خارج شود؛ با اين حال نيروي دريايي، طي بيانيه‏اي به تاريخ 30 سپتامبر 2004 رسمن اعلام كرد كه موشك AIM-54 Phoenix را از خدمت خارج كرده است.

موشك AIM-54 در اصل براي رهگيري و منهدم كردن بمب‏افكن‏‎هاي استراتژيك شوروي و تهديدات آنها عليه ناوگان نيروي دريايي ايالات متحده ساخته شده بود و امروزه ديگر هيچ تهديدي براي ناوگان نيروي دريايي وجود ندارد. اگرچه به لحاظ تئوري، فونيكس بر عليه موشكهاي ضدكشتي، كه داراي سرعت بالا و ارتفاع پروازي كم هستند، مي‏تواند به كار گرفته شود، اما امروزه، سلاح‏هاي موثري غير از فونيكس براي اين امر وجود دارند.

امروزه،‌ هيج برنامه‏اي براي ساخت موشكي با قابليتها و توان مشابه به جاي فونيكس وجود ندارد. با از رده خارج شدن تركيب جنگنده‏هاي F-14 و موشكهاي AIM-54، وظيفهء دفاع هوايي بر عهدهء جنگنده‏هاي F/A-18 Super Hornet مي‏باشد كه قرار است به زودي به موشكهاي ميان برد AIM-120C/D AMRAAM تجهيز شوند.

[align=center][/align]

[Reza6662 37]

[align=center][/align]
[align=center]F-14A در حالت بارگذاري كامل موشكهاي فونيكس[/align]


تاريخچه
موشك AIM-54 Phoenix دوربردترين موشك هوا به هواي ساخت ايالات متحدهء آمريكا محسوب مي‏‎شود كه تنها در اختيار نيروي دريايي ايالات متحده و نيروي هوايي شاهنشاهي ايران قرار گرفته بود.

اف-14 تامكت، تنها هواپيمايي در جهان محسوب مي‏شود كه قادر است از موشكهاي فونيكس استفاده كند. همان طور كه پيشتر ديديد AIM-54 در ابتدا براي جنگندهء ناونشين F-111B طراحي شد. موشك AIM-54 بر پايهء موشك دوربرد هوا به هواي Eagle ساخته شد. موشك Eagle، سلاح اصلي جنگندهء F6D Missileer محسوب مي‏شد؛ اما هم موشك Eagle و هم هواپيماي F-6D طرح ساختشان لغو گرديد. موشكهاي Eagle و جنگندهء F-6D، سلاحي ضعيف به شمار مي‏رفتند و تنها قادر بودند موشكهاي كروز ضدكشتي را كه قدرت مانورپذيري نداشته و داراي سرعت كمي بودند، هدف قرار دهند. ضعف ديناميكي هواپيماي F-6D باعث شده بود اين هواپيماي زيرصوت، از انجام نبرد نزديك هوايي ناتوان باشد و همچنين توان اندك موشكهاي Eagle، كه قادر نبودند بمب‏افكن‏هاي دورپرواز شوروي را كه مجهز به موشكهاي كروز ارتفاع پست بودند، هدف قرار دهند، نيروي دريايي را به سمت تهيهء هواپيما و موشك كارآمدتري هدايت كرد كه ابتدا جنگندهء ناموفق F-111B و سپس جنگندهء بسيار موفق اف14 تامكت، براي حمل موشكهاي فونيكس برگزيده شدند.

اف14 تامكت به راحتي قادر بود به سرعتي حدود 2.4 ماخ دست يابد، ضمن اينكه به رادار بسيار قدرتمندي نيز مجهز بود، توانايي ديناميكي بسيار خوبي داشت و مي‏توانست تا 9 برابر فشار گرانش زمين را تحمل كند، و همزمان 6 موشك فونيكس را حمل نمايد.

در دههء 1960، اغلب هواپيماهاي ايالات متحده، حداكثر قادر بودند موشكهاي كوچكتر، ارزان‏قيمت‏تر AIM-7 موسوم به Sparrow را حمل نمايند. اين موشكها، در زمرهء سلاح‏‎هاي ميان‏برد به شمار مي‏رفتند. هدايت موشك اسپارو كه به وسيلهء رادار هواپيماي شليك كننده صورت مي‏گرفت، مستلزم آن بود كه هواپيما پرتاب كنندهء موشك، رادار خود را بر روي تنها يك هدف قفل نگه دارد، تا جستجوگر موشك، قادر به رهگيري دقيق شود، در غير اين صورت، موشك از دست مي‏رفت. اين روش هدايت موشك، بدان معني بود كه تا زمان اصابت موشك اسپارو به هدف، رادار هواپيما قادر نبود رهگيري ديگري را شروع كند؛ اين امر باعث مي‎شد ميزان هوشياري هواپيما از فضاي اطرافش، كاهش يابد.
ر
ادار تامكت كه AWG-9 نام داشت، قادر بود تا 24 هدف هوايي را در حالت Track-While-Scan (رهگيري دقيق به هنگام جستجو) به طور دقيق شناسايي كند. سپس اهدافي را كه داراي حق تقدم براي پرتاب فونيكس بودند، انتخاب كند. خلبان يا افسر رادار تامكت (RIO) قادر بودند، هنگامي كه مشخصه‏هاي لازم جهت پرتاب فونيكس به سمت هدف‏(ها) فراهم مي‏شود، موشك‎(ها) را شليك كنند.

[align=center][/align]

نمايشگر بزرگ نشان‏دهندهء وضعيت تاكتيكي (TID يا Tactical Information Display)، كه در كابين RIO نصب شده بود، حجم بي‏سابقه‏اي از اطلاعات دريافت شده توسط رادار را در اختيار خلبان قرار دهد. (خلبان قادر بود اطلاعات ارسال شده توسط RIO را بر روي صفحهء نمايشگر خود مشاهده كند) مهم‏تر اينكه رادار AWG-9 قادر بود به طور پيوسته، عمل جستجو و رهگيري اهداف متعدد را پس از پرتاب فونيكس‏(ها) نيز به طور دقيق به انجام برساند، در نتيجه، آگاهي از پهنهء فضاي آسمان، همچنان ادامه مي‏يافت. خط نقل و انتقال داده‏ها از طريق كانال ارتباطي موسوم به Link-4 به تامكت اين امكان را مي‏داد تا اطلاعات خود را با هواپيماي پيش‏اخطار E-2C Hawkeye به اشتراك گذارد. زوج تامكت و E-2C، يك تركيب ايده‏آل به شمار مي‏رفتند و قادر بودند براي پهنهء بسيار گسترده‏اي را در آسمان، پوشش هوايي ايجاد نمايند.

[align=center][/align]

در جريان يكي از تمرينات جنگنده‏هاي F-14A، كه به سال 1990 در منطقهء Desert Shield انجام شد، كانال ارتباطي Link-4A اثبات كرد كه قادر است خط ارتباط داده‏اي جنگنده – جنگنده را نيز به خوبي انجام دهد. بدين طريق، بازهم ميزان هوشياري از فضاي منطقهء پرواز افزايش مي‏يافت. در جنگندهء بسيار پيشرفتهء F-14D از سامانهء موسوم به JTIDS استفاده شده است كه قادر است به وسيلهء خط ارتباط داده‏اي Link-16، تصاوير را نيز به كابين منتقل كند.


هدايت‏پذيري فعال
موشك فونيكس، از روش‏هاي متنوعي جهت دستيابي به اهداف در فواصل بسيار دور بهره مي‎‏برد. فونيكس براي اهداف بسيار دور، مشخصات هدف را توسط اطلاعات كسب كرده از رادار AWG-9 به طور پيوسته تازه مي‏كند. بدين جهت است كه فونيكس قادر مي‏شود براي پرواز به سمت هدف، به ارتفاعي بين 80000 تا 100000 فوت صعود كرده و تا 5 ماخ سرعت بگيرد. استفاده از چنين ارتفاعي، به دليل كاهش اصطكاك و نيروي پسا مي‏باشد. در مرحلهء نهايي، موشك از آن ارتفاع بالا به سمت هدف شيرجه مي‎رود و همزمان، رادار موشك فعال مي‎شود تا عمل هدايت‏پذيري فعال راداري را جهت مرحلهء‌ آخر و رسيدن به هدف، به انجام برساند.

در مقام مقايسه، موشك آمرام از يك كامپيوتر دروني استفاده مي‏كند. اين كامپيوتر، از تكنولوژي ديجيتال جهت محاسبهء دقيق محل برخورد موشك با هدف، بهره مي‏برد. اين كامپيوتر را هواپيماي شليك كنندهء آمرام، قبل از انجام جستجوي فعال در مرحلهء نهايي، قادر هستند فعال نمايند.

تركيب AIM-54 / AWG-9 اولين سامانه‏اي در جهان محسوب مي‏شد كه قادر به رهگيري چندگانهء اهدف هوايي (تا 24 هدف) و حملهء همزمان به آنها با شش موشك بسيار دوربرد بود كه وزن هر موشك بسيار سنگين و معادل 1000 پوند بود و در آن از يك كلاهك جنگي متعارف، بهره برده شده بود.

[align=center][/align]
[align=center]موشک AIM-47 در سمت چپ و AIM-54A در سمت راست (1968 - كمپاني هيوز)[/align]

بدنهء فونیکس، همان بدنهء موشک سری نیروی هوایی آمریکا و سازمان سیا، موسوم به AIM-47 Falcon بود که بر روی آن، چهار بالچه به شکل صلیب نصب شده بود. 4 عدد از موشکهای فونیکس، در قسمت تونل مانند زیر بدنه حمل می شدند و توسط سکوهای آئرودینامیکی ویژه ای به بدنه متصل می گشتند. 2 موشک دیگر نیز در طرفین هواپیما و زیر جایگاه موسوم به Glove قرار می گرفتند.

[align=center][/align]
[align=center]موشک سری AIM-47 در کنار هواپیمای YF-12 متعلق به سازمان سیا[/align]

به هنگام بارگذاری کامل 6 موشک فونیکس، با مجموع وزن هر ریل پرتابگر مخصوص، بیش از 8000 پوند به وزن هواپیما افزوده می گشت. این رقم، دقیقن دو برابر حالتی بود که از بارگذاری 6 موشک اسپارو حاصل می شد. بدین جهت نیروی دریایی ایالات متحده، به طور معمول از ترکیب 2 فونیکس، 3 اسپارو و 2 سایدوایندر در هر تامکت بهره می برد.


[align=center][/align]
[align=center]F-14A در حال رهگیری و هدایت بمب افکن Tu-95 روسي[/align]

ناوگان دفاع موشکی دوربرد
فونیکس در اصل برای ایجاد سپر دفاعی جهت ناوهای هواپیمابر در برابر تهدید موشکهای کروز، امکان دفاع در عمق و همچنین ایجاد تاخیر در حملات، طراحی گشته بود. در اوج کشمکش جنگ سرد، تهدیدات عمده علیه ناوگان نیروی دریایی شامل ناوگان پرتعداد بمب افکن های باجر و بک فایر شوروی بود که به موشکهای سرعت بالای کروز و سیستم های جنگ الکترونیک مجهز بودند.

نوع ارتقاء یافته فونیکس، یعنی موشک AIM-54C، به جهت امکان شکار دقیق تر اهدافی نظیر هواپیماهای تاکتیکی و موشکهای کروز ساخته شد. آخرین سطح به روزآوری فونیکس، شامل نصب یک حافظهء قابل برنامه ریزی بود که قابلیت اطمینان به عملکرد موشک را در برابر تهدیدات ECM به شدت افزایش می داد.

بسیاری از کارشناسان نظامی، بر این اعتقاد هستند که فونیکس بر پایهء موشک AIM-47 ساخته شده است. AIM-47، موشکی بود که برای هواپیمای فوق سری سازمان سیا، موسوم به YF-12 (ساخت لاکهید) طراحی گشته بود. این هواپیمای بسیار پیشرفته، نمونهء شکاری از پرندهء سیاه SR-71 بود. YF-12 قادر بود در سرعتی حدود 3.2 ماخ کروز نماید و در همان سرعت، با موشکهای دوربرد AIM-47، جنگنده های دورپرواز شوروی نظیر MiG-25 را هدف قرار دهد. اما نیروی هوایی، نه AIM-47 و نه AIM-54 را به علت هزینه های بالای نگهداری، مناسب تشخیص نداد.

[align=center][/align]
[align=center]شکاری مخوف YF-12A ساخت لاکهید[/align]

نیروی هوایی در آن زمان جنگندهء F-15A Eagle را جهت دفاع هوایی به خدمت گرفته بود، اما این هواپیما، توان و قابلیتی جهت حمل موشکهای بسیار دوربرد چون AIM-47 یا AIM-54 را نداشت و این هواپیما تا زمان معرفی موشکAIM-120 AMRAAM، از شرکت در درگیری های دوربرد ناتوان بود. امروزه، انتظار می رود با ورود به خدمت AIM-120C-5، جنگندهء اف15 قادر شود با اهدافی تا فواصل 110 کیلومتر درگیر شود.

رادار AWG-9 ای که در جنگنده های F-111B و F-14 نصب گردید، بزرگترین و قدرتمندترین راداری است که تاکنون (2007) در یک جنگنده نصب شده است، به طوری که این رادار را می توان با اندکی اغماض، در حد رادارهای پیش اخطار هوایی قلمداد نمود.


جانشینان فونیکس
موشک AIM-54 Phoenix به تاریخ 30 سپتامبر 2004 از خدمت خارج گشت و به تاریخ پیوست. جنگندهء بی نظیر F-14 Tomcat نیز به تاریخ 22 سپتامبر 2006، رسمن بازنشست گردید. فونیکس امروزه به وسیلهء موشکهای با برد کمتر آمرام، جایگزین شده است و این موشکهای توسط جنگنده های F/A-18E/F Super Hornet مورد استفاده قرار می گیرند؛ اما هم اف14 و هم فونیکس، هنوز در خدمت نیروی هوایی ایران قرار دارند، اگرچه در عملیاتی بودن این هواپیماها و موشکها، تردیدهای جدی نزد کارشناسان وجود دارد. پس از آنکه سفارت ایالات متحده در تهران، به سال 1979 اشغال شد و دیپلماتهای آمریکایی به گروگان گرفته شدند، روابط دو کشور به شدت تخریب گردید و در نهایت قطع شد، ارسال قطعات یدکی و پشتیبانی فنی هواپیماها و موشکها متوقف گردید و در تنها در جریان ماجرای ایران – کنترا (سفر مک فارلین به تهران)، در دورهء زمانی بسیار کوتاه، ملزومات مورد نیاز، به ایران ارسال گردید.


سابقهء شرکت در عملیات توسط نیروی دریایی ایالات متحده
فونیکس، علیرغم دارا بودن قابلیتهای بی نظیر، به ندرت در جریان جنگ واقعی مورد استفاده قرار گرفته است. تنها دو پرتاب رزمی این موشک توسط نیروی دریایی ایالات متحده ثبت گردیده است که هیچ کدام نیز به هدف اصابت نکرده اند.

[align=center][/align]

در جریان گشت دفاع هوایی (CAP یا Combat Air Patrol) جنگنده های F-15 نیروی هوایی ایالات متحده به هنگام عملیات طوفان صحرا به سال 1991، به دلیل دارا بودن سامانهء تشخیص دوست از دشمن (IFF)، در میان هواپیماهای موجود، منحصر به فرد بودند. از آنجا که تامکتهای نیروی دریایی، در آن زمان فاقد چنین سامانه ای بودند و طبق قانونی که به تصویب رسیده بود، جهت استفادهء ایمن از موشکهای فونیکس، در فواصل بسیار دور، نیازمند نصب سامانهء IFF بودند. بدین جهت، در عملیات طوفان صحرا، از موشکهای فونیکس بهره ای گرفته نشد و عمدهء نبردهای هوایی نیز توسط F-15 ها به انجام رسیدند.

از منظر مهندسی و به خدمت گیری، فونیکس را می توان یک نقطهء درخشان و موفق به شمار آورد. فونیکس به عنوان تنها عضو خانوادهء موشکهای دوربرد Falcon، به هیچ کشور و ارتشی به جز نیروی هوایی شاهنشاهی ایران فروخته نشد و سایر یگانهای رزمی ایالات متحده نیز، از هواپیماهایی به جز اف14 بهره بردند. فونیکس بسیار بزرگ و سنگین وزن بود و به هیچ وجه برای نبرد نزدیک هوایی مناسب نبود؛ در حالی که اسپارو و آمرام، برای نبردهای نزدیک نیز کارایی داشتند.


[align=center][/align]
[align=center]AIM-54A[/align]


گونه ها

AIM-54A: نوعی که به سال 1974 به ایران و نیروی دریایی ایالات متحده فروخته شد. تا پیش از وقوع انقلاب 1979، تعداد 284 از این موشک، به ایران تحویل گشت و پس از انقلاب، مابقی موشکهای خریداری شده توسط ایران، به نیروی دریایی ایالات متحده واگذار شدند.

AIM-54C: نوع بهبود یافته مدل A با قابلیت بهتر در شکار موشکهای کروز؛ ورود به خدمت: 1986.

AIM-54 ECCM / Sealed: نوعی که در محیط های جنگ الکترونیک نیز قابل استفاده است و به سامانهء خنک کنندهء مخصوص در حین پرواز نیازی ندارد.


[align=center][/align]
[align=center]AIM-54C[/align]


AIM-54C در اختیار ایران؟
در سالهای اخیر، گفته می‏شود تعدادی از موشکهای AIM-54C از طریق دلالان بازار سیاه به دست ایران رسیده اند و ایرانیان توانسته اند گونه های قدیمی AIM-54A را به نوع C تبدیل نمایند؛ ضمن اینکه گزارشاتی دال بر ساخت نوعی بومی موشک فونیکس توسط صنایع نظامی ایران رسیده است که توانی مشابه AIM-54C را دارد. همچنین پس از بازنشست کردن تامکت و فونیکس در نیروی دریایی، حدس زده می‏شود به تاریخ ژانویه 2007، حدود 200 میلیون دلار از قطعات حساس، موشکهای AIM-54C و رادارهای موجود در انبار نیروی دریایی ایالات متحده، از طریق قاچاقچیان اسلحه، توسط ایران خریداری گشته است.

[align=center][/align]

[Reza6662 37]

[align=center]خلاصه‏ای از تجارب جنگی ایران با موشک فونیکس[/align]

[align=center][/align]

تا پيش از انقلاب 1979، تعداد 79 فروند F-14A به نيروي هوايي شاهنشاهي ايران تحويل شده بودند و در زمان انقلاب، 77 فروند از آنها در خدمت بودند. در اغلب منابع غربي، اطلاعات بسيار اندكي از نحوهء خدمت 77 تامكت موجود در نيروي هوايي ايران موجود است؛ اما يك منبع در اين مورد استثنا قرار مي‏گيرد، و آن كتابي است كه كه توسط تام كوپر و فرزاد بيشاپ به نام Iranian F-14 Tomcats in Combat به چاپ رسيده است و در مورد نحوهء خدمت اف14 هاي ايران در جنگ مطالبي جالبي نوشته شده است.

[align=center][/align]

امروزه اغلب گمانه‏زني‏ها و مطالب در مورد تامكتهاي ايران، بر اساس تحقيقاتي است كه توسط تام كوپر در كتابش نوشته شده است؛ اين تنها كتاب معتبري در جهان است كه در مورد اف14 هاي ايران به رشتهء تحرير در آمده و در آن، حقايق و نكات فراواني درج شده است. در اين كتاب ارزشمند، گزارشاتي مستند از نحوهء استفادهء 284موشك فونيكس تحويل شده به ايران در خلال جنگ با رژيم عراق، بين سالهاي 1980 تا 1988 وجود دارد.

پرسنل فني ايالات متحده گزارش كرده‏اند كه قبل از خروج از ايران به دنبال انقلاب 1979، در هواپيماها و سلاح‏هاي مربوط، خرابكاري كرده‏اند؛ با انجام اين امر، شليك موشك توسط تامكتهاي ايراني غيرممكن مي‏گشت، اما نيروي هوايي ايران (IRIAF)، توانست تعدادي از هواپيماها را تعمير و راه‏اندازي كند؛ هرچند كه اين امر، براي كل ناوگان تامكتها به اجرا درنيامد.

برخي منابع غربي ادعا داشتند كه پس از انقلاب، موشكهاي فونيكس ديگر عملياتي نبودند، هرچند كه در ابتدا، راه‏اندازي سامانهء شليك و كنترل موشك فونيكس بسيار مشكل بود و تنها از عهدهء پرسنل فني كمپاني هيوز برمي‏آمد. پيش از انقلاب، ايران، تعداد زيادي از پرسنل فني آمريكايي را به خدمت گرفته بود، اين پرسنل، قبل از ترك ايران، بسياري از اطلاعات مربوط به تعمير و نگهداري سلاح‏هاي پيچيده، توسط آنها به كارشناسان ايراني انتقال يافته بود. اگرچه بدون پشتيباني فني و مهندسي، و همچنين عدم ارسال قطعات و عدم ارائهء برنامه‏هاي بهينه‏سازي‏ از طرف گروه سيستم‏هاي موشكي كمپاني هيوز، امكان استفاده از چنين سلاحي، حتا براي كاربراني كه داراي پرسنل فني بسيار ماهر باشند، بسيار مشكل است، اما با تمام اين مسائل، حقيقت اين است كه ايرانيان، در دوران پس از انقلاب 1979، توانستند قطعات مورد نياز خود را به نحوي تهيه نمايند و همواره داراي تعداد قابل توجهي تامكت آمادهء پرواز باشند.

برخي منابع مطلع ديگر، بر اين اعتقاد هستند كه نقش اوليه و اصلي اف14 در نيروي هوايي ايران، همانا به مثابه يك هواپيماي پيش‏اخطار هوايي بوده است كه امر محفاظت از ساير جنگنده‏ها را بر عهده داشته است. با تمام اين اوصاف، حقيقت امر اين است كه نيروي هوايي ايران، از اف14، به صورت فعال، به عنوان يك شكاري – رهگير استفاده كرده است و به هنگام اسكورت ساير جنگنده‏ها، حدود 60 تا 70 فروند از هواپيماهاي عراقي را با موشكهاي AIM-54 هدف قرار داده است.

نيروي هوايي ايران، اغلب اوقات از اف14 به عنوان محافظ هواپيماهاي تانكر استفاده مي‏كرده است، اين امر زماني اتفاق مي‏افتاد كه بنا بود ماموريتي ضربتي در عمق خاك عراق انجام شود و نياز به حضور تانكر در داخل فضاي عراق پيش مي‏آمد؛ در چنين مواقعي، عمق خطوط مرزي با عراق، توسط رادار قدرتمند اف14، مورد جستجوي دقيق رادار تامكت قرار مي‏گرفت و در بيشتر مواقع، پرواز هواپيماهاي عراقي، در فواصلي بيش از 200 كيلومتر، به دقت شناسايي مي‏شد. چنين نيازهايي باعث شد تا نيروي هوايي ايران، تعدادي از جنگنده‏هاي اف14 را به عنوان هواپيماي پيش‏اخطار هوايي، مورد استفاده قرار دهد. اين مدعا، در جريان جنگ 1991 خليج فارس به اثبات رسيد.

در جريان نبردهاي هوايي، خلبانان عراقي، هنگام مواجهه شدن با اف14 هاي آمريكايي، و درست زماني كه خلبانان آمريكايي، رادارهاي AN/AWG-9 خود را روشن مي‏ساختند، به سرعت اقدام به فرار كرده و فضاي آسمان منطقه را ترك مي‏كردند و از مواجهه با تامكتهاي آمريكايي، به شدت اجتناب مي‏‎كردند. ويژگي خاص شكار هواپيماها توسط تامكت، كه در جنگ با ايران براي خلبانان عراقي به اثبات رسيده بود، آنان را وامي‎‏داشت تا به سرعت از منطقه خارج شده و فرار نمايند. اين امر، زماني به طور كامل به اثبات رسيد كه در چند نبرد هوايي، جنگنده‏هاي عراقي، از مواجه با جنگنده‏هاي پرقدرت نيروي هوايي ايالات متحده نظير F-15C ترسي نداشتند در حالي كه از منطقهء مجاور آن كه تحت پوشش رادار تامكتهاي نيروي دريايي بود، به سرعت خارج شده بودند.

در جريان ورود به خدمت جنگنده‏هاي اف14 و موشكهاي فونيكس به نيروي هوايي شاهنشاهي ايران، ش ا ه فقيد ايران، جهت اثبات توانمندي، دستور داد تا آزمايشي را با موشكهاي AIM-54 به انجام برسانند.

[align=center][/align]

اين آزمايش، جهت اطمنيان از قدرت تامكت و فونيكس در برابر پرواز ميگهاي25 شناسايي شوروي بر فراز آسمان ايران بود. در جريان اين آزمايش که به تاریخ ژانویهء 1976 انجام گرفت، پنج موشك AIM-54 به سمت هواپيماهاي بدون خلبان AQL-34 شليك شد. دو فروند از اين هواپيماهاي بي‎خلبان، با سرعت 2 ماخ و در ارتفاع 60 هزار فوتي پرواز مي‏كردند. از پنج موشك شليك شده، چهار موشك، به اهداف مورد نظر، اصابت كردند. یکی از فونیکس های پرتابی، هدف خود را در فاصلهء 212 کیلومتری منهدم می نماید و این هدفگیری، تاکنون به عنوان دوربردترین شکار یک موشک هوا به هوا در تاریخ جهان به ثبت رسیده است.

به تاريخ اکتبر 1978، دو فروند F-14A نيروي هوايي شاهنشاهي ايران، يک فروند جنگندهء MiG-25RB شوروي را که در ارتفاع بسيار بالا و سرعت زياد در حال پرواز به سمت ايران بود، بر روي درياي خزر، شناسايي و رهگيري کردند و با قفل رادار و سيستم موشکي فونيکس بر روي ميگ25 مانع از ورود جنگندهء شوروي به آسمان ايران شدند. پس از اين بود که شوروي، موافقت دوجانبه‏‎اي را با ايران به امضاء رساند و دو طرف متعهد شدند كه از ايجاد تنش، جلوگيري نمايند.


22 سپتامبر 1980
آغاز تجاوز ارتش عراق به ايران، با استعداد 48 يگان سازمان‎دهي شده در قالب تيپ‏ها و لشگرهاي زرهي، مكانيزه و پياده، با برخورداري از پشتيباني 800 قبضه توپ، 5400 دستگاه تانك، 400 قبضه توپ ضدهوايي، 366 فروند هواپيما و 400 فروند هلكوپتر.

[align=center][/align]

مقصود رهبر معدوم حزب بعث عراق از تجاوز، اين بود كه با شكست نظامي ايران، آرزوهاي قديمي خود مبني بر لغو قرارداد 1975 الجزاير، الحاق خوزستان به عراق به عنوان استان عربستان با مركزيت شهري كه قرار بود الاحواز ناميده شود، تامين نمايد. رژيم بعث عراق كه پيش از انقلاب، به علت قدرت برتر نظامي ايران، قادر به اجراي نقشه‏هاي شوم و بلندپروازنهء خود نبود، با وقوع انقلاب و تصفيهء ارتش، شرائط را بسيار مساعد يافت و پس از واقعهء گروگانگيري دپيلماتهاي آمريكايي در تهران، حمايت ضمني ايالات متحده را نيز توانست براي حمله دريافت كند.


آغاز نبردهای هوایی
به تاريخ 26 سپتامبر 1980، اف14 ايراني، به سمت هدفي كه با سرعت 3 ماخ و در ارتفاع 55 هزار فوتي به سمت ترمينال نفتي خارك در پرواز بود، شليك كرده و آن را ساقط نمود. با توجه به سرعت وحشتناك و ارتفاع پروازي بسيار بالا، هدف ساقط شده، هواپيماي MiG-25 شناسايي عراق بود كه توسط يك موشك AIM-54A ساقط گشت. اين اولين پيروزي اثبات شدهء F-14 در برابر MiG-25 در جهان، محسوب مي‎شد.

[align=center][/align]
[align=center]MiG-25[/align]

در همان روز، يك MiG-25RB ديگر عراقي نيز، در همان شرائط بسيار سخت، توسط تامكتهاي ايراني ساقط شد. MiG-25 عراقي با سرعت بسيار وحشتناك به سمت تاسيسات نفتي خارك در حال پرواز بود كه در فاصلهء 113 كيلومتري، افسر رادار (RIO) با آيفون داخلی هواپیما به خلبان اعلام مي‏‎كند كه هواپيماي عراقي را گم كرده و قادر به رهگيري مجدد آن نشده است. پس از لحظاتي، گزينهء قفل موشك، در فاصلهء 70 كيلومتري، مجددن مثبت مي‎شود، اين فاصله، حداقل فاصلهء لازم، براي شليك به سمت هدفي است كه در ارتفاع بالاتر و با سرعت بسيار زياد، در حال پرواز مي‏باشد. با اعلام مثبت بودن قفل توسط RIO، و در حالي كه تامكت، با سرعتي بيش از 1500 كيلومتر در ارتفاعي 45 هزار فوتي قرار دارد و در حال اوج‏گيري است، يك موشك AIM-54A، در فاصلهء 64 كيلومتری هدف شليك مي‏شود. فونيكس، پهنهء آسمان خليج فارس را درمي‏‎نوردد، و چند ثانيهء بعد، به دقت به هدف مورد نظر خود كه يك MiG-25RB (شناسايي) عراق بود، اصابت كرده و آن در ارتفاع 55 هزار فوتي، به طور كامل منهدم مي‎نمايد.

* * *

به تاريخ دوم دسامبر 1980، در يكي از نزديكترين فواصل شليك براي موشك AIM-54، فونيكس موفق مي‎شود هدف خود را منهدم نمايد. كاپيتان ف. دهقان، خلبان باتجربهء پايگاه هشتم شكاري (اصفهان)، به هنگام گشت هوايي بر روي ترمينال نفتي جزيرهء خارك، بر روي صفحهء رادار هواپيمايش، تعدادي هدف هوايي را كشف مي‏كند. وي در فاصلهء 10 مايلي، رادار هواپيما را بر روي يكي از آنها قفل مي‏كند، و اين از حداقل فاصلهء مورد نياز براي پرتاب فونيكس نيز كمتر است و طبق دستورالعمل‏هاي كمپاني هيوز، در چنين فاصله‏اي، امكان شكار هدف وجود ندارد. خلبان، تصميم مي‏گيرد موشك فونيكس خود را شليك كند، زيرا در غير اين صورت، بايد وارد يك نبرد سنگين و نزديك هوايي شود. فونيكس پرتاب شده، در اين فاصلهء كم، از حالت جستجوي فعال راداري بهره برده و بدون نياز به هدايت رادار تامكت، به جنگندهء MiG-21 اصابت كرده و آن را بدل به هزاران قطعه مي‏كند.

* * *

به تاريخ 20 نوامبر 1982، دو ژنرال ارشد عراقي، جهت بازديد از خطوط مقدم جنگي، سوار هليكوپتر Mi-8 مي‏شوند. هليكوپتر Mi-8 آنان، توسط دو هليكوپتر ديگر Mi-8، يك Mi-25، چهار MiG-21 و چهار MiG-23 اسكورت مي‏شود. هواپيماهاي محافظ نيز، به هنگام كمبود سوخت، به سرعت جايگزين مي‎شدند تا مقامات عراقي، اسكورت خود را از دست ندهند.

آرايش هوايي ايجاد شده توسط پرنده‏هاي عراقي، توجه دو تامكت اسكورت كنندهء تانكر سوخت‏رسان KC-707 را به خود جلب مي‏كند. اين دو تامكت، به همراه هواپيماي تانكر، منتظر بازگشت جنگنده‏های F-4 ايراني بودند كه براي انجام ماموريت ضربتي، عازم عمق خاك عراق شده بودند و تانكر قرار بود به آنها، سوخت برساند.

[align=center][/align]

تامكتها، مطابق الگوي تعيين شده، به نوبت، فضاي ماوراي مرز و داخل آسمان عراق را با رادار AWG-9 خود، مورد كاوش قرار مي‏دادند. در این لحظات، كاپيتان خسروداد، در صفحهء رادار هواپيماي خود، تعداد زيادي از اهداف را مورد شناسايي قرار مي‏دهد. اين اهداف، از طرف غرب به آرامي در حال نزديك شدن بودند و در محدودهء برد موشكهاي فونيكس وي قرار داشتند. خسروداد به هواپيماي همراه خود (Wingman) دستور مي‏دهد تا در كنار تانكر باقي مانده و از آن محافظت كند. كاپيتان خسروداد، بلافاصله دو موشك AIM-54A را شليك مي‏كند، 10 ثانيهء بعد، دو موشك AIM-7E-4 خود را نيز روانه مي‏كند. طبق گزارش مقامات عراقي، يك MiG-21، دو MiG-23 و يك Mi-8 در مدت تنها يك دقيقه ساقط مي‎شوند و ژنرالهاي عراقي مجبور مي‎شوند ماموريت خود را ناتمام بگذارند.

* * *

به تاريخ 20 ام فوريهء 1987، يك فروند F-4E نيروي هوايي ايران، به عنوان طعمه عمل كرده و يك گروه از هواپيماهاي ضربتي عراقي را به داخل تله مي‏كشاند. در داخل تله، دو فروند F-14 متعلق به اسكادران 81 ام، منتظر هواپيماهاي عراقي هستند. بلافاصله يك موشك AIM-54A از فاصله‏اي بسيار دور (حدود 110 كيلومتر) توسط يكي از تامكتها پرتاب مي‎شود. فونيكس پرتابي، لحظاتي بعد به جنگندهء ليدر گروه جنگنده‏هاي عراقي كه يك Mirage F1-EQ5 بوده است برخورد كرده و خلبان آن را كه از فرماندهان ارشد نيروي هوايي عراق بود و ژنرال حكمت عبدالقدر نام داشت در دم به هلاكت مي‏رساند. در اين حال، پست شنود ايرانيان كه به مكالمات راديويي ليدر هواپيماهاي همراه باقيمانده كه از نوع Su-22 بوده است، گوش مي‏‎كرده‏اند، فرياد «اف اربع عشر يالا يالا» را مي‏شنوند كه به معني «اف14، فرار كنيد، فرار كنيد» مي‏‎باشد.


Home-On-Jam mode
در اواخر سال 1987، اتحاد شوروي، جنگنده‏هاي جديد MiG-25BM را كه هواپيماهاي مخصوص جنگ الكترونيك يا Wild Weasel بودند، تحويل عراق مي‏دهد. اين هواپيماها، سامانه‏هاي جنگ الكترونيك (ECM) خود را در برابر تامكتهاي ايراني مورد آزمايش قرار مي‏دهند، ضمن اينكه به سايت‏هاي پدافند زمين به هواي ايران با موشكهاي ضدرادار، حمله مي‏كنند.

در MiG-25BM اثبات شده بود كه قادر است در ارتفاع بالاي 69 هزار فوت در ايمني كامل به عمليات بپردازد؛ تا اينكه در نيمه‏شب 11 ام نوامبر 1987، يك فروند MiG-25BM كه در ارتفاع بسيار بالا و سرعتي حدود 3 ماخ در حال پرواز بود، توسط جنگندهء F-14 نيروي هوايي ايران رهگيري مي‎شود. در جريان نبرد هوايي نيمه‏شب 11 ام نوامبر 1987، يك موشك AIM-54A در شرائطي كه محيط عملياتي كاملن انباشته از پارازيت پخش شده (Jam) توسط ميگ25 عراقي است، هدف خود را مي‏‎يابد. موشك بدون نقص به سمت ميگ25 عراقي هدايت مي‎شود اما قادر نمي‎شود ميگ25 عراقي را به طور كامل منهدم نمايد، با اين حال، انفجار موشك در نزديكي دم ميگ عراقي، باعث مي‎شود تا قسمت سكانهاي افقي و عمودي آن آسيب ببيند و خلبان مجبور به خروج از هواپيما شود.

* * *

در طي ماه مارس 1988، عراق، حملات متعددي را بر عليه ترمينال‏هاي صدور نفت ايران ترتيب داد. در ساعت 1 بامداد مورخ 19 ام مارس 1988، دو بمب‏افكن سنگين Tu-22B در پناه اسكادراني از جنگنده‏هاي Mirage F1-EQ6 عراقي، به تاسيسات و نفتكش‏هاي جزيرهء خارك حمله كردند. كمتر از نيم ساعت، بعد، موج دوم حملات به وسيلهء دستهء ديگر از هواپيماهاي بمب‏افكن عراقي آغاز شد.

[align=center][/align]

به هنگام آغاز مرحلهء سوم، جنگنده‏هاي F-14 ايراني وارد صحنه شدند. ناو جنگي نيروي دريايي ايالات متحده كه در نزديكي آن منطقه در حال گشت‏‎زني بوده است، گزارش مي‎‏دهد كه چند موشك AIM-54 پرتاب شده، و باعث سرنگوني حداقل يك فروند Tu-22B، يك فروند MiG-25RB عراقي گشتند. بر طبق گزارش نيروي دريايي ايالات متحده، تعداد دقيق بمب‏افكن‏هاي ساقط شدهء عراقي، بيش از اين بوده است.

* * *

در جريان وقايع روزهاي پاياني جنگ ايران و عراق، بين ماههاي فوريه تا جولاي 1988، چند نبرد هوايي كوچك بين جنگنده‏هاي Mirage F1 EQ-5/6 عراقي و F-14 هاي ايراني به وقوع پيوست. جنگنده‏هاي ميراژ اف1 عراقي، چند تامكت ايراني را هدف قرار دادند و به نقاط مختلفي در ايران حمله كردند. جنگندهء Mirage F1-EQ6 به يك غلاف اخلال‏گر الكترونيك (ECM) تجهيز شده بود و خلبانان عراقي، بدين طريق قادر مي‎شدند از قفل شدن رادار تامكتهاي ايراني و شليك موشك AIM-54 جلوگيري به عمل آورند. براي مثال به تاريخ 19 ام جولاي 1988، چهار ميراژ اف1 به دو فروند اف14 حمله كرده و هر دوي آنها را هدف قرار دادند، هرچند كه هر چهار خدمهء تامكت، نجات يافتند.

[align=center][/align]
[align=center]Mirage F1-EQ عراقي[/align]


عمر خدمتی
نيروي هوايي ايران، توانست به طور مرتب، هواپيماهاي F-14 و موشكهاي AIM-54 را در طول جنگ با عراق، عملياتي نگه دارد؛ هر چند كه در مقاطعي، دچار نقص قطعات يدكي شد و هواپيماهايش در مواقعي كوتاه، زمين‏گير شدند. در اواخر سال 1987، موجودي موشكهاي AIM-54 بسيار كاهش يافته و تنها حدود 50 فروند موشك عملياتي در اختيار بود. موشكهاي فونيكس، نيازمند تامين باتري‏هاي حرارتي تازه بودند كه اين باتري‏ها تنها از ايالات متحده قابل خريداري بودند. ايرانيان به هرحال موفق شدند از طريق يك دلال، مخفيانه اين باتري‏ها را به قيمت هر عدد 10000 دلار خريداري نمايند.

ايران در طول جنگ با عراق، همچنين موفق شد اقلام و قطعات مورد نياز جهت تامكتها و فونيكس‏ها را از منابع مختلفي تهيه كند، ضمن اينكه پس از جنگ نيز، توانست اقلام بسيار بيشتري را از طريق دلالان تهيه نمايد. پس از پايان جنگ با عراق، ايران، برنامهء صنعتي بسيار بزرگ و سنگيني را جهت ساخت قطعات هواپيماها جنگي و موشكهاي هوا به هوا آغاز كرد. هرچند كه برخي منابع بر اين اعتقاد هستند كه اف14 و فونيكس عملياتي ديگر در ايران وجود ندارد، اما مدارك انكارناپذيري دال بر ساخت قطعات حساس تامكتها و فونيكس‏ها، به صورت كاملن مخفيانه در ايران وجود دارد.


تعداد شکارهای انجام شده توسط فونیکس‏های ایرانی
تخمین زده می‏شود که در طی جنگ ایران و عراق، بین سالهای 1980 تا 1988، بر اساس گزارشات خلبانان هر دو طرف، فیلم‏های ثبت شده توسط دوربین‏های فیلم‏برداری متصل به مسلسل هواپیماها، بررسی لاشهء هواپیماهای ساقط شده، جاسوسان محلی و شبکه‏های جاسوسی بین‏المللی و سایر منابع دیگر، تعداد 130 شکار قطعی به نام اف14 های نیروی هوایی ایران به ثبت رسیده است و برای 23 نبرد هوایی دیگر نیز احتمال داده می‏شود پیروزی از آن تامکت بوده باشد. بدین ترتیب حدود 153 شکار هوایی را می‏توان به نام تامکتهای ایرانی به ثبت رساند. نیروی هوایی ایران (IRIAF)، بین 70 تا 90 موشک AIM-54A را در طول جنگ 8 ساله شلیک کرده است، که حدود 70 درصد آنها موفق به ساقط کردن هدف خود شده‏اند. به عنوان نمونه، می‏توان از چهار فروند MiG-23BN عراقی نام برد که توسط تنها یک موشک فونیکس ساقط شده‏اند یا دو MiG-23 دیگر که تنها به ضرب یک فونیکس ساقط گشته‏اند.

با این اوصاف، در طول جنگ 8 ساله با عراق، حدود 90 % از موشکهای AIM-54A عملیاتی، توسط تامکتهای ایرانی بر علیه جنگنده‏ها و بمب‏افکن‏های عراقی شلیک شده‏اند. از این تعداد، 12 پیروزی از آن فونیکس‏هایی است که بر علیه جنگنده‏های سریع و بلندپرواز MiG-25 شلیک شده‏اند و تعدادی نیز موفق به شکار بمب‏افکن‏های سنگین Tu-22 گشته‏اند. این آمار و ارقام، بسیار حیرت‏آور است، زیرا فونیکس آن هم نوع A، طبق دستورالعمل‏های کمپانی سازنده، تنها جهت اهدافی با جثهء بزرگ و کم‏تحرک مناسب است نه جنگنده‏های سریعی چون MiG-25 یا مانورپذیر و چالاکی چون MiG-21 و Mirage F1. یکی از دلائلی که نیروی دریایی ایالات متحده را واداشت تا فونیکس را از خدمت خارج نماید، عدم کارایی این موشک در نبردهای نزدیک هوایی بوده است؛ اما وقتی آمار بدست آمده توسط نیروی هوایی ایران را بین سالهای 1980 تا 1988 بررسی می‏کنیم، درمی‏یابیم که فونیکس، در فواصل نزدیک و کمتر از 10 مایل نیز به خوبی اسپارو و چه بسا بهتر از آن، عمل نموده است.

سرگرد علی، که از خلبانان باتجربهء اف14 نیروی هوایی ایران می‏باشد، متن زیر را که دربارهء استفادهء ایران از اف14 و موشکهای فونیکس نگاشته است، به عنوان حسن ختام، در اختیار شما دوستان خوب قرار می‏دهد:

« وقتی به آمار ثبت شدهء این هواپیما، نگاهی می‏اندازم، احساس می‏کنم که این هواپیما جدا از قابلیتهای بسیار استثنایی، یک هواپیمای شکاری رهگیر است. ما از تامکت به عنوان اسکورت جنگنده‏ها و تانکرها بهره می‏بردیم و در بسیار از ماموریتها، تامکت، وظیفهء یک آواکس کوچک را برای محافظت هوایی و زمینی نیروهایمان، به انجام می‏رساند. هیچ سیستم دفاع هوایی، که مستحکم‏تر و موثرتر از تامکت باشد، وجود ندارد. »

خلبانان نیروی هوایی ایران که همگی آموزش‏های خود را پیش از انقلاب سال 1979، زیر نظر استادان خلبان و باتجربهء نیروی هوایی ایالات متحده به انجام رسانده بودند، به خوبی قادر بودند در نبردهای نزدیک هوایی (Dogfight) شرکت کنند و از موشکهای سایدوایندر و مسلسل داخلی هواپیما، بهره ببرند.

فواصلی که فونیکس قادر شده است حین آزمایشات، اهداف خود را منهدم نماید:
* فواصل دور: حدود 140 کلیومتر
* فواصل متوسط: بین 20 تا 70 کیلومتر
* حداقل فاصله: 7.5 کیلومتر


[align=center][/align]
[align=center]موشک AIM-54 اندکی پس از شلیک (1991- نيروي دريايي ايالات متحده)[/align]

تجارب جنگی ایالات متحده
در جریان وقایع خلیج سیدرا به سال 1981، دو فروند F-14A نیروی دریایی ایالات متحده، موفق به سرنگونی دو بمب‏افکن Su-22 لیبایی شدند. بسیاری تصور می‏کنند در این نبرد هوایی، تامکتها از موشکهای AIM-54 استفاده کرده‏اند، در حالی که نبرد در فاصلهء بسیار نزدیکی روی داده بود و تامکتهای آمریکایی از موشکهای AIM-9 Sidewinder بهره گرفته بودند.

در نبرد دیگر هوایی که به سال 1989 در خلیج سیدرا روی داده بود، و تامکتهای آمریکایی در آن شرکت داشتند، موشکهای AIM-7 Sparrow و سایندوایندر شلیک شده بودند و بازهم استفاده‏ای از فونیکس نشده بود.


[align=center][/align]

به جز تجاربی که به وسیلهأ شلیک موشکهای فونیکس ایرانیان به ثبت رسیده است، تنها دو مورد استفاده از فونیکس در عملیات رزمی به ثبت رسیده است: اولین مورد به تاریخ 5 ژانویهء 1999 است که در جریان آن، دو فروند F-14D وارد نبرد هوایی با دو MiG-25 عراقی می شوند. مورد دوم، به تاریخ 9 سپتامبر 1999 با یک MiG-23 عراقی روی داده است. در جریان نبرد اول دو موشک AIM-54C و در مورد دوم، یک موشک شلیک می‏شود که هیچکدام موفق به شکار اهداف خود نمی شوند.

[align=center][/align]
[align=center]یک موشک AIM-54 در محل جایگاه زیر بال بارگذاری شده است. نکتهء جالب اینکه هنوز بالهای جلویی موشک، نصب نشده‏اند.[/align]


[align=center][/align]


منابع جهت اطلاعات بیشتر:

Iranian F-14 Tomcats in Combat (Tom Cooper & Farzad Bishop).

AerospaceWeb

Iran Gets Army Gear in Pentagon Sale

Wikipedia

Designation Systems

Waffenhq.de

News.Navy

[hosseingmn 72]

تشکر، مقاله جالب و کاملی بود

[Nestor 7]

سلام به همه دوستان .....
كسي مي دونه اين موشك زيبا كنار اين F-14 چي هستش ؟ همون فونيكس خودمون هست كه رنگ شده يا احيانا چيز جديدي هستش ؟


عکس موشک

[SAEID 2,832]

موشک فونیکس است که تغییر رنگ آن میتواند به معنای ارتقا و بروز رسانی باشد.

[usame-bin-laden 52]

بله دست عزيز همون فونيگسه

[38n83w 0]

aim-54 ولی؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ ایران اینو از کجا اورده از زمان شاه مونده؟؟؟؟؟؟؟؟؟ مگه ایران aim-54 تولید میکنه؟؟؟؟؟؟؟ :| :cry: :lol:

[SAEID 2,832]

شنیده ها حکایت از تولید بومی موشک فونیکس دارد.